Следот на генерациите може да постои само во историското претставување. Во државата, што е зацртана за вечноста (stasis), којашто нужно бараше и создаде систем на вредности, што не смееше да се нападне и којашто, во согласност со својата особена картезијанска логика, го имаше последниот збор во сите прашања на доброто и злото, на телото и душата, на нас и на нив – во таква држава, можноста за промена и континуитетот на историјата, дојдоа до застој – така да се каже, времето мируваше. Централно-и источно-европската проза, напишана во 70-тите и 80-тите (а поучно е таа да се чита со денешни очи), го изразува ова целосно отсуство на време – таа се обидува да дофати и еден вид апсолутна спацијалност и неа да ја направи воочлива.
Се разбира, отсуството на историја, не значи и отсуство на настани. Настаните и луѓето, кои учествуваат во нив – го делат искуството – се суштинско барање за оформувањето на една генерација. Втората причина, поради којашто генерациите не успеаја да се појават во овој регион, е тоа, што самите настани се залудни, доколку отсуството на јавна арена ја неутрализира нивната трансформација во историја. Артур Данто вели, дека „да се постои историски, тоа значи, да се разбираат настаните, што некој ги преживува, како дел од приказната, што, подоцна, ќе биде раскажана“ (Данто, 1985, 342). Настаните останаа неискажани, сè до средината на 80-тите, а така беше и со дискурсот, неопходен за нивна споредба – различните групи и генерации, коишто, на крајот, би ја создале историјата, немаа интерпретација на настаните, што нив би ги водела кон тоа. Најдобар пример за оваа репресија е врзан со Унгарската револуција од 1956 г.: сè до средината на 80-тите, идејата за генерацијата од ’56 беше веројатна, а потоа, одеднаш, се расчу, дека само индивидуалните толкувања и искуства со можеби непостоечки точки на допир меѓу нив, ги преживеаја сите овие години на тишина. „Големата генерација“ на ’68 остана фикција од истата причина – цела деценија не постоеше отворен дискурс во врска со настаните. Во Унгарија, реконструкцијата на настаните и на „генерациското сеќавање“ беше собрана кон крајот на осумдесеттите: документите, за кои што се веруваше, дека се изгубени, беа објавени, коментирани и обележени; непосредните сведоци беа интервјуирани и сеќавањата се обновија.
Третата причина, заради којашто не постоеја генерации во нашиот дел од светот е тоа, што идеите, модите и настаните, што на Запад ги определуваа генерациите, овде се појавуваа само како увезени копии, наместо како крајни продукти на органските процеси. Ференц Фехер и Агнеш Хелер го забележуваат ова, како отсуство на „динамизмот на модерноста“ (Фехер – Хелер, 1993, 13). Во ’60-тите, во Западна Европа избија првите генерациски судири – овој период, сега е познат, како трет стадиум на модерноста, време на распадот на модернитетот – почеток на пост-модерното време. Според Ричард Тулмин, идеалот за постојаност и единственост, беше заменет со идеалот на прилагодливост и разновидност: уметничките движења и модните трендови почнаа да егзистираат попрво паралелно, одошто во серии, а конвергенцијата меѓу левицата и десницата ја открадна класичната политика на значењето. Тулмин смета, дека називот „генерациски јаз“ е сомнителен, бидејќи тој го сокрива вистинскиот проблем. „Широко забележаната контра-култура на 1960 г., не беше суштествено младинска култура: интелектуалниот, психолошкиот и уметничкиот материјал за новото движење, се наоѓаше тука веќе 50 години, чекајќи ја генерацијата, којашто ќе ја согледа суштината и ќе ја искористи приликата“. (Тулмин, 1990, 161). Во Централна и Источна Европа (иако и во тој поглед, Унгарија и Полска, до извесен степен, беа исклучоци), не постоеше ваков континуитет, вакво наследство. Рокенролот, панкот, неоавангардистичките перформери, експерименталните филмаџии, алтернативните заедници – хипиците и скитниците – сите доаѓаа и си одеа, но само како копии, моделирани според западните форми. Тие одвај беа обелоденети – во најголем број земји, тие завршија во ментални болници или во изолирани заедници – бидејќи, целото јадро на режимот се состоеше во создавањето на хомогено, подредено општество, во коешто било кој групен идентитет, можеше да биде сфатен само како девијација од нормата. Извесно количество разновидност, постоеше меѓу оние, што беа на ист ранг, но не настана ниедна генерација: релативно толерантната општествена атмосфера, постигната на Запад, преку внатрешната динамика на модернитетот, овде не можеше да фати корени.
Историјата како постојан дом
Во неговото исклучително размислување за космополитизмот, постои една тажна реченица, којашто Паскал Брукнер пропуштил да ја изостави – тој вели, дека исчезнувањето на еврејските заедници од Централна и Источна Европа, останува духовна катастрофа без преседан, бидејќи тие со себе ја однесле нескриената перспектива на аутсајдерот, независното оружје за изложување на општествените измами (Брукнер, 1996, 3). Општата смисла на оваа реченица, секако, е точна, со исклучок на тоа, што Евреите не исчезнаа од регионот. Пред неколку години, јас го посетив Черновик, во Украина, поранешниот духовен центар на централно-и источно-европското еврејство. Тоа се случи на Рош Хашана – еврејската нова година – и јас бев изненаден, кога видов, дека неколку стотици славеници имаа помалку од 3о год. Ира Бојка, предводничката на месното еврејско училиште, ми рече, дека ниту самата не е сигурна, што значи сето тоа, бидејќи, колку што знаат сите во градот, сите Евреи емигрирале. Од 1990 г., неколку илјади Евреи се појавиле, како да се размножуваа со клеточна делба – секогаш е возможно да се ископа „предокот“, или барем, далечниот чичко – и тоа е доволно, за да се оправда „оживувањето“ на идентитетот.
Оваа приказна ја сметам парадигматична за еврејството во целиот регион. Не само што Евреите, за коишто се веруваше дека се исчезнати, „се репродуцираа“ себеси, туку тие, дури, беа обврзани да ја сочуваат својата генерациска свест. Еврејската свест на некои од младите писатели првпат беше разбудена, кога тие ја осознаа можноста за исчезнување. „Како е можно тоа? (…) јас мислев, дека наоколу нема повеќе Евреи“ – се сеќава Давид Албахари на неразбирањето на својот стар учител, кога тој сфатил, дека презимето на неговиот уеник е непогрешливо еврејско. Виктор Нојман решил да остане Евреин и „да се одбрани од згаснувањето на еврејството“, кога неговите родители како дете го советувале, дека со христијанско име, подобро ќе ја турка кариерата. Милош Зиак директно ја споредува драмата на насилната асимилација, што тој ја преживеал во ’60 и ’70 – со холокаустот: можноста за исчезнување кај него ја разбуди свеста, дека тој е Евреин. Константи Геберт од Варшава смета дека еврејската свест нараснала во неговата генерација како одговор на големото нараснување на антисемитската пропагандна кампања на ’68, којашто резултираше со емиграцијата на 20.000 Евреи: „О, јас отсекогаш знаев, дека сум „од еврејско потекло“, но тоа не беше важно, бидејќи за Полска се претпоставуваше дека е интернационално социјалистичко општество, во коешто нацијата, религијата и расата не беа повеќе важни. 1968 г. го промени сето тоа.“
Заедницата на исчезнатите и емигрираните, индивидуите на „невидливите Евреи“ постепено почнаа да се свртуваат кон себе и да се здружуваат заедно, како друштво на преживеаните, во слава на споменикот во делото на Михали Корнис „Сончева книга“: „И вие, луѓе, сте Евреи, нели? Тоа не значи ништо – вашите деца ќе го надраснат тоа. Што сакате вие – вие сте среќници! (Нашиот број одвај може да се види на umberuf), но, ајде да престанеме да гледаме едни во други, тие нас нè гледаат!“. Само децата да него надрасната тоа, всушност, ако во нешто раснат, тоа е самата генерација, поинаква од онаа на нивните родители.