Покрај ова, Памук посветува едно цело поглавје на hüzün, заедничко чувство на меланхолија за кое верува дека градот Истанбул „го носи како своја судбина“ (Памук, 80). Чувството ја опишува душата на градот и му овозможува на писателот да разговара за падот на империјата и за трагите што загубата ги оставила на градскиот пејзаж и во чувствата на неговите жители, што придонесува да се објасни двосмисленото чувство за идентитетот. Тие се поделени меѓу трагите на славното минато и републиканскиот порив да се заборави или да се избрише. Се чини дека Памук со своите описи ги прави урнатините на Истанбул да дишат и да зборуваат (насловот на книгата веќе ја сугерира оваа можност), со што сведочи за тоа како властите се осврнале на националното минато во дваесеттиот век.
Пристапот кон hüzün (меланхолија, тажност) му овозможува на Памук да стапи во дијалог со некои од најважните турски уметници, кои во различни области и во различни времиња го претставувале и обликувале градот Истанбул, преку нивниот поглед за градот и нивното чувство за припадност кон него. Делото, исто така, содржи уметнички и историски референци, со тоа што Памук ги претставува населбите на Истанбул од повеќе перспективи. За својата гледна точка на градот, тој самиот наведува дека им должи на четворица меланхолични писатели, кои, според неговото мислење, „му дадоа меланхолија на модерниот Истанбул“ (Памук, 96). Тој посветува особено внимание и се восхитува на четворица писатели кои тој ги нарекува меланхолични и осамени (hüzün): Јахја Кемал Бејатли (роден во Скопје), Абдулхак Шинаси Хисар, историчарот Екрем Кочу и особено Ахмет Хамди Танпинар, чие влијание било пресудно за неговите сфаќања поврзани со градот, неговата култура, традиција и историја. Според Памук, тие го научиле најдоброто од француските модели поврзувајќи го „одличното пишување“ (Памук, 101) со оригиналност, автентичност и вистинитост, што ги навело не само да најдат значителна и автентична тема – падот на Отоманската Империја – туку и да се гордеат со градот во кој се родени. Во текстот, тој како пример го посочува Јахја Кемал Бејатли кој живеел девет години во Париз и идејата за пишување „вистинска поезија“ ја црпел од симболистите Верлен и Маларме. Потоа го споменува Танпинар кој бил инспириран од Јахја Кемал и им се восхитувал на француските симболисти, како и на Пол Валери додека за Абдулхак Шинаси Хисар наведува дека неизмерно го почитувал Андре Жид. Покрај тоа, Памук навестува дека Танпинар научил да го преточува пејзажот во зборови од Теофил Готје. За овие писатели тој вели дека тие ,,сакале да пишуваат како Французи и за тоа нема никаков сомнеж“. Овoj ентузијазам го дели и Памук, кој, како што покажува веќе и епиграфот, ја гледа убавината во меланхолијата. Сепак, оваа пофалба за меланхолијата не треба да се смета за знак на отуѓеност што ги спречува Турците да се соочат со реалноста на земјата. Всушност, поетската убавина која е рефлектирана во урнатините на градот постојано ги потсетува Турците дека славата од минатото е дефинитивно изгубена. Она што Памук го сугерира во целата книга е дека истото минато не треба да се негира или да се ограничи на „музеите“ во кои се претворени одаите на богатиот Истанбул со доаѓањето на републиката, бидејќи источното наследство не е мотив за срам.
Несомнено е дека Памук нуди неколку интересни предизвици за читателот уште од самиот почеток на ова дело. Така, книгата може да се чита како еден вид личен мемоар. Уште на почетокот, Памук се претставува себеси и директно го поврзува текстот со својот личен живот каде што го предупредува читателот:
Затоа што – барем за луѓето како мене – тој втор живот не е ништо друго туку книгата во твојата рака. Затоа, обрнете големо внимание, драг читателу. Дозволете ми да бидам искрен и прав со вас, а за возврат дозволете ми да ве замолам за вашето сочувство. (Памук, 8)
Од друга страна, овој малку енигматичен тон ја навестува трансформацијата на Памук во еден вид измислен лик кој не се разликува многу од „другиот Орхан“ што го измислил кога бил дете, што дополнително, во основа, создава дилема кога станува збор за карактеризацијата на книгата како книга на спомени или како роман. Интересен аспект во оваа трансформација на писателот во своевиден лик е фактот што, спротивно на она што се случува во мемоарите, Памук овде не е главната тема. Писателот го поткопува овој традиционален пристап кога го трансформира својот роден град во главен елемент на неговата книга, дури и ако изјавил дека неговиот град е негова судбина. Памук како писател не се оддалечува од текстот и не се елиминира себеси или своите лични гледишта од текстот, но во ова дело, градот (Истанбул) е во преден план, наместо некој лик или самиот автор.
Исто така, самата нарација и развивањето на дејствието во делото потсетуваат на билдунгсроман, во кој Памук ја раскажува својата трансформација од сликар во писател во текот на неговата младост, со тоа што наративот завршува токму во моментот кога тој одлучува да стане писател. Имено, нарацијата на текстот посочува дека станува збор за приказна каде што главниот лик достигнува епифанија, прифаќајки ја реалноста во својот живот, во овој случај – хетерогеност во меланхоличниот пејзаж на она што тој го нарекува роден град. Оваа грижа на Памук за Истанбул, исто така, го прави наративот роман за градот, каде што трансформацијата на градот изгледа како пандан на самото откривање на Памук на сопствениот идентитет. Истанбул е, пред сè, еден наратив за патување каде што нараторот се движи бесконечно во различните делови од градот. Со тоа јасно може да се дојде до заклучокот дека текстот е напишан со поетски јазик, каде што континуитетот на настаните се развива преку животната приказна на самиот автор, до неговите дваесет и две години од животот и претставува билдунгсроман кој го следи развојот на авторот од неговото детство сè до крајот на адолесценцијата.
Мора да се забележи дека интертекстуалноста е една од најевидентните и значителни постмодернистички алатки кои Памук ги имплементира во ова дело. Тој посветува цели поглавја на Мелинг, Нервал, Готје, Танпинар и Бејатли кои имаат директни интертекстуални врски меѓу себе. Нервал зазема централна позиција во оваа интертекстуална мрежа, со тоа што и Готје и Танпинар се сеќаваат на Нервал додека шетале низ улиците на Истанбул. На сличен начин, Памук нагласува дека ја чувствува „најблиската врска“ со писателот Танпинар, кој исто така бил инспириран од Нервал. Покрај тоа што Памук го нагласува клучниот елемент на интертекстуалноста на читателот, тој исто така се позиционира себеси во пантеонот на европските и турските писатели за да ја истакне својата позиција како жител, патник, љубител и книжевен врсник.
Несомнено е дека без разлика на класификацијата на овој текст, многубројните клучни постмодернистички и иновативни техники го прават ,,Истанбул: Сеќавањата и градот“ уникатно дело кое комбинира и разработува повеќе елементи. Бескрајната битка меѓу модерното и минатото на Република Турција и Отоманската Империја, слеано со изгубената заедничка семејна традиција на Памук, е само една од интересните паралели претставени во делото. Важно е да се забележи дека нарацијата, односот помеѓу писателот и текстот, темата на меланхолијата и идентитетот, нивното дефинирање и образложување, историската заднина, елементот на билдунгсроманот, климата помеѓу турските писатели и писателите од Западот се најзначајните точки кои Памук ги поврзува со употреба на совршениот соодветен субјект и симбол – градот. Во нарацијата, која го отсликува животот на авторот од неговото раѓање до процесот кога тој во својата младост одлучува да стане писател, се говори за развојот на личноста на авторот, а особено за развојот на уметничката и писателска личност, како и за факторите што играат важна улога во овој развоен процес, со нагласок на градот, Истанбул. Неговиот однос кон Истанбул е на релација љубов и омраза, токму каков што имаат и странските писатели што пишувале за овој град. Ликот на авторот, како и ликот на градот, произлегуваат од еден навидум неуреден мозаик на факти. Односно, авторот и градот на еден интересен начин се наоѓаат заглавени на крстопатот на културите, полни со внатрешни противречности, кои тлеат низ сеќавањата на детството, младоста и градот, обвиени со едно чудно но пријатно чувство на меланхолија. Во емотивните подеми и падови на својата младост, тој ги изразува сопствените чувства спрема родниот град и ги преиспитува своите чувства кон него, кого понекогаш го мрази, а понекогаш го сака, при што на крајот гледа на него како една зрела личност и одново го вреднува и проценува. Така на крајот од ова дело, животната приказна на авторот, која се состои од неговите сеќавања и ликот на градот се вкрстуваат и се соединуваат, бидејќи на крајот тие сепак заедно егзистираат, суштествуваат и претставуваат една целина.
Користена литература:
Pamuk, Orhan. Interview. Hans Ulrich Obrist. December 2006. Architecture and Design Magazine Domus.
Parla, Jale. Orhan Pamuk’ta Yazıyla Kefaret. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
Ricoeur, Paul. Memory, History, Forgetting. Paris: Seuil, 2000.
Taner Can, Berkan Ulu, Koray Melikoğlu. Orhan Pamuk: Critical Essays on a Novelist between Worlds. Stuttgart : ibidem Press, 2017.
Памук, Орхан. Истанбул: Сеќавањата и градот. Скопје: Арс ламина, 2021