Те сакам, слатко суштество

/, Литература, Блесок бр. 149/Те сакам, слатко суштество

Те сакам, слатко суштество

Пишува на влезот на деветкатницата во улицата Шабан Захировиќ бр. 1 во Тузла. Величествен графит нашаран со китнести букви на сивиот ѕид во спреј-техника. Тој графит не е величествен поради дизајнот, туку поради содржината – запис за љубовта. Делува како сликовница за деца во среќната земја на чудата. Да не си поверуваш на сопствените очи. На земјата каде што средновековните записи по надгробните плочи се достоинствени записи за смртта. Каде што доминантните религии скромноста ја истакнуваат како врвна доблест. Каде што после векови заедничко живеење драгоцените културни разлики ги прогласуваат за непремостлив јаз. Во земјата каде што киднапираат девојчиња од 14 години. Каде што ги минираат куќите и автомобилите, каде што ги убиваат новинарите и повратниците, па и министрите. Каде што се јаде затруена храна и се пијат апчиња со рок на траење од вториот милениум… Април 2001 на Балканот (кој тврдоглаво ѝ се опира на глобализацијата) навистина не е месец кога невработените и конститутивни БиХ граѓани треба кај таа порака да поминат без да се свртат. Имено, април е прочуениот месец на љубовниците кои (најчесто) си црцорат под расцутените овошки. Во БиХ земјата на чудата. И на пријателството меѓу половите. Меѓу секси-нациите. Значи, драги граѓани-минувачи, копнеејќи за правната држава и европските интеграции, ако се свртиме и под инкриминираниот графит не ги најдеме мирисните плодови на љубовта, има ли надеж барем за ординарна толеранција помеѓу суштествата кои за себе гордо тврдат дека се луѓе?
Затоа што: пријателството помеѓу мажите и жените е возможно, би рекле цврсто уверени борците за унапредување на човековите права. Мажите и жените заедно го поминуваат брачниот живот, дури и кога првобитната љубов ќе „истине“. Се грижат еден за друг во меденото доба и во секојдневното зло. Раѓаат расплакани деца и ги одгледуваат. Спијат во ист кревет дишејќи (ненешминкни и неизбричени) нос до нос. Заедно ја заслужуваат пензијата и болките во коските, па зошто не и пријателството? Ордодоксните феминистки но и фанатичните мачо-типови би навеле мноштво примери кои ѝ противречат на преслободоумната идеја за машко-женското пријателство. На пример, за „дефицитарните квалитети“ на женскиот род, или за суфицитот на примитивизмот, „машкиот“. Тој (дали?) еротски анимозитет зачнат уште во првобитната заедница, еве, во XXI век еманира како „хипер-модерен“ сексуален шовинизам втемелен во агресивното настојување „рибата да се зезне“ и машките „да се изгребат за секс“, а исто така и во женското сплеткарење каде што наивниот ерген треба да се „улови“ како златна рипка во аквариумот на бракот. Ерго, тој анимозитет е само сурогат на древниот псевдо-фундаментализам во борбата за превласт помеѓу половите, уште една химера помеѓу химерите кои го индуциираат нашиот инертен материјален свет. Истражувањето на оваа исконски актуелна теза бара мултидисциплинарен пристап. И метод кој нема да се потпира брз стереотипното гледиште вкоренето во идеолошките догми за сексуалниот однос и пријателството помеѓу фемининумот и маскулинумот. Човечкиот род на сите меридијани, веќе од поодамна наклонет кон декаденцијата во промовирањето на „културните модели“ за чија империјална безобѕирност сведочи музеолошката пустош, се деградира и на хуманоцентричното и на еколошкото ниво на егзистенцијата. Наједноставниот доказ за потврдата на очевидната болест на матерпатријархалната цивилизација е потребата да се залагаме за тезата за можноста на пријателството помеѓу мажите и жените, намешто беспомошно, во пеколни маки, (безуспешно?) да се обидуваме да го докажеме спротивното: дека пријателството меѓу половите не е возможно.
За жал, вистината е горка: пријателството помеѓу Адам и Ева можеби е возможно, а можеби и не. И оние кои од природата се осудени на љубов, осудени на драматичната улога на прародители или обновители на човечкиот род после потопот (како Девкалион и Пира), сега, повеќе илјади години после првобитниот божји експеримент во генетскиот инженеринг, лунѕаат како проколнати клонови помеѓу загубените емоции и несудената блискост. Во право ли е Платон кога во своите философски списи ја бележи легендата за љубовта каде човекот беше роден како хермафродитно суштество кадарно со своите способности да ја загрози и положбата на семоќните (а злобни) богови? Дали, според Платон, казната за прометеидната горделивост на целовитите човечки суштества била раскинатоста на машка и женска половина осудени вечно да се бараат?
Или, ајде да бидеме практични, каде е основата за анимозитетот помеѓу момчињата и девојките кои според либидинозните нужности деноноќно и незгасливо копнеат едни по други (сè додека не се пронајдат), а кои, еве (наводно) не се во состојба да „излезат на крај“ со „погубно опасното“ пријателство? Дали тоа значи дека љубовта не е пријателство, или дека пријателството ја исклучува љубовта? Или одговорот е во „вредностите“ кои младите, губејќи ја автентичноста, ги преземаат од заедницата додека во созревањето го бараат признавањето на личниот идентитет? Модерната психологија (ако модернизмот ни е гаранција за сигурноста) вели дека луѓето во интерперсоналните врски се условуваат со три фактори: биолошки, психички и социјални. Дека љубовниците се детерминирани со природните инстинкти и со персоналитетот, односно со општественото опкружување. Така, значи, модерните жреци на душата го заокружија светото тројство на фројдовската дијалектика помеѓу нагонскиот ид, карактерното его и цивилизациското суперего. Плурализмот на оваа тријада во севкупноста на интеркултуралните односи е магичната формула за хармонијата на машките похотници кои, главно, боледуваат од Едиповиот комплекс претпочитајќи женички слични на сопствената мајка, или Електрините поданички кои бараат авторитарни маалски момци за најпосле (конечно, а неказнето) да ѝ подлегнат на сликата и приликата на сопствениот татко.
Понатаму, велат психолозите, љубовта е поинтимна од пријателството. Љубовта бара потполно предавање на саканото суштество и укинување на границите на персоналноста. Љубовта бара подготвеност да се жртвува, да се надрасне рамката на сопствениот живот. Таа егзистенцијална драма е очевидна во славните љубови на Ромео и Јулија, Пирам и Тизба, Омер и Мерима. А и во помалку патетичните а повеќе политички случаи на жртвувањето на родителите за децата (романот „Мајка“ на Максим Горки) или, од друг вид, на сестрата за братот (Антигона за Етеокле и Полиник). „Дали љубовта ќе умее да пее како што љубовниците пееја за неа?“ е парафраза на стихот за слободата од Бранко Миљковиќ кој својот последен здив го даде за љубовта и поезијата и слободата… Всушност, никогаш не е точно утврдено за што и како ја загубил вљубената глава несреќниот стихотворец Миљковиќ („Ме уби пресилниот збор“). Да размислиме: дали претходните податоци за жртвувањето во љубовта значат дека пријателството нема таква драматична сила? Дали пријателската жртва која Гилгамеш ја поднел за Енкиду (заминувањето преку половина хемисфера во подземниот свет, да ја пронајде тревката на вечниот живот) или одмаздата која Ахил ја извршил над Тројанците поради гибелта на Патрокле значат помалку од љубовната жртва во претходниот текст на веќе споменатите херои? Дали тоа значи дека во секоја љубов ќе најдеме пријателство и дека во секое пријателство се „кријат“ никулци на љубовта?
Барем денес во мега-урбаните маала (neighbourhood), на почетокот од најновата ера на третиот милениум, не е чудно да се видат хомосексуални и лезбејски парови кои сакаат да живеат со „нормален“ човечки живот, да имаат (посвоени или клонирани?) деца, да имаат законски потврдени брачни заедници, наследство, развод, афери, и сл. Како во филмот „The Next Best Thing“ на Џон Шлезингер каде што Аби (Madonna) во мигот на (заемна) слабост забременува со пријателот хомосексуалец, Роберт (Rupert Everett). Може ли кој и да било од нас кој има долгогодишен пријател или пријателка (било од ист било од различен пол) да гарантира дека ноќе не се будел испотен сонувајќи ја „забранетата“ прегратка? И што ако на мажот тоа му била колешка од работното место (или обратно)? Дали тоа значи дека хормоните во него, или во неа, ги надвладеале културните предрасуди и дека тие како „поларни екстреми“ никогаш не можат да бидат во индиферентна рамнотежа? А што ако тоа се андрогени елементи на прикаската за хибрисот која, секако, е стара колку и светот. Уште Содома и Гомора се уништени поради сексуалните застранувања. Уште во Стара Грција познатите умови на филозофијата и уметноста биле бласфемизирани поради педофилијата и другите „љубовни пакости“. Како преубавата и за мажите недостапна Сафо. Како, могу подоцна, ексцентричниот Маркиз де Сад. Значи, кој може да тврди дека во сите нас не лежи скриен некаков притаен сексуален диверзант кој повеќе го цени доброто “другарство“ од несигурната жубов и сигурната повеќегодишна (а прикриена) „млакост“ од хетеросексуалниот оган за кој треба да се обезбеди општествено верификувано емоционално „гориво“? Кој може авторитетно да означи каде престанува љубовта, а почнува гревот? И обратно.
На крајот на еуфоријата, што преостанува од сексуалните страсти откако огнот на вљубеноста и повтежот за телото неповратно ќе пројдат? Дали остатокот од животот на некогашните „жар-птици“ е само кафезот на навиката? Дали Ерос е толку занесен и опоен што во крајностите, каде што се поклопуваат почетната и завршната точка на бесконечноста, тој се преобликува во милно лице на смртта? Како што сугерира ликовниот симбол на љубовта – срце прободено со стрела. Има ли доволно смисла и радост во скромното пријателство кое тогаш зрачи посигурно од опасната плотска сетилност? Се состои ли, значи, врвната драгоценост на човечкиот живот во самозапалувачката драма на разорните страсти на цивилизацијата втемелена врз потрошувачката? Не е ли, наспроти тоа, безбедноста на сигурното пријателство вредност достојна за идеалите на хуманоидната култура? Зошто искреното дружење е ретка појава? Зошто расправаме за можноста од пријателство помеѓу мажот и жената?
Не се ли бараните одговори на овие полемични и круцијални прашања иманентни, неманифестирани токму поради схоластичката псевдо-историска навика одговорите да ги бараме во замагленото митско минато? Во пра-организацијата на семејството, на пример во матријархатот, или уште подлаеку во космогонијата, во Книгата на настанокот. Денес претпоставуваме каков би можел да биде односот помеѓу улогите во семејството и во општеството за времето додека мажите биле „јавна сопственост“ а децата и „правно“ ѝ припаѓале на мајката. Единственото кое сигурно го знаеме е дека потчинетата положба не им се допаднала на мажите. И затоа од времето кога преовладува патријархатот како облик на семејно (и законодавно) устројство евидентно е дека биолошките ресурси на жените станале привилегирана и верификувана „сопственост“ на таткото или мажот. А жените се жигосани како вештерки кои „јаваат на метла“ и неовластено ги злоупотребуваат моќите кои, инаку, му припаѓаат на Фалусот. Или се смирени покорни робинки во семејното катче. Тој машки протектор и ментор над невиноста на жената добива задача да го спречи неовластеното поседување и упадот во „генетското добро“, во „долината на уживањата“ каде што е можно да се допре единствено после исполнувањето на компликувана општествена процедура.

АвторДинко Делиќ
2023-03-17T05:11:53+00:00 март 12th, 2023|Categories: Есеи, Литература, Блесок бр. 149|