Резонанца за една дијалошка идила

/, Литература, Блесок бр. 17/Резонанца за една дијалошка идила

Резонанца за една дијалошка идила

(кон книгата „Андрогин: утопија на совршениот пол“ од Маја Бојаџиевска, Сигмапрес, Скопје, 1999)

Имагинарната фаза на развојот на детето започнува со одразување на ликот во огледалото и себе-препознавање во него. Тоа е фаза на обликување и утврдување на своето јас според сопствената слика. Во означувањето на оваа состојба, психоанализата го користи терминот мои – што значи јас. Оваа примарна фаза покажува дека се работи за настан на проектирање бидејќи јас е веќе во сликата, значи некој различен, поинаков, Друг. Оваа рана фаза го покажува чинот на разединување, но и патот кон зрелата фаза во која настапува дејството на една поинаква, артикулирана моќ на законот која дејствува на сосема понаков начин, имено таа ги предвидува начините на надворешното манифестирање на потребите и желбите.
Според психоанализата, во неа е остварена симболичка кастрација на врската со родителот и тоа со воведување на забрана именувана како инцест. Покрај оваа примарна и исконска артикулација на желбите следат низа други. Така станува јасно дека патот до оној Другиот станува пат со пречки, но и пат во кој посредувањето и заобиколувањето останува да важи како единствен начин на реализација на многу различни желби. Законските параграфи на конституирање на социјалниот живот во една заедница го подразбираат артикулирањето на желбите, а со тоа и нивното трансформирање, па и потиснување, бидејќи во него станува нужно инфилтрирањето на поделбите, пресеците и разликите зад кои фазата на имагинарното јас останува дамнешна и засекогаш изгубена. Таа ќе опстојува обележана со еден постојан копнеж, со љубов и потреба за враќање кон раната фаза како пат на враќање кон себе самиот. Вон тој пасивен статус на копнеењето постои можеби уште една можност иако таа останува во доменот на посредуваните, заобиколени задоволувања. Денешниот концепт на димензионирање на човековиот живот ѝ дава за право, пред сè на јазичната акција која е најделотворна во подрачјето на уметничкиот текст бидејќи под закрила на својата фиктивна природа, текстот го симулира чинот на враќање кон себе си1F.
Со повикување на овие референци од Лакановите психоаналитички согледувања за поделеноста на субјектот го започнувам мојот осврт врз студијата Андрогинот-утопија на совршениот пол на Маја Бојаџиевска зашто сметам дека тие кореспондираат со јадрото на идеи кои ги носи оваа студија, иако авторката на нив експлицитно не се повикува, ниту ги цитира. Андрогинот-утопија на совршениот пол е студија која на исклучителен начин посега по еден од крајно контроверзните обрасци во кодексот кој важи во сферите на денешното живеење, за да низ него проговори за суштинската проблематиката на расцепот, разликите и потребата од единство одредувачко за целокупната историја на човековото постоење.
Самиот поим андрогин изворно упатува на двополовоста. Според забелешките на дел од феминистичката критика, како на пример забелешките на Рутвин, терминот укажува на превласта на машкото над женското2F, од друга страна пак, терминот гиандрија, наместо андрогин, предложен од Џилберт и Гјубар3F не се приспособува, ниту пак се актуелизира на поширок план во долгата и широко прифатена критичка пракса, па ни во праксата на феминистичката критика. Од таму, за нас станува сосема оправдано придржувањето на Бојаџиевска до една митолошка парадигма и терминологија актуелна во таквата критика, наспроти феминистичките струи во критиката.
Изворната трага која упатува на половите диференцијации во оваа студија прераснува во сложена културолошка анализа на повеќеслојните разлики на луѓето: како полови, така и идеолошки, социјални, расни, професионални. Проширеното димензионирање на симболиката на андрогинот е актуелизирано посебно во вториот дел од студијата кој во сопствениот предмет на анализа го вклучува отворениот облик на романите на романтизмот и модернизмот. Затоа, поимот андрогин актуелизиран во студијата на Бојаџиевска е прифатлив, според нашите убедувања, како соодветен и еквивалентен на исто толку контроверзниот поим човек. Затоа, потрагата по андрогинијата во литературата низ која се движи Бојаџиевска ја разбирам како потрага по исконската димензија на човекувањето како Еден.
Ако митот за андрогинот е појдовната основа во оваа студија логично се наметнува и прашањето за ефикасните инструменти на анализата кои авторката ги избира од широкиот арсенал на методолошки правци во современата наука за литературата. Според одредувањата искристализирани уште со поднасловот на оваа студија („митокритички есеј“), станува јасно дека се пристапува кон синхроно селектирање на митемичките содржини кои го антиципираат симболот на андрогинот. Паралелно со тоа не изостанува ниту глобалното издигнување на проектот до рамниште на митокритичка анализа која ги опсервира митските ориентации карактеристични во цела една епоха, односно нивно проширено фокусирање во разновидните социјални, историски и културолошки дискурси.
Поради тоа сметам дека студијата на Маја Бојаџиевска е во суштина длабоко втемелено компаративно истражување сочинето од дескрипции на андрогинот во ритуално-митолошките, филозофските проекции, езотеричните учења од почетокот на нашата ера, сè до инкарнациите на митот за андрогинот кои таа ги фокализира во епохите на романтизмот, декадентизмот и модерната литература или конкретно во романите на В.Вулф и Р.Музил во неа.
Во ова компаративно истражување, со оглед на зацртаната цел и глобалноста на зафатот на анализата, најупотреблива се покажува комплексната симболична теорија на имагинарното на Жилбер Диран. Низ неа, Бoјаџиевска го промовира својот поливалентен пристап кој често се повикува на антрополошкиот, психоаналитичкиот, структурално-семиотичкиот пристап, градејќи комплексна методологија употреблива во прецизното отцртување на целта: анализа на митолошката предлошка на андрогинот. Тоа истовремено значи дека единството промовирано со симболиката на андрогинот во студијата на Бојаџиевска има своја проекција и во применетиот методолошки апарат.
Утопискиот проект за „совршениот пол“ чиј заговорник е и Маја Бојаџиевска, токму во оваа студија наоѓа своја дефинитивна аргументација. Според мене, станува збор за обид есеј (одново хибридна форма, форма на единство) за искористување на исказот, текстот со цел да се исцрта трага на патот кој води кон совладување на непомирливите разлики на партнерите, тој и таа, на дијалошките партнери кои по фаталниот пад во „материјата“ остануваат засекогаш разделени. Тоа значи дека оваа студија ја разбирам како обид за проекција на една крајно хумана идеја на трансформација на разделените кои сепак копнеат еден за друг, иако се вкоренети во својата историски исцртана архитектонска позиција. Таа нова визија, сметам дека го подразбира излезот од посебните, различни битисувања со искористување на можноста наречена дијалог. Комуникацијата во рамки на дијалогот, го обезбедува влезот во случувањата на другиот, и тоа не за да се поседува туку да се разбере неговиот ентитет и гранична одреденост. Секако, низа автори, како на пример Бахтин, говорат за невозможната реализација на било какви согласности, посебно кога е во прашање романот, други, низ призмата на родовските разлики, како на пример феминичката критика говорат за исклучување на жената од погледот на машката култура за таа едноставно да излезе од полето на подредување и мерење по кодовите на патријахалната културна машинерија. Меѓутоа, студијата на Бојаџиевска е најава на еден поинаков, утописки проект на соединувања.
Историјата на дијалошките проникнувања на Другиот во неговиот различен полов, културолошки, национален, расен идентитет ја исцртува утопијата на совршениот пол на Андрогинот. Приказните коишто ги фокусира Бојаџиевска се изделени како парадигматични обрасци на копнеж, љубов низ која совладувањето на неповторливите и поделени гледни точки на индивидуалната архитектура на поединецот е постојана и крајна цел. Индивидуалноста како историско достигнување на развојот на човекот на план на полот, културата, расата завршува со трагично осамување, па шансата за ревизија се чини возможна единствено во кругот на расправи од овој вид, бидејќи во нив со посредство на ритуално-митолошкиот, литературниот, филозовскиот дискурс кој ја антиципира имагинарната слика на андрогинот се освестува задоволството почувствувано во совладување на бариерите. Студијата во својот интердисциплинарен метод на истражување ја инфилтрира потребата за напуштање на матрицата под чие влијание се бои и мери сликата за Другиот различниот од себе. Така се укажува на излезот од полето на перцепција на погледот кој вкаменува и се пронаоѓа митското, утопиското единство одразено во симболиката на андрогинот.
Проблемот на историјата на раслојувања на свеста и разделување од оној другиот, тој од таа, Бојаџиевска го кристализира и како проблем на времето. Патеката на промените во еден неповратен правец на осамување во смртта, таа ја амортизира на сметка на утописката визија еквивалентана со почетокот, со митската прасостојба на Едното. Таа го најавува дијалогот како начин и мотивот на љубовта и копнежот како поврзувач на двата генерички, двата јазични, родовски или идеолошки ентитета во целина, не само на приказната, на романот или филозофската промисла, туку и во перспективата на идниот живот. Оттаму дефинитивната оправданост на референцата утопија.
Бојаџиевска во сопствената митоанализа упатува на поништување на рефлексивната дистанца неопходна да се разбере другиот, но и на неговото доживување ограничено на просторот на сопственото битие. Затоа таа инсистира на нијансирање и сенчење, ревидирање на границите кои го редуцираат егзистенцијалниот простор на индивидуумот.
Егоцентичноста на половиот ентитет, таа ја потиснува, истовремено надополнувајќи ја со хуманата перспектива низ која ги активира интерсубјективните релации. Затоа оваа студија претставува еден обид да се оствари проекција во огледалото на иднината за да со неа да се воспостави одредена дијалошка резонанца. Тоа значи дека оваа студија за прв пат овде ги воспоставува параметрите на животот отаде востановените конвенции и норми со учество на постојано апострофираната незапирливата енергија на уметничкиот дух. Митокритичката поставка на Бојаџиевска го бара патот отаде актуелниов хоризонт на различности и делби. Таа го промовира хуманизмот на една специфична комуникациска идила која за многу темелни историчари, теоретичари или филозофи на 20 век се чини јалова. Аргументот со кој тие настапуваат е содржината на сликата на светотот од крајот на овој век: во неа се опфатени сите аспекти на поништување на другиот или негово негирање. Исклучивоста на поништувањето Бојаџиевска ја елиминира со активирање на магичната формула на соединувањето одразена во симболиката на андрогинот. На крајот би додала, останува отворено прашањето: дали студијата на Бојаџиевска ќе се разбере и низ една ваква поширока перспектива во која би се активирало дејството на дијалогот помеѓу различните културни кодови, за да се отвори подрачјето за вистинското човекување, или се ќе се сфати само како утописки копнеж затворен во имагинарниот проект на овој истражувач?

#b
1. Žak Lakan, Spisi, Beograd, 1983, 5-13.
2. K.K. Ruthven, Feminist Literary Studies: An Introduction, Cambridge, 1984.
3. Sandra M.Gilbert, Susan, Gubar, The Madwoman in the Attic: The Woman Writer and the Nineteenth – century Literary Imagination, 1979.

АвторСлавица Србиновска
2018-08-21T17:22:01+00:00 октомври 1st, 2000|Categories: Критика, Литература, Блесок бр. 17|