(извадок од необјавениот роман „Самоубиецот“)
Господинот Дика реши да се убие.
Господинот Дика немаше претстава, немаше поим, ниту можеше да знае и да сфати колку таа одлука ќе му го усложни животот.
А реши да се убие сосема случајно, ненадејно и за него самиот. Никогаш пред тоа господинот Дика не помислувал да се убие, всушност тој никогаш и не мислеше на смртта, ниту онака воопштено, филозофски, што би рекол тој со постојаниот сарказам со кој го изговараше или само го помислуваше тој збор, филозофски, а пак на својата, на сопствената смрт, ниту некогаш помислил, та сигурно ниту имал, кога и да е, не само мисла туку ни примисла за самубиство. Не ја знаеше дури ни флоскулата дека „смртта им се случува на други“. Воопшто, господинот Дика имаше вградено во себе една непропусна одбрана кон самиот збор смрт.
И, ете, еден таков човек, во миг го надви, му се наметна и сиот го обзеде идејата дека треба да се убие. Имаше фобија од височина а во таа прва замисла за самоубиството токму така се виде себеси – како паѓа од некоја вишна кула кон нејзиното остро карпесто подножје. Се виде така запреврќан, со разлетани поли и расшлапани ногавици, со развеана коса, и – воопшто не се уплаши. Напротив, почувствува дека тоа е оној блескав излез од овој, ваков, живот.
Одлуката да се убие господинот Дика ја откри така во себе во тој еден единствен миг. Тој миг му припаѓаше на еден пролетен празничен ден, на првиот ден Велигден, значи недела. Утрото беше навистина светло и тивко, без ветер, со благо сонце, со нежно зеленило. Беше сопрел на малиот паркинг пред бутката со весници и дури кога на излегување ја затвори вратата на автомобилот, кога таа тресна како мала експлозија, сфати дека наоколу владее некаква подводна тихост, дека ништо не се поместува, дека не се движат коли, дека нема никаде никого а тогаш виде дека и бутката за весници е затворена, со спуштена железна зелена решетка. Зад бутката, потопен во проѕирната, речиси нестварна утринска магличка, просветлена од косото сонце, се простираше Градскиот парк.
Господинот Дика, без да знае зошто, влезе во паркот. Во паркот сигурно не влегол петнаесетина години. „Деветнаесет“ јасно помисли господинот Дика. Тогаш, да, точно пред деветнаесет години, последен пат беше влегол во парков во една пролетна ноќ, „да не било и тогаш за Велигден“ се праша и чекореше веќе по централната алеја која водеше кон споменикот на Херојот. Имаше лошо, во секој случај непријатно чувство како да се наоѓа на некое сосема непознато место, како првпат да доаѓа тука. А местото навистина беше поинакво, некако, низ сите тие деветнаесет години, изменето до непрепознавање. Ги немаше во алејата столетните дрвја, го немаше под нозете оној чкрипот на белутракот со кој беше послана алејата, сега газеше по веќе распукан асфалт, но, како што забележа, газеше тивко, како да оди бос. И наеднаш созна дека таа тишина, таа безљудност, тој молк, таа неспособност на звукот да се пренесува, имаат во себе нешто клето и заканувачко и господинот Дика се исплаши. Повте да се врати назад но веќе беше далеку загазил во паркот па му се стори полесно, побрзо и поспасоносно да продолжи натаму, да го пресече паркот кон стадионот кој, со своите кули за светло и елипсестите рабни галерии на трибината, се извишуваше пред него, над зеленилото, како катедрала. Забрза а околу немаше никого, ни деца ни пци, ни пензионери ни питачи. Врбјакот крај смирисаното езерце од кое корнеше на блато, сосема го загради та почна да го пребарува шамачниот брег не би да го најде грбавото дрвено мовче, на кое јасно си спомнуваше и кое мораше да е тука некаде. Трчкаше по збитото тревиште крај езерцето, врз раскашавената тињеста земја а мовчето никаде го немаше. Тогаш ѕирна низ врбјакот и го немаше ниту стадионот – отсротива, некаде зад реката која не се ни гледаше ни слушаше, која тој само ја насетуваше зашто знаеше дека минува крај ридот, беше тој, голиот, жолт рид. Го фати некоја грчовна паника та почна да трча побрзо, но нозете му се пресекуваа, паѓаше брзо, од недопица, а стануваше мачно, слизгајќи се како некој да го влече наназад. Кога скршна за да го одбегне брегот на езерцето се најде на една затворена ширинка, среде со неколку вековни дрвја а околу стишно, во круг, затворена со грабје, гледич, повит и шип. Господинот Дика се почувствува загубен и заробен.
Тогаш, силно, наврапито го сети сопственото битие во самата негова суштина. Длабокиот молк на сè што го опкружуваше, стивнатоста на воздухот и дрвјата, таа безмерна тишина се прошири и во него самиот; немаше во себе ни глас ни одзив. Тогаш почувствува дека лебдее во некаква сеопфатна, бескрајна празнина која, исто, го исполни докрај и него, та стоеше така, без да се чувствува себе си, беше како веќе да не постои, како да го нема.
„Па каков човек сум јас?“ со некаква морничава јасност му се постави прашањеото кое дотогаш никогаш не си го беше поставил а и сега се чинеше како тоа прашање да му е наметнато од тишината, од осамата и од пустелијата. И одговорот, пак како да му дојде оттаму, од тој празен, пуст свет. „Ти си празен човек, ти не постоиш, тебе те нема а и ако те има ваков најдобро е да те снема.“
Сепак, не беше тоа оној судбински миг кога господинот Дика реши да се убие. Тој миг го донесе еден мал, сосема неважен настан.
Озгора, од вишните гранки на еден од чинарите, нешто брзо зашумоли, како птица. Дика в миг така и помисли, но нешто не беше како што треба. На самиот почеток на тој миг, Дика сети дека тоа не е птица: место шумот да се оддалечува, да се виши, тој се зададе надолу кон него. И дури да ја поткрене главата, дури очите да ги насочи кон врвот на чинарот, нешто шлапна пред неговите нозе. И беше птица и не беше птица: на чекор од него меѓу раскршените лушпи на јајцето и белковинската лига се чипчеше мургавото телце на испиленото голиштарче. Нозете му беа сосема возрасни, со прстенестата градба и оформените ноктиња беа целосно птичји и се грчеа во конвулзијата на смртта, како да сакаат да ја оттурнат или како да сакаат да го понесат мовлестото, прокрвавено телце во бегство. Но беше готово. „Тоа е тоа“ – помисли Дика и тогаш реши да се убие.
“Не е сосема точно дека токму во тој миг сум решил да се убијам. А може и самиот се лажам зашто кога човек наеднаш ќе реши да се убие го открива сознанието дека отсекогаш сакал да се убие. Така беше – јас во тој миг само открив дека отсекогаш сум сакал да се убијам без тоа да го знам та сега ми изгледа сосема погрешно она што е веќе речено за мене: дека не сум ни мислел на смртта. Сите мислиме на смртта и сите само се преправаме дека не мислиме. Некои подобро, некои полошо. Јас може бев од ретките коишто успеваа да се преправаат како да не се преправале дека не мислат на неа. Но, тоа се само маски, паравани, лажни бради, туѓи облеки, шминки. Зашто, ете, и кај тие, највештите преправачи, каков што бев јас, во еден миг сето тоа ќе спадне и ќе се збрише.
Но не, навистина не беше решавачки самиот миг кога ми се откри призорот на смртта, така конечна и толку лесна што просто ме намами, ме повика и јас ѝ се одзвав – ја открив во себе готовноста за смрт, помиреноста со неа. Но јасната одлука ја вообличив во себе по неколку мига. Точно е, помислив ‘Тоа е тоа’, се завртев и почнав да одминувам барајќи го излезот од чистинката. Но уште не појмив што е „тоа“ коешто е „тоа“. Тогаш слушнав зад себе една неслога на шумови, наврапито се завртев а околу малата жртва беа во круг насобрани десетина гарвани, крупни и блескаво црни кои колвеа. Кога застанав престанаа и недвижни ме гледаа. Оние што ми беа завртени со опашите ме гледаа преку рамо, оние отспротива рамно в очи. Имаше и предизвик и закана во тоа гледање. Беа како некаков инквизиторски, црноризечки концил, кој и осудува на смрт и убива а и по смртта черечи, разграбува и разнесува. ‘Е нема!’ цврсто помислив. ‘Мене нема да ме колве никој по смртта, да ме разенесува и разграбува! Пред да се убијам ќе расчистам со сите тие што би се насобрале да ме кодошат, да ме озборуваат, да ме оцрнуваат’ – си реков и бев помирен со тоа дека ќе се убијам но и решен пред смртта сè да расчистам, да го разметам сиот џган што се насобрал околу мене за животи за да не се насобере крај мене по смртта. Решив, значи, да ги разбркам сите оние мршојади, грабливци, и змии кои демнат секоја моја слабост за да ми скокнат. А човек е најслаб по смртта. Тоа не сакав да го дозволам.“
Добро, сигурно самиот тој, Дика, најточно знае што било и како било. Но токму таа дополнителна одлука, пред да се убие да расчисти сè, придоесе животот да му се усложни зашто таа го забрзуваше да ја изврши главната одлука, да се убие, а, едновремено, постојано и го попречуваше, го приморуваше да ја одлага.