O inscenaciji Cvijetićevog romana „Što na podu spavaš“
27/10/2022
Stanovnik reči
Trauma jednog društva, pojedinačnog, a zapravo mnogo šireg i nekada jugoslovenski jedinstvenog, kamen je koji neretko biva bačen u ćošak, ali ipak makar perifernim vidom detektovan i kao takav – neminovan. Raspad Jugoslavije i njegove krvave kulise bivale su kamen krivice prebacivan na različite strane, guran pod tepih usled društveno-političkog, evropskim težnjama determinisanog iskupljenja sukobljenih strana. Humanistički ogoljeno i iskreno uzeti kamen i poneti ga ne kao teret i ne kao gest nametnutog, te opisati sve njegove reljefe, udubljenja, pukotine i osetiti njegovu težinu, veština je vredna poštovanja a kojom povlašćeno raspolaže – umetnik. Kao autentičan glas regionalne književne scene, reditelj, pesnik i prozni pisac, Darko Cvijetić (Prijedor 1968), umetnik je koji kroz žanrovski polivalentno delo, istinski zagledan u patnju čoveka, oživljava surovu istinu. Negujući ličnu poetiku empatičnosti i razumevanja drugog, ovaj „postjugoslovenski pisac“ ruši tabuizirane tematske konstrukte i piše o traumi rata, porodičnoj ali i sveopštoj, zagledanoj u lice smrti. Tragedija pojedinca, sukob vitalizma i mračnih nijansi sudbine, dramski su elementi prisutni u Cvijetićevom proznom delu, te svoj put nastavljaju u teatru. Roman „Šindlerov lift“ (2019), donosi priču o stanarima crvenog solitera u Prijedoru u kome je i sam Cvijetić živeo, a biva postavljen u Kamernom teatru 55 u Sarajevu, u režiji i dramatizaciji Kokana Mladenovića. Dramatizacija ovog romana ovenčana je Sterijinom nagradom na 66. Sterijinom pozorju. Uspešna saradnja pisca i reditelja nastavljena je kroz predstavu „Što na podu spavaš“, po istoimenom romanu iz 2020. godine, premijerno izvedenu 22. septembra u Srpskom narodnom pozorištu. Predstava nastaje u koprodukciji SNP-a, Dramskog kazališta „Gavela“ (Zagreb), Narodnog pozorišta u Sarajevu i MESS Sarajevo. Dramatizaciju ovoga puta pored Mladenovića potpisuju Cvijetić, Mina Petrić, Dubravka Mihanović i ansambl predstave, dok je asistent reditelja Igor Pavlović. „Ko nema dom, taj živi u rečima“, jedna je od čvorišnih, refrenski ponovljenih sentenci romana. Svet Cvijetićeve proze ide korak dalje – reči žive na sceni, a zajedno sa njima i njihov tvorac.
Šta je, sine, što na podu spavaš?
Kako bi se protumačila scenska realizacija romana, neophodno je osvrnuti se na prirodu samog romana. Koncepcija Cvijetićevog dela izrazito je kompleksna, imajući u vidu žanrovsku prirodu teksta koji, premda definisan kao roman, počiva na lirskom naboju, stilu i zakonitostima, te se približava pesmama u prozi.
„Da li se radi o romanu – leleku, ličnom prilogu martirologiju bosanskog rata, romanu – opelu, oratoriju ili elegiji – nije toliko bitno za tekst koji predstavlja iskren i originalan napor da se uđe u metafizičko srce ljudskog stradanja. To je pokušaj antropološkog proučavanja fenomena zla iskazan kroz poetsku formu“ ( Lopandić 2021: 85)
Pomenuti meta nivo sagledavanja zločina, doveden je, ipak, u vezu sa činjeničnim. Polifonijska struktura teksta sa često ponovljenom epistolarnom formom doprinosi utisku uverljivosti i dokumentarnosti. Naime, autor prepliće fiktivno sa čvrstom, ličnom porodičnom pričom koja se sabira oko brata Bote i početka rata. Bota od vojnog policajca JNA u kasarni Viktor Bubanj u Sarajevu, postaje zarobljenik, odnosno, vojnik lišen znanja na čijoj strani će ratovati. Vojnička priča prepliće se sa porodičnom pričom. Pružajući glas drugima, Cvijetić nastoji da istinu prikaže u svoj njenoj punoći, ali je ona drugačijeg tipa: „Ni iz ove knjige nećete saznati istorijsku istinu. Dobićete mnogo dragocjenije saznanje – kako se osjećaju žrtve. Dok piše o smrti, Darko Cvijetić bori se za svaki život.“ (Avdić 2020: 110). Roman „Što na podu spavaš“ u nameri da oda počast žrtvama i još jednom ukaže da zaborav jeste zločin, zaokružen je konstantnim emotivnim nabojem koji nužno vodi u katarzično osvešćenje i u krajnjem ishodu govori da se priča tiče svakog čitaoca.