Хастрман

(извадок од романот)

Јас сум како вода во брана – на површината смеа на капачите, во длабочината тишината на потопеното село. Се вратив, повторно сум во мојот крај. Не сакав работите да испаднат вака, но што се мора се мора; не вреди да се приговара. Се обѕирам. Не можам да видам.
Никогаш порано не сум бил овде. Патеката е запуштена; некогашната питомина личи на џунгла. Сега ја користи ловечкиот клуб. Потаму, во некои шумички на карпестиот рид, летната рококо резиденција се урива, опкружена со бедна бодликава жица, обрасната во трње; црните остатоци на огништето се гледаат низ коринтските столбови а белите ѕидови се прекриени со мувла. Истата стара патека води покрај алејата Волдштајн кон Нови Замек, сега хотел за странци со ресторан кој е прочуен. Камениот мост сè уште стои таму, но на него има само една статуа – а таа е оштетена: Свети Јан од Непомук без својата глава. Моите очи ја откриваат во дното на потокот. Света Катерина, која порано стоеше спроти него, е потполно исчезната.
Браната на Нови Млини ги има проголтано сите средновековни езера и рибници, заедно со транспортните канали, насипите, прокопите, алеите со ели и борови, мрестилиштата, каналските порти, воденичните потоци, поплавите, и колибите кои им припаѓале на оние кои ги одржувале езерата. Под насипот, кој бил многу понизок и ги задржувал само водите на Доланското езеро, лежи големата Нова Мелница доо, индустриски комплекс поврзан со малата хидроцентрала. Отпрвин, воденичните тркала се напојувале од каналите помеѓу рибниците, но, како што мелницата растела, им требало сè повеќе вода и сè побрз доток. Мелницата станала „фабрика за брашно“ набргу по Првата светска војна. Старата Црна Мелница, позната и како Кула, исчезнала кога новите градби од тула никнале околу неа. Дури и главната зграда на „фабриката“ се изгубила меѓу нив во годините што следувале, иако се вели дека сè уште постои некаде во средината на комплексот.
Поради ширењето, браната е овде изградена по Втората светска војна. Снабдувањето на луѓето со продукти станало толку важно што прераснало во цела индустрија. Додека на една мелница ѝ била достатно за едно тркало, за низа мелници била потребна фабрика. А откако поставиле фабрика, тркалата ги размонтирале и ги замениле со многу поефикасните турбини. А потоа сè било сопрено. Работниците заминале. Дошле други. Планината која ја надвиснувала браната почнала да бледнее како месечина. Без надеж за некоја нова месечина.
Втората причина за изградба на браната била исушувањето на секогаш поплавената област, со нејзините маѓепсани мочуришта и потопените пасишта. Тоа било успешно. Браната ја прибрала водата во себе, но, од некоја чудна причина, не можела да ја насочи онаму каде што требало. Денес, во околината има плитки песочни дупки. Ветрот, кој овде е особено суров – откако завршила војната, велат – го дува песокот насекаде. Околу шумите се таложат бели наноси, но тоа не е снег. Некој надарен со злобна имагинација може да помисли на песочните дини во Сахара.
Ништо не го задржува ветрот преку широката водена површина; тој добива брзина на тајфун а убавите нејаки дрвца не го забавуваат – едноставно се превиткуваат и се кршат. Песокот бргу се вдомува во со ветрот уништената пустелија.

Не требаше да одам таму. Требаше да претпоставам дека дента по нападот ќе ги стават експлозивите под надзор. Чудно, но баш весниците ме посочија на трагата. „За чудо, напаѓачот не ги допрел резервите индустриски експлозив сместени на тајно место во околината на Ралско“. Патеката ме води право кон воената област која порано беше аеродром на Советските окупациски сили. Јавноста не знае дека таму има хангари скриени под слоеви земја; дека ги има толку многу што, покрај авиони, било возможно да се складира незамисливо количество муниција. Денес, осиромашената Чешка Армија ги дава под закуп секому кој ќе плати доволно висока цена.
Одам пеш. Пеш и ќе избегам. Ги претворам нештата во каша – ова ми е јасно од мигот кога употребив малку киселина од стаклената реторта за да пробијам пат низ двојната жичена ограда обвиена со бодликава жица. Ги потценив одбраните на тајните инсталации; не мислев на скриени камери, ниту на што и да е.
Наоружан со две рачно направени бомби и со врбова прачка, моето магично стапче, ја чекам полноќта во боровата шумичка зад хангарите. Потоа излетувам надвор и тргнувам кон двајцата во црно облечени стражари; едниот му ја пали цигарата на другиот. „Најстрого е забрането палењето оган“ им велам на трупците и покажувам кон предупредувачкиот знак на вратата на хангарот. Ја кревам прачката и ги шибнувам обајцата преку очи во моментот кога се вртат кон мене, вџашени. Рикаат од болка, моментно заслепени. Им ги откачувам токи-воките од појасите и им ги симнувам автоматите од рамениците.
Погледот ми паѓа врз зелено-обоените врати кои водат право во срцето на земјениот рид. Покрај пречкртаниот пламен, таму виси уште еден знак: жолт триаголник. Опасни хемикалии. Кога би сакал сево ова да го разнесам, би предизвикал еколошка катастрофа. Јас!
Се обидувам да се повлечам, но повратниот пат кон дупката во оградата е блокиран. Под месечевата светлина, се отвора капак прекриен со трева, во зеленилото помеѓу пистите и еден човек тежок 100 кг стои во него, одзади осветлен од пурпурни светилки. Личи на Сотоната кој излегува од своето царство. Паѓам на земјата и ползам кон најблиските дрвја.
Не ги тргам очите од него. Би бил одлична цел, со неговата коцкасто испресечена тиква, додека седи на врвот од таа чудна рамка; штета што немам со што да пукам. Знам со кого имам чест; тоа е стручњакот за експлозиви Лаудон од рудниците во Волхосестон. Човеколик ѕвер која одамна требаше да биде смирен, два метри под земја.
Куршум од автоматски пиштол се забива во стеблото зад кое се кријам. Полетувам, скриен во сенките на шумата и ретката магла која се крева низ тенките иглици на тлото. Одеднаш, како некој да го вклучи прекинувачот во шумата. Насекаде има печурки; излуден печуркар ги осветлува, една по една, сечејќи ја измаглината со светилката, а потоа светлината се извишува кон гранките, во придружба на истрели од автоматски пушки. Трчам подлабоко во шумата. Си го спасувам животот.
Потоа слушам рев на дизел мотор; бучавата ме води кон јужниот дел на воениот комплекс. Шумата овде е испресечена со асфалтни патишта доволно цврсти за да издржат тежина на тенк. Не ми се пишува добро. Двата џипа на обезбедувањето без проблем влетуваат низ острите свиоци меѓу дрвјата. Возат по патиштата како да се на автопат. Но дали? Можеби не се толкави професионалци какви што ги замислувам: слушам кршење на гранки и метални чкрипоти, а потоа чифтот фарови го проголтува темнината. Сега има само уште едно возило и пешаци; и сега има и кучиња кои ме душкаат и ме гонат. Ослепев двајца од најбрзите ѕверови со сопствена рака; остануваат уште тројца потаму а тие сè уште не ми го загубиле мирисот, но нивните господари се бавни и заостануваат. Маглата не е доволно густа за да исчезнам, а сликата на дождот во кој би можел да исчезнам останува само молитва. Се препнувам на корење и паднати гранки и јурам кон местото каде би можел да намирисам вода. Дрвјата се разретчуваат и конечно месечината се отвора пред мене како широко огледало; маѓепсувачка, а сепак чудно наоблачена. Со олеснување го разбивам нејзиниот одраз, се фрлам под нејзината површина – а потоа се вкопувам во дното со челото. Седнувам, рамениците и изгребаната глава ми штрчат над површината на плитката, мрсна вода. Изустувам пцост; барата е речиси потполно исушена. Едвам да има вода – длабока е до коленици – но, како да надоместува, смрди на рафинерија за петролеј. А џипот веќе доаѓа низ шумата. Рефлекторите на потерата непогрешливо се насочуваат кон мене а една фигура со пиштол наместо глава се наведнува од кабината и нишани кон мене.
Кучињата остануваат на брегот; двоумат дали да влезат во смрдливата каллива дупка, зашто длабоката тиња би ги удавила по само неколку чекори. Еден груб глас вреска, надгласувајќи го нивното бесно лаење, и ми наредува да се предадам. Ги кревам рацете. Џипот полека влегува во водата; блескавите фарови го осветлуваат мрсниот слој на површината заедно со полу-потонатото ѓубре: излижани гуми, купишта пластични шишиња, дупнати канти за бензин, ’рѓосана порта и комплетна теренска кујна со разнесен казан.
Непростливата воена кашканица ми помага да ја добијам трката и така ми го спасува животот. Ги собувам чизмите; најпрвин со десното, потоа со левото стапало газам врз површината на водата. Стојам врз неа. Се вртам на петиците и се соочувам со револверот кој нишани право во мене. Пиштолот потреперува.
Ова ми е шансата. Во миг се вртам и јурам кон средината на барата; предавничката вода е лизгава, но успевам да ја одржам рамнотежата. Во меѓувреме, човекот во џипот ги собира своите луѓе околу севе, вика еднаш и уште еднаш потоа; обата истрели се далеку од метата. Првиот куршум одлетува во шумите на спротивниот брег а вториот со ѕвекот отскокнува од едно блиско парче метал.
Машината реви а фаровите тонат под површината на водата; пареа е крева од ладилникот додека моќниот џип ја сече водата како со рало; калта полека се враќа во трагите од тркалата зад возилото; истуреното масло е густо како чорба.
Џипот е побавен; многу побавен од моите боси, молњевити стапала, кои тукушто опишаа лак и застанаа зад возилото. Одеднаш, едно бело осветлено око се отвора над двете црвени, се врти околу оската и ме наоѓа. Менувачот штрака, џипот се повраќа назад со сецнување, добива на брзина… и удира во казанот од теренската кујна со звук на расцепен метал како кога ќе експлодира лонец на пареа. Казанот останува вкопан во песочното дно и иако се заниша од ударот, не се преврте. Бучавата ме оглувува повеќе од истрелите. Водата околу џипот врие и се влева во новите процепи во задниот дел на возилото. Една од гумите е потполно разнесена. Кршот стои таму во плитката вода; нема каде да потоне.
Знам дека не треба да брзам. Моторот е мртов и ништо не мрда во кабината; кучињата на брегот здивено лаат, но немоќни се, а нивните господари се некаде далеку. Имам одеднаш визија на самиот себе виден однадвор. Ја отворам вратата на џипот полека со левата дланка а со десната го зграпчувам паднатиот пиштол. Фактот што на дланката ми недостасува показалецот останува незабележан од возачот, кој е во шок. Сè уште е жив, но седи зад воланот здрвен како тест-кукла. Не може да ја помрдне главата. Ниту дланките. Беспомошно ги кокори очите, но може да зборува. Го искажува своето мислење за мене низ стиснати заби: јас сум терористичко копиле и треба да ме стрела прекуиот суд.
Го прашувам дали не се плаши од смртта, која му ја гледам на самиот јазик. Ми одговара дека поминал и низ полошо. Виолетови масници му се шират преку потеченото лице. Има среќа, се слушам по миг пауза; немам желба да го убијам, и покрај фактот дека ограбил цела планина од површината на земјата и не заслужува ништо друго освен да биде заклан. Тој собира доволно сила да ме плукне; ме погодува во вратот. Го зграпчувам пиштолот за буренцето, ја бришам плунката со раката и го трескам со тешкиот пиштол меѓу очи. На врвот на носот му се создава џумка; кожата е пукната, покажува некоја коска и жила. Крвта истекува во тенка шурка; раната е бела, како премрзната. Солзи од болка потекуваат од зад затворените клепки на Лаудон; усните му се стегнати за да не викне на глас.
Откако мина првиот шок, устата му се отвора и тој избувнува во непрекинлив наплив пцости кон мене. Можеш од мене да направиш мелено месо ако сакаш, вели Лаудон потоа, но смири се, имаш погрешен човек. Тој само ги извршува наредбите на фирмата. Го шутнале од војската; што требало да прави, да умре за леб? Некако морал да заработи за живот, правејќи ја единствената работа која знаел добро да ја прави. Ако го убијам, тоа само ќе биде убиство на пион а фирмата ќе продолжи и без него. Откако Титанија ќе заврши со минирањето на овој рид, едноставно ќе се пресели кај следниот, со нејзините булдожери и нејзините експозиви, можам да се кладам во тоа.
Го прашав дали ја отфрла одговорноста, значи, за уништувањето на околината и сè што од тоа произлегува. Треба да се обвини раководството на фирмата, тој вели, тој е само пешадинец и тоа слабо платен. Значи, директорот? Се смеам под мустаќ. Г-дин Отрла. Г-дин Одговорен? Неговите очи прават потврден гест, заедно со устата. Така го поштедувам, но некој друг ќе мора да ја плати сметката и за него. Некој друг ќе ја плати цената за распорувањето на планината. Отрла ја води Титанија; Лаудон е само машина која извршува наредби, најмен убиец. Добро, сега сигурно ќе се одмори од ископувањата.
Го оставив во џипот, го фрлив пиштолот во водата и низ водата отидов до брегот; кучињата ги нема и околу барата владее гробна тишина. Следниот пат, си велам, ќе ги приклештам оние кои го скроиле сево ова. Но пешадинците ќе ги оставам. Стариот стражар во каменоломот беше невин, а сеедно умре. Се случува секојдневно. Е па, веќе е време виновните да почнат да плаќаат.