Во Косовеловото поетско дело можеме да разликуваме повеќе типови песни со оглед на степенот на присуството на искуствениот односно стварносен степен во нив; секако дека со време ова присуство се намалува, техно-поетичката трансформација сосема ја деструира и на парчиња ја раскршува реалноста, од неа остануваат само фрагменти. Критичарите потоа се трудат да ја реконструираат првичната приказна, онаа што ја „иницирала“ песната, тие во песната ги внесуваат и наративните елементи, иако е сосема јасно дека така секој ќе ја ткае сопствената приказна, а не онаа што ја имал предвид поетот. Поетовиот интерес секако се пренесува од стварниот однос човекот – природата кон визионерскиот и фантастичен однос: мојот свет – космосот. Процесот на употребата на реалноста во уметничкото дело кај Косовел сето време е насочен кон де-реализацијата и заменувањето на реалноста со несфатливиот космички бескрај.
Истовремено, заедно со де-реализацијата на поприштето оди и процесот на длабокото доживување, на емоционално подоживување на апстрактниот свет што целиот се распрснал во а-логичка, фантастична и надреална реалност. „Да се твори е да се покажува душевноста во материјата (имено, во облик – симбол – на материјата). Да се твори е да се продуховува материјата“ – така вели Косовел во писмото до Чернигој. И уште: „Секоја уметност живее и расте од животот, но нејзиниот облик е симбол на епохата во којашто живееме“ (подвлекла М. М.). Во писмото до сликарот Чернигој од јануари 1924 година, Косовел, значи, се определува за обликот како начин на изразување и ослободување на творецот. Материјата, реалноста, животот – тоа уметникот не може да го менува, додека обликот е „негов“, со него ја „преведува“ материјата во уметност. „Низ буквите чекорам / зад златната завеса. / Низ златните букви“ („Калеидоскоп“), „Би сакал да одам / во малото палто / на зборовите“ („Малото палто“). Тоа се само неколкуте рефлекси на поетовата доверба во обликот како начин на индивидуалното изразување во времето и во просторот. И, ако само за миг се вратиме кон тезата за трите „фази“ во Косовеловата творечка епоха, ќе се покаже дека процесот на „технизирањето“ оди од импресионистичката, преку експресионистичката сè до конструктивистичката форма; што значи дека на овој начин се покажува и тоа дека овој претставник на крајниот модернизам сè повеќе станува свесен за обликот како суштина на уметноста; обликот со времето станува сè попослушно и предано средство на продуховување на материјата.
Каква тематика и мотивација се јавуваат во Косовеловиот процес на апстрахирање и продуховување? Можеме да кажеме дека кај него забележуваме исклучително широка лепеза на мотивација, којашто се движи од етички-религиозните песни (пред сè во Првата книга на Собраните дела), преку десакрализацијата на дотогашните свети, митизирани феномени (музеи, идеи, наука, капитал… Европа), што можеме да го сфатиме и како спротивен процес на продуховувањето и однос што го поттикнуваат поетовите политички уверенија; овде спаѓаат и етеричките и истовремено екстатички доживувања на основните елементи на животот: земјата, небото, водата, растенијата, ветрот… И кога пее за поетот и за поезијата, Косовел знае да биде апстрактен и мистичен: иднината што ја очекува ќе биде убава, чиста, вистинска, а поезијата е поприштето на подготовката за „Големата Вистина“. Уметноста е за овој поет и своевидна лична религија, на која треба да ѝ се служи, верно и до крај, жртвувајќи сè, ако треба и самиот живот. Мисијата на уметникот е „света и несфатлива“. Косовел пишува и сосема религиозни песни, каде што Бог е во средиштето на светот, додека скромниот и беден поет се обидува – речиси секогаш попусто – да ги открие тајните на овој свет (на пример, во песните: „Уморен убиен“, „Кажи, откриј II“).
Што всушност значи ознаката „Косовел е поетот на Крас“, ознака што несомнително многупати сме ја слушнале, бидејќи таа е и една од најопштите ознаки кои со право се поврзани со името на овој поет. Несомнено е дека Крас е поетовото засолниште, тоа е домашната куќа со огништето и со огнот црвен што потпукнувајќи го смирува вечниот патник. На Крас има многу сонце, таму срцето пламнува, златната волја се бранува… („Кон почетокот“). Сонцето, светлината и сјајот се извор на енергиите, на животот и на работата. Косовел попишува безброј положби од коишто окото на субјектот ја впива светлината, а таа потоа му ја подарува моќта („Навечер“). Се случува и огнот да биде „леден“, да „гори во студ“, што некако ја рефлектира крашката па и вселенската тага. За разлика од вселенската („виси како небото преку нас“), крашката тага е некако проѕирна, човечка, „како тажно исплакано лице“. Во раскошот на светлината, во морето на сончевите зраци, огнот и златото, лирскиот субјект не му ја наметнува на читателот сликата на некоја стварна и конечна смрт, загубеноста, туку тој само се прашува: дали е вистина дека сме залутале, дека сме умреле, но не може до крај да се одлучи, бидејќи за него не постои еднаш засекогаш дадената вистина за оваа наша крашка тага („Навечер“). Секогаш и секаде во оваа поезија Крас е пред сè светлина, сјај, жарење на сончевите зраци; Крас е и таквото засолниште што го штити субјектот пред падот во крајната безнадежност; тоа е простор што ја чува можноста на субјектовата неодлучност и неодлученост, неговата отвореност за дуплото, драматички спротивно значење на основните егзистенцијални вредности: природата, времето, смртта, раѓањето… Светот на светлината кај Косовел значи нешто поголемо од реалниот свет; за овој поет светлината е магичен свет кој ги оживува новите и дотогаш невозможни врски. Вистина е дека во светот на светлината нема никакви вештерки или богови, ами светлината сама се покажува како магична, лесна, воздушна врска помеѓу Крас и љубовта, помеѓу Крас и мајката, помеѓу мајката како симбол на раѓањето и смртта како мистично постигнување на сите цели, итн. И сите овие кореспонденции и сродности, сите овие врски се реализираат во јазикот, низ новите поетски форми, во необичните јазични синтагми, во стихот кој не сака да биде традиционален стих на римите и на афирмираниот ритам.
Во раскошот на светлината, во играта на блескотењето на зраците, која е толку карактеристична за Крас, ја среќаваме и првата, уште многу едноставно структурирана, песна што можеме да ја означиме како фантастична. Таа гласи:
Тивка мисла заблесна
над вечерниот крај,
душата одблесна
со златниот сјај.
Тивката – кај отиде
душата се сепна,
божем птицата
вечерта ја прелетна?…
За некоја јасна и ненадејна мисла навистина можеме да кажеме дека „заблеснува“; и навистина – првиот стих „тивка мисла заблесна“ го разбираме најпрвин како алегорија; но во крашкото сеопшто жарење и зрачење, Косовел го употребува споменатиот стих во буквално значење: мислата што заблеснува го добива дури и својот простор – таа заблеснува „над вечерниот крај“, нејзината димензија е прилично обемна. И душата како рефлекс, одблесок на мислата, станува нешто материјално, опипливо: како некое огледало ја одблеснува космичката блескава мисла. Алегоријата некако се стркалува, преминува и прераснува во фантастика, во чудо: бидејќи мислата сјае над вечерниот крај, и душата се огледува во него, се раѓа и исчезнува; како зракот во огледалото, и таа мисла е рефлекс, но и предмет за себе, таа е како птица која може да го прелета не само крајот туку и времето: „божем птицата вечерта ја прелетна?“ Согласно законите на фантастиката, Косовел во песнава се определува за неопределеноста, за отворената запрашаност како „излез“ од ситуацијата: а положбата помеѓу, неодлучна и неодлучена, му останува на читателот, како и на поетот.