Смртта на градинарот

Старата Грулица јаваше на магаре рано изутрина кон градините, потсмевајќи се за нешто по целиот пат. Беше август, најубавиот месец во годината. Тоа е времето кога во Пасквелијата зреат смоквите. Навистина нема поубав месец од август, мислеше старата. Но таа имаше и своја причина така да мисли.
– Груле, рече старата Грулица, како убав ден човеку!
– Тоа е август, момичко, рече стариот Грул намигнувајќи со своето крупно, светло око.
Тоа е август, повтори старата Грулица и исто така намигна.
– Времето кога зреат смоквите, дополни Грул. Потоа го зеде магарчето за оглав и појде низ сувата бразда кон градините.
Одеа полека по браздата што водеше до нивната градина, чудејќи се зошто војниците ги натопориле пушките кон нивните мали смокви. Во еден миг Грулица дури се исплаши да не пукаат. Таа налутено им довикна: – Еј, да не сте пијани…
Кога стигнаа пред оградата ги запре старшијата. Војниците им го затворија патот.
– Старшија, што ви е утринава, прашаше стариот Грул.
Старшијата не одговараше, а оние другите сè уште не ги спуштаа пушките како навистина да сакаат да ги убијат малите, светли очи на смоквите.
– Будали се овие кучиња, рече старата Грулица.
– Навистина што станало војници, рече стариот Грул збунето.
Војниците не се ни помрднаа како да беа скаменети.
– Мајчина ви, опцу старата Грулица. Мајчина ви немтурска.
Таа ја подаде главата под мишката на својот маж и со весел глас рече:
– Август е најубавиот месец во годината, старшијо… Тоа е времето кога зреат смоквите… Сакаш ли ти смоква, момче?
Старшијата лутливо ступоти како да сакаше да ја убие земјата под себе.
– Прашувам, рече Грулица мирно, правејќи се како да не разбрале најдобро, – прашувам дали сакате смоква…
– Престани, рече старшијата, вештице ниедна!
Таа ѓаволски под око го гледаше и му се потсмевнуваше. Ах, како знаеше да се преправа старата Грулица. Таа сè така благо насмевната праша:
– Навистина ли не сакаш смоква?
– Не, рече војникот пцуејќи ја старата Грулица.
– Чудно, рече Грулица и се закикоте. Одвај можеше да рече:
– Слушаш ли Груле.. Маж да не сака смоква…
Сигурно тоа војниците и не го очекуваа. Заштрека и со заби и со пушки. Најпосле старшијата со пригушлив глас процеди:
– Ова е последен пат, вештице.
– Таа само се шегуваше, рече стариот Грул. Нели се шегуваше?
– Сигурно Груле, рече старата. Јас се шегувам со сите мажи што не сакаат смокви. Тоа е многу чудно, пустињата…
Пред да може да заврши другите војници ја симнаа од магарчето и ја поведоа во караулата, наспроти нивната градина.
Стариот Грул збунето се стрча по војниците за да открие во што е неволата.
Командирот на караулата шеткаше по канцеларијата мафтајќи со рацете лево-десно како да бараше нешто изгубено во запурливиот, тежок воздух во собата. Кога влегоа Груловите тој зазеде тврдоглава поза и необично пискливо заповеда:
– Ваму, покажуваше во спротивниот агол од него.
Груловите имаа обичај да работат против наредбите. И сега ги опфати тоа чувство и тоа посилно отсекогаш растеше во секоја нивна старечка жила. Не се ни помрднаа, се држеа за раце застанати крај вратата. Војниците попусто ги туркаа.
– Што се будали, му рече старата Грулица на својот Грул.
Командирот пцуејќи зачекори кон вратата. Груловите мирно го очекуваа премислувајќи сè што всушност згрешиле.
Секоја година, секој август во годината кога ќе зазрееја смоквите Груловите доаѓаа во градините за да ги чуваат малите зрели смокви. Ги чуваа како своите очи иако од нив немаа никаква корист. Луѓето од Пасквелија ја знаеја тагата на старите и никогаш не се осмелуваа да ги одвратат од оваа игра што секако ќе потрае до нивната смрт. И сè додека не дојдеа првите есенски дождови и додека не попаѓаа веќе раскапаните смокви, Груловите не ги напуштаа градините. Тоа беше времето кога се враќаа момчињата од војска. Тие го очекуваа и својот син, иако знаеја дека тој никогаш веќе нема да се врати. Но во август, секој август во годината ги измамуваше двајцата стари. Можеби ќе се врати, им шепнеше август, им ветуваа светлите очи на смоквите.
Понекогаш се опиваа и тогаш долго прикажуваа за август, за најубавиот месец во годината. Грулица тетеравејќи се ќе појдеше кај стражарот од караулата, и долго, долго му зборуваше за август, за смоквите и најмногу за нејзиниот син. Стражарите секогаш молчеа како да беа неми. Тоа ја разлутуваше старата. Лутливо ќе речеше:
– Слушај ти момче… и јас имам син војник… Но тој никогаш не беше ваков труп.
– Да, повторуваше стариот Грул со гордост. Моето сине никогаш не се лутеше. Вас како мајка да не ве родила.
– Замолчете, заповедаше стражарот.
– Полека војниче, полека, го умируваше старата Грулица. Јас имам уште што да зборувам. Ако сакаш да знаеш мене ми е должен за еден збор и самиот цар.
– И самиот цар, бога ми, потврдуваше стариот Грул. И тој требаше тоа да го знае. Моето сине навистина беше добро момче. Кротко како магарево.
– Слушаш ли војниче, зборуваше старата Грулица а гласот ѝ потреперуваше.
– Тоа ни беше единствено дете, рече стариот Грул.
– А сега и гроб не му знаеме, рече старата.
– Во друга земја умре, рече стариот Грул.
– Слушаш ли војниче, одвај чујно шепнеше старата. Слободно тоа ќе му го кажам и на вашиот цар. Еден ден ќе се испијаниме јас и мојот Грул и чудо ќе направиме!
– Гологлав ќе бега стопанкиниот цар, рече Грул. Гологлав со сè царица, никаде место не ќе го собере.
– Жими виделинава, рече Грулица. Еден ден ќе се испијаниме и чудо ќе направиме…
Потоа задоволни се враќаа под сенката на малите смокви. Тој, тогаш, беше повторно тука во градините, го слушаа неговото потсвиркување, неговото ѓаволско убаво потсвиркување, носејќи ја водата низ браздите од стебло до стебло.
Гласот на командирот ги штрекна.
– Имате ли деца, прашаше тој.
Во канцеларијата стануваше несносливо. Грулица го избриша влажното чело со дланка погледнувајќи го својот Грул. Тој благо ѝ се насмевна земајќи ја себе како да сакаше да ја прегрне.
– Имаме, рекоа старите во еден глас.
– Колку ги имате?
– Се вика Спаско, рече Грулица тивко.
– Каде живее, процеди командирот.
– Овде, со нас, рече стариот Грул.
– Во градиниве, рече старата.
– Лажете, процеди командирот. Гадови!
– Тоа е вистина, рече Грул мирно. Тоа… и ние сме гадови.
– Гадови сте, рече командирот.
– Ти си гад, рече старата Грулица. Ти и твојот цар.
– Сега не сте пијани, процеди командирот. Сега не сте пијани, нели?
– Не, рече Грулица. Сега не сме пијани.
Командирот замавна со раката кон пркосното лице на старицата. Пред да може да го достигне Грул го зграпчи со неговите раце.
– Не така, рече Грул. Додека јас сум жив не оставам прав да падне…
Грул не заврши. Војниците веќе го кутнаа на подот. Грулица мирно се спушти до него и со раце ја зеде неговата глава. Не писна, ниту пак прозборе, само усните тивко го произнесуваа Груловото име како да сакаше да го разбуди за да појдат во градините.
Командирот им нареди на војниците да го изнесат додека луѓето не се собрале од градините.
– Преку задната врата, нареди тој.
Војникот ја отвори задната врата. Кога погледна, надвор на патот беа сите градинари како од земја да изникнаа. Тие доаѓаа кон караулата. И не одеа многу брзо. Кога стигнаа сосема блиску, дури тогаш стражарот си спомна за војничките правила, но веќе беше предоцна, остана нем на местото. Другите војници изгледаа како избрливени деца од глад… во раце цврсто ги држеа пушките за да не им испаѓаат на земјата. А луѓето сè поблиску и поблиску доаѓаа…
– Пци, никогаш ги немало толку, рече еден од војниците сосема тивко.
На јунаците срцето им слезе в петици. Луѓето доаѓаа и молчеа. Никој не можеше да ги запре. Тие се разбираа и без зборови. Застанаа пред вратата и така насобрани мажи и жени и деца изгледаа како да израснуваат во едно високо дрво, највисоко од сите дрвја во долината.
Офицерот стоејќи на вратата, прикован од надојдените и удиран од зажарениот воздух на луѓето што им излегуваше од нивните откопчани гради, гледаше кон своите војници, не можеше да ги види, тие како да се стопија под босите нозе на градинарите.
– Тој го пцуеше царот, рече зашеметен командирот. Се закануваше дека ќе го убие.
Луѓето и не погледнаа во него. Молчејќи го понесоа телото на стариот Грул сè така стиснати еден до друг. Потоа бавно зачекорија кон Пасквелиските гробишта.
Тоа беше август најубавиот месец во годината, август кога во Пасквелијата зреат смоквите.