Се завртев накај ѕидот и продолжив да спијам

/, Литература, Блесок бр. 31/Се завртев накај ѕидот и продолжив да спијам

Се завртев накај ѕидот и продолжив да спијам

(Леонцибитаљио)

Затоа што соништата немаат власт над човекот кој и вистинските случки, кога сака,
ги заборава лесно и брзо, а соништата воопшто и не ги помни
.
Иво Андриќ
Имаше посилни раце од мене…
Влада Дивљан

Жена ми, за разлика од мене, ги помни соништата. А соништата се подлабоки. Кога имала тринаесет години, насоне ѝ се јавил некој средовечен човек ликум на сегашниот мене и ѝ рекол: ќе се омажиш за оној кому ќе му ја собориш раката. И само што непознатиот ѝ го рекол тоа, таа се разбудила и решила, еднаш засекогаш, со проѕирен ум, небаре до пред малку и не спиела, дека така и ќе биде. Знаела што треба да прави, таа, тринаесетгодишна момичка, сè уште рамна како штица. Ги стокмила во врзопче, како во приказната, малкуте парталчиња што ги имала, се простила со изненадените родители и заминала во друг град. Мајка ѝ на разделбата ѝ рекла никогаш повеќе да не спие со затворена уста, да не би случајно да однегува птица во себе, и таа го примила и тој наук.
За несреќа, градот каде што втасала не бил нејзин. Го сфатила тоа веднаш, наредната недела по пристигнувањето, само што влегла во својот нов училиштен клас. Не е важно, ама сепак да споменеме, имала расчешана краста на коленото и чевли од постариот брат на нозете. Децата на училиште ѝ се смееле, зашто зборувала малку низ нос и ретко кој ја разбирал, освен некој налудничав професор кој се обидел да ја заведе, фалејќи ѝ се дека умее да чита наназад, потечно отколку одлево надесно, премалку за една тринаесетгодишничка навикната да ги помни соништата, онака, сами од себе. Сепак, таму некако успева да ги заврши двата последни класа на основното училиште, севезден ропотејќи, и потоа преминува кај некоја подалечна тетка во уште поголем град, има ли воопшто потреба да му го спомнувам името. Кусо време, месец или два, за време на летниот распуст, работела во продавница за обувки, за да собере пари за нови чевли (оние од брата ѝ веќе биле распаднати) и сега би можел да се заколнам дека тогаш ја видов прв пат, онака бегум, поминувајќи покрај излогот, јас, момчакот со помалку години отколку прсти на рацете и нозете, ама, беше тоа одамна, во минатиот век и сепак не сум толку сигурен. Па дури тогаш и да не беше таа (веројатно и не беше, а можеби и беше), сепак можам да замислам како ги пакува кутиите со обувки втренчено гледајќи ги купувачите в очи (и тогаш имаше продорен поглед кој повеќето не можеа да го издржат) не би ли го здогледала оној за когошто знаеше како изгледа, иако никогаш не го беше видела, оној кому ќе може да му ја собори раката.
Прашањето е излишно, но неизбежно: што ли ќе се случеше тогаш да влезев во продавницата? Не знам. Не би бил овој расказ, тоа несомнено. Но, јас сè уште не се појавував. Сè уште не. Требаше однекаде да се пронајде љубов, а тоа не оди баш толку лесно. Барем не ни одеше нам. За другите, не знам. Да, прашањето е излишно, таман толку колку и прашањето што би се случило Земјата одеднаш да почне да се врти во спротивната насока. Бог притиска еден тастер, нагло нè запира, отприлика како кога во градската врволица возачот на автобусот одеднаш притиска на кочницата и тогаш, ентер, одеднаш нè ротира во друга насока. На почетокот, денот на едната хемисфера би траел двојно подолго, исто како и ноќта на другата. Но, тоа и не би било толку страшно, некој сето тоа би го преспал, а некој би ручал двапати. Во меѓувреме, ветровите би ја промениле насоката и земјата би добила нова лика. Довчерашните пустини би станале прашуми, би опустеле големите градови, а ненаселените области би ги примиле сите оние милијарди луѓе (колку се побројни во мноштвото, толку се поосамени) и водата што истекува во сливникот би се свртела во друга насока, ама со љубовта повторно би одело како и досега, главно како што сака таа, а не како што сакаме ние.
Да, тоа беше така. Една ноќ со полна месечина додека сè уште била речиси дете, потстрижена до кожа поради школската епидемија на вошки, сонила сон на девица која не разбира зошто ѝ пупат градите, насоне, однекаде (навистина не знам од каде), ѝ дошол еден можен јас и ѝ рекол: биди стрплива, барај и чекај. Кога ќе се појави, ќе знаеш дека тоа е тој. Ќе биде слаб во рацете. И, ќе ти го кажам уште ова: многумина ќе те сакаат, а ти ќе сакаш само еден. Но, не барај го така како да сакаш да го најдеш, дозволи му да налета, оној кој премногу бара, ретко кога наоѓа. Ако биде така, ќе наидеш на некого кој некогаш ќе те познава подобро отколку што се познава самиот себеси. (Точно, додавам дополнително, додека зборувам за тоа.) Разбираш?
Сакала да каже дека разбира, вмигум си спомнала дека уште баба ѝ, мајкината мајка, еднаш ѝ имала речено: прави добро и не надевај му се, и ете, тоа некако ѝ се поврзало, но пред да успее да проговори ниту збор, непознатиот исчезнал и таа се разбудила. Долу, во ципите, почувствувала непозната топлина, наџбарала со раката и прстите ѝ наишле на густа, леплива крв. Наредното утро отпатувала во другиот град, во оној каде што наредните две години ќе зборува низ нос и ќе го одбива налудничавиот професор кој ѝ се фалел дека умее да чита наназад. На пример: Надвор денот е сончев и бумбарите весело зујат – тајуз олесев етирабмуб и вечнос е тонед ровдаН. Имала тркалезна, лачена глава. Ја има и денес. Некогаш, во времето на епидемиите со вошки, додека бевме мали, децата без оглед дали се машки или женски, се потстрижуваа до кожа, така што нејзината глава, тој август, кон крајот на летото во кое ја добила првата менструација, имала совршена форма на полна месечина.
Се запознавме дузина години подоцна, ама не се препознавме. Постојавме еден спроти друг, на „добар ден“, студиравме на истиот факултет, и сè се одвиваше мошне, мошне вообичаено, за неа бев само еден од многуте, таа за мене за влакно исто, ја барав љубовта таму каде што не можеше да се најде. За неа не знам, никогаш не сум ја прашал, љубопитноста во тие нешта е само второ име за несигурноста и во себе и во другиот, многу подоцна таа ќе ми каже дека неколкупати безуспешно се обидувала, а тогаш, со годините, постепено почнала да станува свесна за тоа дека нејзиниот познајник, еден од многуте (да, да, јас!), сè повеќе прилега на оној човек од дамнешниот сон. И еднаш така седевме на час, во слушалната, професорот Михајло Пантиќ зборуваше нешто за романтичарското сфаќање на љубовта, за романтичарите реализацијата ја укинува љубовта, љубовта не е можна на овој свет, таа претставува состојба на перманентен копнеж што се превозмогнува дури во смртта, идеалната сакана не е од овој свет, љубовта постои единствено во сеќавањето, или во смртта, никогаш сега, никогаш во овој миг, сите романтичари пееле за тоа, а јас никако не можев да го одвртам налив-перото, тогаш пишував со налив-перо, очигледно мастилото се имаше спечено. Дајте ми, колега, рече, го зеде налив-перото, се обиде да ја одврти поклопката и ја скрши. Се насмеа и ми го подаде своето хемиско пенкало, на него пишуваше Фабрика одливака, или така некако, во секој случај, беше предоцна да ги запомнам неколкуте реченици што ми се сторија интересни, ми беа изветреале. Ја погледнав и во тој миг со некој неосознаен дел од себе, си спомнав дека однекаде ми е позната, веројатно од некој сон што не го бев запомнил. Да, секогаш имаше поцврсти раце од мене. Ги има и сега. Кога ќе дофати нешто со прстите, го крши со лес, намерно или небрежно, и кога сака и кога не сака. Понекогаш имам впечаток дека многу нешта на светов се создадени само за да бидат скршени во рацете на жена ми.
Тогаш се исплашив, признавам. Мислев дека е во прашање некакво недоразбирање, ми се случуваше, пред тој час за романтичарското сфаќање на љубовта, некое симпатично недоразбирање, нечија или сопствена несмасност да ја сфатам како љубов. И страдав поради тоа, денес ми е лесно да признаам, ама тогаш не признавав за ништо на светот. Впрочем, токму додека слушав дека љубовта на овој свет не е можна, дека сè ја оспорува (барем така мислеле Гете и Лаза Костиќ, а може ли човек, доколку барем малку држи до својот ум, да мисли поинаку од овие господа), и мојата идна жена и јас препознавме нешто што, на крајот од краиштата, сепак не може да се нарече недоразбирање. Да може, навистина би било можно светот да се сврти на другата страна.
Тогаш се разделивме на два месеца, повторно за да се сретнеме кон крајот на август кога Дунав ја менува бојата добивајќи прелив кој оди кон ’рѓа или кон разблажена менструална крв, како што милувате, требаше да полагаме испит по романтизам. Читавме што велат поетите за љубовта и безочно се љубевме. Една августовска вечер седевме на речниот брег. Дрдорев како по обичај, единствено така можев да го издржам нејзиниот поглед, таа молчеше, полунасмевната, со стиснати усни, небаре во устата крие птица или литмара. Се обидов да ја бакнам. Таа благо се измолкна настрана и рече, сред мирно седење, тогаш сè уште не знаев зошто: Ајде да се бориме на рака.
Се насмеав, мојата идна жена не беше никаков боди-билдер, не, ништо од сето тоа. Ајде, одговорив прифаќајќи ја шегата, веќе мислејќи дека ќе ѝ дозволам да ми ја собори раката. Како не! Кога ми ја зграпчи раката која инаку собира две нејзини тупаници, се почувствував небаре ме грабнал некој демон, стисокот на нејзините прсти беше челично цврст. Ха, сакаш да се бакнуваш, рече, гледајќи ме в очи, сакаш да се бакнуваш, па, добро, само да видиме од каков материјал си, потем ми ја собори раката без ни малку мака како на несозреано момче кое сè уште не разбира зошто на неговите врснички ноќум им се налеваат градите. Еј, извикав, ми се чинеше дека сето тоа го сонувам, ајде сега сериозно да се обидеме, го изговорив тоа иако ниту првиот пат не се преправав, едноставно, и да сакав не ќе можев, така ме беше зграпчила. Наредниот пат го стори тоа малку полесно, со кикот, третиот – нејзините дланки станаа нежни…
Понекогаш насоне ѝ доаѓа оној што се претставува како еден можен јас, некој мој двојник, само што тој не старее, тој е секогаш ист, непроменет, и ѝ кажува по нешто. Еднаш ова, другпат она. Никогаш не се прашав кој е тој, можеби затоа што отсекогаш се чувствувам како некој друг. Еднаш, на улица, додека сè уште бев младич, ненадејно ме гушна една непозната млада жена (патем, боинг 747), радосна што ме гледа, сакаше да ме изненади, веројатно ме имаше помешано со некого. Откако сфати дека јас, заварен, не реагирам, бидејќи никогаш порано ја немав сретнато, да, тоа беше недоразбирање, ми се внесе в лице и рече: – Тоа не си ти. – Па, можеби и не сум – одговорив – зависи од тоа што мислиш кој сум.
За разлика од мене, жена ми секогаш знае која е, насоне или сред бел ден, сосем ѝ е сеедно. Наутро, сè уште тешка од соништата, исцрпно ми раскажува што ѝ порачал мојот двојник, јас го слушам сето тоа, сиот престорен в уво, во трепет, што тоа ми зборува некој кој има посилни раце од моите. Понекогаш сонува на јазик што не е нејзин, но, додека сонува, совршено го разбира. Кога ќе се разбуди, ѝ останува само по некој збор, небаре насоне некој зборува наназад. Вчера ми рече: leoncibitaqio, го изговори тој збор што ни прочитан наназад не се чини појасен, еднаш ќе дознаеш што значи тоа, но, немој премногу да бараш, кој бара премногу, пронаоѓа скорпија под каменот. А со мене, гледате, е сосем поинаку. Јас не помнам ништо од она што го сонувам. Знам само дека сум полн со соништа, како некоја кинотека однапред. Морам да ги отсонувам сите па макар не умеел потоа да кажам ни еден единствен збор за нив, дури ни оној leoncibitaqio, да, морам да ги отсонувам сите пред некогаш некаде да заминам, засекогаш. И затоа, бидејќи ви го раскажав сето ова за нејзините, а не за своите соништа, се вртам накај ѕидот и продолжувам да спијам.

Превод од српски: Оливера Ќорвезироска

АвторМихајло Пантиќ
2018-08-21T17:21:43+00:00 март 1st, 2003|Categories: Проза, Литература, Блесок бр. 31|