Очи ширум отворени: смешкајќи се со солза во окото

/, Литература, Блесок бр. 50/Очи ширум отворени: смешкајќи се со солза во окото

Очи ширум отворени: смешкајќи се со солза во окото

– поговор кон „Куќа од јазик“, Блесок, 2006 –

#1 Откако ги прочитавте песните од најновите четири книги поезија на Јосип Ости, сакам да го замислите онака како што јас го замислувам кога не го гледам: светски поет кој живее и како пустиник и како бонвиван. Автор кој е подготвен да пишува до последната капка мастило, да продолжи со сопствената крв и никако да не застане ако мисли дека има нешто недоречено. Веселник кој ја цени секоја капка вино, особено ако е теран, виното на неговата нова татковина. Бездомен поет кому само поетите му се браќа и кој домот свој со себе го носи, макар тоа бил и само клуч од некој некогашен дом. Нездомен поет кој си направи нова куќа во родното место на еден од неговите најдраги браќа, Сречко Косовел. Поет со копнеж по светлината кој не помисли да молчи додека врз родното му Сараево паѓаа гранати и ги палеа библиотеките. Јосип на сите можни начини се бореше против ѕверствата во Сараево, и кога не беше во него. Тогаш, ми се чини, и повеќе. Со поголем жар и со несопирлива горливост. На огнот на крвниците му одговори со силниот оган на својата поетска реч, бескомпромисно и беспоштедно. Со истиот елан си изгради нова куќа од јазик, која го здомува не само во Томај, не само на Крас, туку насекаде каде што е преведен и насекаде каде што допрва ќе му ги преведуваат стиховите.
Откако ја преведов и објавив „Барбара и варварот“, беше некако логично да се појави на македонски и овој избор од поезијата на Јосип Ости. Насловот „Куќа од јазик“ дојде сосем природно, иако размислував и за неколку други. Сепак, свеста за загубата на домот и минатото кое во тој дом останало, од една, и градењето на куќа „од неартикулирани гласови“, која е (ќе биде) „црква и бордел истовремено“ (>>53*), со храброст која се граничи со лудило (а која храброст е мудра?) и со помиреност пред великото (што е најголем показ на мудрост), од друга страна, го прават Јосипа онаков каков што е. И, соодветно на тоа, и неговата поезија – онаква каква што е. „Не сум ни светец ни грешник“ кажува во една од своите песни, и во право е. Но, не потполно. Овој поет е и светец и грешник едновремено: Витмановски се сплотува со природата, седнат на камените скали од својата куќа изјавува дека вратата на неговиот дом е секогаш отворена, а во истата куќа, на работната маса, каде што како пред олтар се исповеда пред книгите, често помислува на самоубиство. Смртта мисли на него и кога тој не мисли на неа. На што попрво да помисли: со ширум отворени очи, Јосип, мојот пријател, се џари во животот; секому што му е барем малку драг го нарекува „душо“, со секој знае да разговара, а се чини дека никогаш не кажал сè. Во неговиот стих, кој по отвореноста, чистотата, благоста и длабокоста е многу близок до оној на Тагоре, светлината и темнината водат постојани битки кои не ретко се претвораат во љубовни предигри и игри. Во подземни катедрали се држат црни (поетски) миси, долго се гледаат со змијата кога и да се сретнат, цвеќињата во градината цутат во натпревар со зреењето на овошките, ветрот често донесува гласови, меѓу нив и оној на Сречко, а во Сараево шараат снајперски очи и царува постојана зима, додека поетот ослепува за подобро да види, да биде и онаму каде што не е, а каде што – впрочем – дел од него засекогаш останал. И опстанал. Пак, со очите ширум отворени.
Јосип потекнува од град чии жители се познати по свој луциден и налудничав однос кон светот. Кога во 2000-та бев во Сараево, многумина од нив ми ги покажуваа дупките од шрапнелите на асфалтот, велејќи: „Гледај, ружички“. Сиот град беше како цветна градина, преполн со тие ружички. Така и Јосип, сака да се пошегува и кога некој друг би заплакал. И плаче кога другите мислат дека сè е в ред. Затоа и својата куќа од јазик ја гради „од ништо. И за никого“. Зашто, сите ние си имаме такви куќи, длабоко во нас, изградени однатре, од самите нас. Таквата куќа навистина не е за никого посебно изградена; таа е за сите наши браќа и сестри, сите наши сродни души. Токму затоа, за никого особено, а секогаш би сакале да имаме што е можно повеќе гости. Да се грееме на огнот од нашите сплотени души. Такво искуство имав и јас додека ги преведував песните на Јосип Ости: заедно станувавме членови на некое наше заумно семејство, прогонети од физичкото и отелотворени во поезијата.
Затоа и жалев: мајката на Јосип, онаа што тој успеа во своите песни и во својата куќа од јазик „да ја роди како што таа го родила него“ почина кон крајот на снежниот декември 2005-та во Сараево. Мислев на неа во тие денови, понекогаш и почесто отколку на Јосип. Сè ми кажуваше дека ќе замине за да се сретне со своите, „сите до еден, собрани како за свадба“, огледани во л’снатиот есцајг, и да навезе уште едно шамиче. Ова ќе биде од стихови. Нејзини, мои, Јосипови, ваши… Зашто, чудна работа е зборот: продира насекаде, како вода.
#2 Стихот на Јосип Ости е ослободен од видливи баласти. Како што кажува во една од своите песни, тој навистина не држи до формата (>>36*) колку што „учи од мачените“, за разлика од оние кои учат од мачителите, истите оние кои ја „проверуваат правилноста на римата“. Истите го гранатираа ‘нивното’ Сараево. Зборот, како и ножот, има повеќе намени. Јосип избира да лекува, да раскажува, да пренесува. Тоа го прави умешно и топло, човечки. Отворено и без задршка, до последниот здив. Смешкајќи се со солза во окото (>>38*). Испишувајќи, при тоа, потсетници не само за Сречко Косовел, Марина Цветаева, Луис Армстронг (да споменам само неколкумина), туку и сеќавања за она што „хистеријата на историјата“ не смее да нè натера да го заборавиме. И кога ќе се погледнеме во огледалото, да го видиме и мрачното лице на светот кој толку го сакаме и во кој – сакале или не сакале да признаеме – живееме, секојдневно и со постојана борба. Вистинското лице свое, би рекол Јосип Ости. И човек не може да не се согласи.

5 февруари 2006
Скопје

печатено издание

е-издание

2018-08-21T17:21:23+00:00 октомври 7th, 2006|Categories: Критика, Литература, Блесок бр. 50|