Поезијата на Џон Ешбери можеби е тешка за разбирање, но самиот чин на читањето на неговата последна збирка „Белешки од воздухот: Избрани подоцнежни песни“ (Carcanet, 2007) е задоволство само по себе, вели Адам Филипс во освртот за Обсервер [http://books.guardian.co.uk/reviews/poetry/0,,2233186,00. html]
#1 „Колку е полошо твоето уметничко дело“, еднаш има кажано Џош Ешбери, „толку е полесно за него да се зборува“. Мислел дека на уметникот лично му е полесно да зборува. Но што ако никој друг не може да зборува за делото бидејќи никој нема поим за што станува збор во него, иако е необјасниво задоволство, каков што е секогаш случајот со поезијата на Ешбери, делото да се чита? Поетите го имаат спомнато ова и порано – Т. С. Елиот пишува дека „вистинската поезија може да комуницира пред да биде разбрана“ – но дури откако поезијата се беше прославила поради нејзината „напорност“. Можевме да ги читаме големите Викторијанци – Арнолд, Тенисон и Браунинг – на начин на кој никако не можевме да ги читаме модернистите како Паунд и Елиот и Харт Крејн; можеби не ни се допаѓаа, можеби не се согласувавме со нивните мислења за политиката, љубовта и религијата, но можевме да ги разбереме.
И тогаш да се биде „разбирлив“ стана проблемот, а не решението. „Направи да биде ново“ беше модернистичкиот налог на Паунд и новото стана тоа што, по дефиниција, не можеше да биде лесно разбрано. Одеднаш, имаше бесмислени поети и поети што не толерираа бесмислици. Џон Ешбери, како што ќе видите ако го отворите ова издание на неговите Избрани подоцнежни песни, е бесмислен поет. Едвард Лир и Луис Керол му се претходници на Ешбери исто колку и големите француски и американски модернисти.
Неговата поезија не е напорна во таа смисла како што е таа на Елиот и на Паунд. Ни добра скратена верзија ниту интелигентно напишана литерарна критика нема многу да ви помогнат. Иако Ешбери очигледно е мошне литерарен и начитан поет, неговата поезија никогаш не ве поттикнува да помислите дека не ја разбирате бидејќи не сте ги прочитале вистинските книги, или не сте го имале истото образование полно со озборувања, или дека не сте од вистинскиот пол или на вистинската возраст. Напротив, ве поттикнува да се прашате дали „разбирањето“ толку вреди, или што воопшто би значело тоа разбирање. Поезијата тешка за разбирање ве поттикнува да поверувате дека има и поезија лесна за разбирање.
Поезијата на Ешбери ве поттикнува да се запрашате од што би можела да ве заштити таа желба да разберете; кои се задоволствата на неразбирањето. Првата песна, „Ветивер“, почнува: „Времињата минуваа бавно како куп сено/ Додека цвеќињата ги рецитираа своите стихови/ А штуките се будеа на дното на езерцето.“ Повеќето од нас не знаат што е „ветивер“, а песната нема да ни каже; ако го побарате зборот во речник, ќе откриете дека тоа се „корени на каскас“, а ако побарате „каскас“, меѓу другото ќе откриете дека ова се влакнести корени на индиска трева од која се прават ладала.
Баш и не можете да бидете сигурни дали насловот е некаква шега. Навидум ова е пасторална песна за селскиот пејзаж, традиционален поетски жанр, но има полуалузии на чудни нешта; куп сено речиси може и да биде куп глупости, а ако времињата минуваат вака, не се многу интересни; цвеќињата малку како да се од цртан филм и или вежбаат нешто или го изведуваат, потсетувајќи нè дека цвеќињата ни се обраќаат, како што и многу други песни ни имаат кажано. Но чии стихови ги изговараат? А штуките само се чини дека го прават истото поетско нешто што го прават и во реалистичните песни – кај Тед Хјуз или Шејмас Хини – навестувајќи мистериозни, скриени сили.
Но стекнувате впечаток дека Ешбери малку подбуцнува тука, бидејќи ви дава токму толку за да помислите дека ги разбирате работите, без да им дозволи да станат премногу поврзани; правењето смисла никогаш не е толку задоволувачко колку звукот на стиховите и евоцираните слики. Не сака да ве убедува, сака да ве заведува. Во песна на Ешбери, обрасците се појавуваат и избледуваат, драмите доаѓаат и си одат, а се будат необјасниви чувства. Песните ве канат и да ја откриете смислата и да престанете да ја барате смислата, но никогаш не претпоставуваат дека знаат што е подобро да се направи во кој било момент. Прават да се чини сосема веродостојно да бидеш неповрзан, да се откажеш од помислата дека ќе разбереш, а сепак „мора во сето тоа да има разбирање“, пишува тој.
Ешбери знае да земе традиционална поетска тема – потрагата, минувањето на времето, изгубената или посакуваната љубов – и да им ја предаде на (ироничните) власти на јазикот за да види што ќе сторат тие со неа; небаре пишува песна така што оди таму каде што таа го води, без да му е гајле каде е тоа или која би можела да е поентата. Песната „Во друго време“ почнува конвенционално, па патем заталкува: „Шумата не беше толку мрачна а сепак,/ ти запре и тогаш продолжи малку да одиш/ небаре за да ја засрамиш идејата на запирањето./ До тој миг сè/ беше вмешано во ноќта.“ Првите два стиха се директни – Ешбери ретко ги постигнува своите ефекти со употреба на непознати зборови, туку со употреба на обични зборови во чуден фраза – а последните три стиха звучат прекрасно, но кога би биле парафразирани, би звучеле банално или претенциозно.
Едно од највпечатливите работи во врска со поезијата на Ешбери е што прави парафразирањето да биде малку срамно, небаре премногу внимание посветено на неговата поезија ја расипува нејзината моќ (Ешбери вели дека пишува поезија додека гледа телевизија и често е подобро да ја читате небаре гледате телевизија). За Ешбери, секогаш има нешто донекаде смешно во тоа да се биде експлицитен или директен („Со генерации, човекот се труди да си ги доведе соништата во ред. Погледни го резултатот,“ почнува песната со наслов „Големиот облак“.)
Него го интересира како разбирливиот говор нè збунува – „Понекогаш тапаните навистина ни дозволуваа да свириме/ меѓу тактовите и беше добро“ – и како, нашата глад по авторитативна изјава, која често поезијата премногу лесно се согласува да ја задоволи, секогаш е поврзана со иронии што ние попрво би ги занемариле: „Сево ова,“ пишува тој, „затоа што сакав да бидам љубезен кон некого“ („Мора да е некаде“). Неговите прекрасни наслови, меѓу другото, не прават да се сомневаме во насловувањето.
Ешбери ја има одведено изјавата на Роберт Фрост „Погрижи се за звукот и смислата ќе си се погрижи сама за себе“ до нејзините логични (и нелогични) заклучоци. Тој има откриено поетски јазик што евоцира без да информира. Бидејќи нигогаш не тврди дека зборува во името на читателот, може да се слушнеме и себеси додека читаме. Со зборовите на овие подоцнежни, впечатливи песни, да ја читате неговата поезија е „како да вежбате тонска скала: во исто време различна и никогаш иста.“ Нема песни како овие.
Превод од англиски: Магдалена Хорват