МАРА ЈОСИФОВСКА 3

МАРА ЈОСИФОВСКА 3

МАРА ЈОСИФОВСКА 3


Првата слика што ми дојде од дедовата куќа беше снежна, можеби затоа што расказот го пишувам пред Нова Година, кога во Скопје падна снег што одамна не беше виден во градот. За разлика од овие години, во моето најрано детство снегот беше вообичаена зимска појава. Покривот на куќата во Пајко-маало, во која што заедно живееја четири генерации мои најблиски роднини – братучедите, тетка ми и тетин ми, дедо и нана, и прабабата Марија, како и оголените крошни на дрвјата во дворот, беа под дебела бела прекривка. Снегулките паѓаа деноноќно, па кога навечер се враќавме од маалските игри, бевме бели и премрзнати како мали Лапонци, со чизмички одвнатре преполнети со истопен снег и зрнца мраз нанижани по мокрите волнени чорапи. Брзо ги свлекував и охрабрувајќи се „уф, уф“ ги потопував нозете во легенот топла вода што ме чекаше подготвен од нана. Додека ги триев нозете, дедо ќе се симнеше да донесе бокал црно од бурето во подрумот. Со истите тие стапалца што се топлеа во легенот, во септември го газев грозјето во коритото во подрумот.
Пајко-маало опстојуваше уште неколку години по земјотресот, дури до 71-та. Куќите ги продолжија своите животи, но некако секоја за себе. Како што раснев и почнав да одам на училиште, ми се чинеше дека по сокаците има многу понеинтересни деца од оние во школскиот двор. И девојчиња во кои почнав да зјапам и за кои навечер смислував безобразни фантазии. Наголемо ме фаќаше пубертетот, ми израснаа влакна и мозолчиња по брадата и телото, па ми пораснаа носот и уште некои органи; тешко ми беше да се справам со ова забрзано разнебитување на сопственото тело, а низ тоа зголемено ново тело ми се виореа некои нови немири и прашања. Освен тоа, со моите се преселив далеку, на крај на градот, меѓу овоштарниците на Тафталиџе.

Но, гледано одстрана, мапата на Пајко-маало сеуште оставаше иста слика. Куќата на дедо Павле беше претпоследна од оние со парни броеви во улицата Мара Јосифовска, односно последна што беше населена, зашто комшиите од број осум, српско официрско семејство, иако куќата им остана неповредена од земјотресот, се отселија во некоја од новите населби, донирани од странските пријателски држави. Затоа пак, куќата под број 3, од другата страна на улицата, го интензивира својот живот, особено кога пролетта 66-та, комшијата Емил донесе жена од Холандија.

Комшијата Емил беше еден од ретките херои на моето детство, кој остана подеднакво интересен и во времето пред, и во она по земјотресот.

Мара Јосифовска 3 беше семејна куќа во која Емил живееше со сестра му и родителите. Сестра му Бела беше деценија и повеќе помлада од него, всушност година и нешто поголема врсничка со мене. Во раното детство, една и пол година е голема разлика, особено ако девојчето е постаро од машкото. Па така и Бела во предземјотресното Пајко маало немаше желба да се дружи со нас, машките прцули што трчавме наоколу како „ненормални“, шутирајќи гумена топка, мафтајќи со дрвени мечови и дерејќи се „камај“.

Бела и другарките имаа каде да се повлечат. Нивниот двор беше најголемиот во маалото, и некако различен од другите со средени алеји со домати и пиперки. Кај нив владееше еден убав, лежерен неред на природата, со две високи дрвја, веројатно орев и даб, и меѓу нив, како во цртанка од IV одделение, овошки – вишни, кајсии, сливи. Таму, затскриени под сенките на дрвјата, девојчињата играа „ластик“ или си менувааа салфетки во својот негибнат простор.

Сепак, понекогаш мораа да излезат на сокакот и да се изложат на нашите погледи. На пример, куцкамен не можеа да играат внатре, во градината, туку на тврдо, на тротоарот, потцупнувајќи по плочката, во своите шарени фустанчиња, само на неколку чекори од нас, кои зјапавме во нив со исушени грла. Бела беше навистина нај, белисима, во тегет хулахопки од перлон, се правеше дека не ни обрнува ни трошка внимание.
А што да кажам за Емил? Пред Бела бевме збунети, а пред него здрвени, да не кажам маѓепсани. Кога ќе ја раствореше капијата на дворот, во јакната ала Брандо, многу повисок и посилен од клинците од нашата улица, груб, а згоден, со запалена цигара на врвот од усните, се чуствувавме како навистина да се симнал од екранот на кино „Култура“. Се враќаше кон дворот со клатечки чекор на победнички мачор. По минута пауза, одвнатре ќе забрмчеше неговиот „циндап“ (така ние го викавме неговиот црн мотор марка „Zindap“), за да потоа, јавнат на големата италијанска машина, Емил прошишаше низ сокачето, оставајќи ја зад себе отворената капија и восхитената оџагорена публика.

Кога ќе помислам, Емил и Бела имаа „пострански“ имиња од Холанѓанката Сузана. Но, иако и тие за мене беа доволно необични, настанот со Холанѓанката доживотно ќе остане запомнет кадар во мојот биографски филм. За нејзиното пристигање во Пајко-маало слушнав од кого ако не од нана-Невенка, главен информатор и коментатор на збиднувањата во блиското соседство. Според мојата брзонога и брзозборна нана, Емил ја запознал Холанѓанката на летување, во кампот во Купари, одкаде, јавнат на циндапот, се вратил со долгокоса, осончана девојка на задното седиште на моторот. Веднаш побрзале да се земат, ама не со свадба каква што е ред да се направи, туку само венчање пред матичар, со сестричката Бела, родителите и уште неколку негови пајташи моторџии. – Замислете, не викна никој од семејството. Мене ми е сосем сеедно, ама можеа барем да нѐ поканат, од кога сме им комшии? – се прашуваше нана, на која очигледно воопшто не ѝ беше сеедно.

Зошто во овие денови, кога сум сведок на локална и глобална криза што длабоко вознемирува, сакам да пишувам за случки од поранешните животи? Тоа трансаксионата психоанализа веројатно би го нарекла „регресија на задоволство“. Кога објективната стварност не му дозволува на субјектот да ги задоволи своите желби, тој го бара изворот на задоволство во својот внатрешен свет. Според Фројд, регресијата на задоволство често се остварува низ сеќавањата, мечтаењета за некој поранешен период на животот кога субјектот бил задоволен.

За мене, кога талкам ваму-таму низ сеќавањата, периодот на раното детство во Пајко маало, во сокакот „Мара Јосифовска“, е под закрилата на самовилата на задоволството.
Да се вратам на настанот со Холанѓанката Сузи, сопругата на Емил. Се случи неколку години по земјотресот, 68-та или 69-та, на почеток на пролетта, кога белите цутови ги разубавеа крошните на сливите во нивниот двор.

Како што кажав, во годините по земјотресот, со пубертетот, гимназијата и новиот дом, моите посети на Пајко-маало се проретчија, иако и понатаму на час-два ја посетував куќата на Мара Јосифовска По сокаците трчаа некои други деца, родени во немал број по земјотресот (како ужасот од природната катастрофа да сакаше да се надомести со ново бројно поколение), но за мене тие беа тотално незанимливи. Од некогашното маалско друштво се гледав единствено со Миле Галевски, можеби зашто некако заедно израснавме, еден на другиот не можеше да му се прави важен дека е повисок и посилен, па еднаквоста во годините и височината ни го продолжи дружењето. По посетата на дедовата куќа, ќе му свирнев под прозорец или тој ќе ме сочекаше на аголот, кај Папатеодоси, па заедно продолжувавме пешки, преку Камениот мост, до корзото. И веднаш и неповрзано, се нурнувавме во бескрајни разговори, со карактеристична пубертетска маничност, каква избива кај петнаесет и шеснаесетгодишници што постојано оставаат впечаток дека имаат да кажат нешто многу важно.

Така, Миле ми ја објави големата вест: – Холанѓанката, жена му на Емил, се бања гола!
– Па сите се бањаме голи.
– Да, ама во купатило. А таа… – се загрцна Миле – Таа се бања гола надвор, во нивниот двор.
Ова навистина беше бомба! – Какакако?…. Кокога?….- почнав и јас да пелтечам.
– Скроз! – одговори Миле спремно: – Таква седнува во коритото, па станува да се трие со сапунот. А бе да пошизиш. Каква риба!

„Шизење“, „риба“, припаѓаа на арсеналот нови зборови („журка“, „гајба“, „кинта“…) што почнавме да ги употребуваме откако влеговме во периодот на издолжени носови, мозолчиња и валкани мисли. А деталите со кои што Миле го украси спектаклот беа толку сочни, што следните ноќи, до петок, кога, според кажаното, меѓу 11 и 12 наутро се случуваше тој специјален чин, глетките на голата, раскошна Холанѓанка ми ја исполнија главата и ми ја разработија десната дланка.

Во петок, на почетокот на третиот час, ја замолив професорката по македонски да ми дозволи да го напуштам часот поради несносна главоболка. Направив толку жален и очаен израз што таа веднаш се согласи. Во Пајко-маало дотрчав околу Миле веќе ме чекаше пред Папатеодоси. За среќа тогаш немаше жива душа, ама сепак крајно претпазливо се шмугнавме меѓу грмушките што ја делеа куќата на Емил од сокачето. Чекавме, склупчени како надразнети, уплашени животинки. И дочекавме. Таа се појави низ гранките, зелените листови и белите цутови, го постави дрвеното корито меѓу нив и почна да го полни со топла вода од кофата… Ми се чини дека потоа се се одвиваше во едно магновење, едно миготреперење: клекната во коритото, осветлена од пријатното, но не баш топло сонце, го поткреваше и спушташе своето розово тело во коритото кое очигледно беше премало за една таква јадра жена, па од време на време ќе ѝ се истуреше вода надвор од тревата и тогаш, испуштајќи некој самопрегорен глас „хухх“, продолжуваше да се трие и да се мие побавно… Се стопивме во грмушките, Миле и јас, стаписани од чудото на женскоста што за првпат толку слободно се откриваше пред нашите очи.

Веќе следните години, ја срушија куќата на Мара Јосифовска бр.3 со големиот двор и моќните дрвја, заедно со сите други куќи во маалото. И онаа на дедо и нана. На нивно место изникна големата бела пирамида на новиот театар.

Емил на циндап-от му залеми приколка за да ја одвезе Холанѓанката некаде вон градот, во големиот свет од каде што ја донесе, а каде што нема земјотреси, ниту поплави. Со Бела се среќавам на две-три години, најчесто во градскиот автобус „22“, со кој се враќа од поликлиниката „Сандански“ каде работи како педијатар. Брат ми, Сузи и најмалата ќеркичка (од неколку, помислив), пак се преселија, ми кажа последниот пат, сега се во Норвешка, во градот Берген, тој и натаму е со машините, го води представништвото на „Рено“.

Велат, времето на постземјотресно Скопје е историја на градењето. Мене многу повеќе ми се чини дека тоа е историја на уривањето. Иако „историја“ е претежок збор за нешто што се прави пребрзо. Кога понекогаш одам на театарска или балетска представа во театарот, замислувам дека точно на големата сцена се наоѓаше сокачето Мара Јосифовска, со куќите и дворовите, и знам дека таму, каде сега фантазијата режира двочасовно доживување, Холанѓанката Сузана во дрвеното корито, склопувајќи ги очите, во длабока предаденост, го капеше своето прекрасно тело.

2018-12-19T13:03:04+00:00 ноември 12th, 2015|Categories: Проза, Литература, Блесок бр. 101-102|