или: Рецептот како љубовно писмо
Романот на Лаура Ескивел „Како вода за чоколада“ е вистинско откритие кое фасцинира на повеќе рамништа. Авторството, но и структурата на романот во кој се сугерира женска визура во гледање на светот, го реактуелизира, можеби, малку подзаборавениот проблем на женското писмо. Иако е далеку од умот да се прифати дека на рамништето на дискурсот постои можност да се определи полот на авторот ако тој не е означен, сепак, и покрај тоа што не постои машко писмо, мораме да се соочиме со нешто што би можеле да го наречеме и еманципација на женското авторство кое може и историски да се лоцира со својата засилена самосвест. „Јулија Крстева, која не ја признава поделбата на женско и машко писмо, истакнува две категории кои ги препознава како заедничко својство на женските текстови: од една страна, станува збор за отфрлање на строгата, кохерентна, логички насочената структура, па според тоа и за несогласување со строгата, видлива композиција. Жената не се чувствува добро во системот осмислен со рациото. Таа му дава предност на фрагментот, на слободната и привидно дури некохерентната композиција. Секако, ова својство кое го истакнува Јулија Крстева не е привилегија само на ’женското писмо’, го наоѓаме во постмодернизмот и кај писателите какви што се еден Ролан Барт, Бланшо или Солерс. (…) Женското писмо го карактеризира, пред сè, голема метонимичност, потребата да се каже помалку отколку што всушност се вели, своевидна аскеза, семантизација на сите рамништа. Анализирајќи ги настаните на рамниште на знакот, Јулија Крстева вели дека знакот во жена секогаш кажува помалку отколку што вели, дека секогаш е под рамништето на изразноста, дека секогаш навестува, дека е литотичен.“ (Поповиќ-Перишиќ, 1988: 49)
Романот на Лаура Ескивел започнува со мотото: Поканата за на трпеза и за в кревет, важи само еднаш и никогаш веќе, кое можеме да го сфатиме и како цитирана народна мудрост (за што немаме посигурни аргументи на кои категорично можеме да се повикаме), но и како досетка на авторката која полемизира со сопствениот дискурс, особено со делот кој во структурата на романот се однесува на љубовниот заплет. (Љубовната приказна во романот, всушност, не е изградена врз основа на таквата исклучивост, врз категоричната ултимативност, туку, напротив: таа се гради врз основа на мотивот за бескомпромисната, вечната, пожртвуваната љубов. Но, оваа поговорка за строгата временска детерминираност на можната реализација на идеалната, или само – на двонасочната љубов, можеме и да ја прочитаме врз фонот на т.н. Трагична иронија на судбината, во која жртви се обете страни во машко-женскиот однос – и Тита и Педро во романов).
Ако во ова мото имаме материјал за детекција (и) на обата пола (и женскиот и машкиот принцип можат да бидат изневерени во својот првичен импулс, поттик на Другиот: женскиот, можеби, повеќе во иницијативноста во гастрономскиот, а машкиот повеќе(?) во еротскиот аспект), во поднасловот на романот можеме, како објективни читатели, да го откриеме примарно женскиот аспект како, сепак, доминантен. Лаура Ескивел пишува во поднасловот: „Мексикански роман за љубовта, со рецепти и со народни лекови во месечни продолженија“ и сите три аспекти (иако романот во продолженија може да се земе како маркер на историски постојна форма во животот на жанрот роман) сосем лесно ги врзуваме со женската рецепција. При тоа, под наведените белези на текстот го подразбираме тривијалниот жанр. Но, дека тривијалниот жанр во случајов се иронизира со суверена теориска информираност (за него самиот) и со несомнен раскажувачки талент, станува јасно веднаш, во првите реченици на дискурсот. Тогаш со особено внимание, оние што не сакаат, што одбиваат, по секоја цена, да бидат наивни читатели, се насочуваат кон постапката со која авторката луцидно го сегментирала текстот во дванаесет глави именувани со имињата на месеците во годината, со поднаслови кои содржат по еден рецепт. Рецептите редовно се однесуваат на определен гастрономски специјалитет, освен во VI глава, кога под името на месецот јуни стои поднасловот кој открива „неготвачки“ рецепт: Смеса за правење кибритчиња.
Овој вметнат, инаков, „несоодветен“ дискурс во историјата на романот веќе е санкциониран. „Романот дозволува во неговиот состав да се вклучат различни жанрови, како уметнички (вметнати новели, лирски парчиња, поеми, драмски сцени и сл.), така и неуметнички (за секојдневието, реторички, научни, верски и сл.). Во принцип, во конструкцијата на романот може да биде вклучен секој жанр, и навистина е мошне тешко да се најде жанр којшто некој некогаш не го вклучил во романот. Жанровите воведени во романот обично во него ја чуваат својата конструктивна цврстина и самостојност и својата јазична и стилска оригиналност.“ (Бахтин,1989:81-84)
Поделбата на текстот на дванаесет глави ја сугерира алузијата на животниот циклус сите месеци на годината ја градат неа како целина, но и неа како делче од поголемото цело на животното време, воопшто. Алузијата на врската помеѓу месецот (временскиот исечок) и месечината (како астрономски поим), во нашата цивилизација подразбира повеќе предзнаења кои, сметаме, во читањето на оваа книга не се неважни и не се без влијание на нејзината структура. Да се потсетиме дека кај Маите месечината е симбол на мрзливоста и на половата слобода. Таа е заштитничка на плетењето и затоа како атрибут го има пајакот. Според Инките месечината е женско божество, без врска со сонцето, месечината е важна за Коранот, кој го спроведува лунарниот симболизам ѝ циклусот на месечината го овозможува броењето на деновите. Во астрологијата месечината „го симболизира пасивниот, но плоден принцип, ноќта, влагата, потсвеста, имагинацијата, психата, сонот, приемчивоста, жената и сè што е непостојано, минливо и подложно на влијанија, аналогно на нејзината астрономска улога на одразување на сончевата светлина. (…) месечината е космички симбол кој ги опфаќа сите епохи, од минатите времиња до наши дни, кој е присутен насекаде. Низ митологијата, фолклорот, народните сказни и поезијата тој симбол се однесува на божественоста на жената и на оплодната моќ на животот, кои се отелотворени во божествата со растителна и животинска плодност, вградени во култот на Големата мајка (Матер магна). (…) Месечината, исто така, е симбол на сонот и на несвесното, како на ноќни вредности. (…) Симболичкиот склоп на месечината и на несвесното ги поврзуваат елементите на водата и земјата, со својствата на студенилото и влажноста, наспроти симболизмот на сонцето и свесното кој со денот ги поврзува елементите на воздухот и огнот и својствата на топлината и сувоста. Ноќниот живот, сонот, несвесното, месечината, сето тоа се елементи кои му припаѓаат на подрачјето на двојното“ (Chevalier, J.; Gheerbrant, 1983)