Кинеската уметност, како впрочем и секоја друга, се разбира преку самата неа. Да се разбере духот на кинеската уметност, значи да се разбере духот на источниот човек. А тоа, уште повеќе, значи да се разбере кинеската култура, филозофија, односно кинеската мисла чиј израз е самата таа уметност. И, можеби, многу повеќе одошто на Запад, зашто уметноста тука се доживува како комплементарен дел од целовитоста на животот, на сите нивоа на неговото живеење.
Кинеското сликарство својот најзначаен подем и процут го доживува во времето на Танг (618-907) и Сонг (969-1279) династиите, ренесансни периоди на културна и воопшто цивилизациска преродба, на кои и се однесува овој труд. Конкретно, тука накратко се презентирани филозофските втемелувања и импликации на пејзажното сликарство.
1. Филозофските основи
Она што уметноста на Истокот суштински ја определува, чијшто иманентен дел е, а истовремено е и нејзин израз, е филозофската мисла. Значи треба да се појде од филозофијата, особено таоистичката како израз на кинескиот дух и начин на мислење. Будистичката пак мисла, која, иако изворно е индиска, со навлегувањето во Кина, бидува битно изменета, вообличена и дури природно инкорпорирана во кинеската мисла, исто така е неопходна за разбирањето на кинеското сликарство. Естетиката на Исток „се развила во единствена фузија на будистичките и таоистичките принципи на искуството.“ (Inada, 1997)
Нестабилните времиња што следеа со паѓањето на Хан династијата (211 н.е.), го ослабеа Кинеското царство, политички и економски, што се одрази и врз филозофскиот дух. Интелектуалната исцрпеност и резигнација, и кај таостите и кај конфучијанците, одат во прилог на надоаѓачката будистичка мисла, во која мислителите ја пронашле можноста за духовна и интелектуална реализација. Обидот, со преведување на сутрите, будизмот да биде разбирлив, да се доближи, резултира во сплотување на таоизмот и будизмот во едно ново учење, кое едновремено ќе ги носи обележјата и на двете – кинески будизам. Најдобро и најавтентично овој спој ќе биде изразен во Чан или Зен будизмот.
Источните мислители доаѓаат до сознание за недоволноста на битието со него да се изрази сета полнотија на постоењето. Нивните, пред сè, духовни истражувања, и кај таоистите и кај будистите, резултираат со прибегнување кон друг аспект кој ќе даде поцелосни сознанија, ќе ги објасни постоечките и можните проблеми, а тоа е небитието. На прашањето, каде се среќаваат двете учења, Инада одговара: „За будистите тоа е, ‘откривањето’ на Празнината (sunyata) во настанувањето на нештата или Празнината во нештата-во-настанување. За таоистите тоа е ‘откривањето’ на Ништо-то (wu) во Тао-то на нештата.“ (Inada, 1997) При тоа: „Небитието не е спротивно на Битието, туку функционираат како единствена космолошка основа на сите искуства.“ (Inada, 1997)
Тао нема име, ниту може да се определи. Сепак, тоа е космичката сила, мистичниот процес на светот, внатрешната природа на сè што постои, природа која не се открива туку се разоткрива. Тоа е управувачката сила на вечната промена која вдахнува сè, делува со неделување (wu-wei), создава, но не како правење, поточно како растење, создава однатре. Таоизмот е афирмација на неконвенционалното знаење преку развивање на т.н. периферно или несамосвесно гледање, неинтелегибилно продирање во сè, во природата на нештата. Таоизмот и будизмот се филозофии на искуството. За Тао не се зборува генерално, надвор од практиката, затоа и најдобро се разбира преку човекот, Човекот на Тао.
„Затоа мудрецот прави без делување (wu-wei)
Подучува без зборови.
… … …
Ги извршува своите задачи, но не бара заслуги за тоа.
Затоа што не бара заслуги,
Достигнувањата не може да ги изгуби“
(Lao Tzu, Ch.2)
Ова во зен будизмот се надоврзува со wu-shin или не-ум, а тоа е состојба кога умот функционира слободно, несамосвесно, духовна состојба на мир и непосреден увид. Умот не е компонента на познавателниот процес, тој е самиот тој процес. Да се разбие појавноста на светот и тој да се доживее во неговата „таквост“ (tathata). Тоа е гледање низ, гледање на нештата какви што се. „Tathata укажува на светот каков што е, нескриен и неодделен со симболи и дефиниции на мисли. Укажува на конкретно и актуелно, не на апстрактно и концептуално.“ (Watts, 1982, str.67)
И таоизмот и будизмот се холистички учења. Во таоизмот сè е во Едното, сè што е стварно, сè постоечко и потенцијално, сè што го има и што може да го има е во вечниот создавачки процес на Тао. Јин и Јанг се само енергетските модалитети на неговото пројавување. И во будизмот нема дихотомија, иако на прв поглед тоа може да се заклучи. Така, нирвана и самсара, шунјата и маја не се спротивставени нешта. Зашто да се „бега“ од самсара, а да се тежнее кон нирвана, значи потврдување и продолжување на кармичкиот процес на повторно враќање. Зашто: „Трагањето по нирвана го вклучува постоењето на проблемот на самсара.“ (Watts, 1982, str.64) Нештата не се спротивставени, тие се Едно. Празнината се разоткрива во новото гледање на стварноста, гледање во неговата „таквост“. Таа опфаќа сè, сите облици се раствораат во неа, а во исто време таа е секој постоечки облик. Затоа негацијата во будизмот не се однесува на стварноста туку на нашата идеја за неа. „Обликот не се разликува од празнината; празнината не се разликува од обликот. Обликот е всушност празнина; празнината е облик.“ (Watts, 1982, str.65)