Спиноза и Лао Це: Бог и Тао

/, Литература, Блесок бр. 128/Спиноза и Лао Це: Бог и Тао

Спиноза и Лао Це: Бог и Тао

4.2. Втор дијаграм

супстанција – Тао
Бог – Те

Според Спиноза, можноста за постоење на стварите доаѓа од Бог, односно од неговите атрибути. Тој вели: „Сè што е, е во Бог и без Бог ништо не може да биде, или да се замисли“ (Е1, С15). Всушност, според Спиноза, Бог е еден вид моќ преку која сите ствари можат да постојат. „Моќта на Бог е истоветна со неговата суштина“ (Е1, С34) што значи „Бог е причина на себеси и на сите ствари“ (исто, Доказ). Така, стварите постојат со помош на суштината на Бог. Суштината на Бог вклучува постоење и постоењето на Бог е иманентно во стварите, т.е. „Бог е постојано присутна, а не минлива причина на сите ствари“ (Е1, С18). Накратко, сите ствари доаѓаат од супстанцијата преку моќта на Бог и „Бог е делотворна причина не само на постоењето на стварите, туку и на нивната суштина“ (Е1, С25). Ако прифатиме, како што беше забележано претходно, дека концептот на супстанцијата е премногу апстрактен за да се разбере, тогаш ќе имаме тешкотија да ја разбереме поврзаноста меѓу супстанцијата и стварите. Меѓутоа, со воведување на поимот на Бог, оваа врска може да стане јасна. Бидејќи сè постои во Бог и Бог постои насекаде, т.е. бидејќи Бог е природата и супстанцијата во исто време, може да го разбереме Бог како сврзна точка меѓу супстанцијата и стварите. Според тоа, иако Бог е супстанцијата, тој е всушност моќта на супстанцијата и како моќ, Бог е иманентен во природата.

Според Лао Це, Тао ги раѓа сите ствари, како што видовме погоре (Гл. 42 и 25). Ако прифатиме дека Тао не е предмет на нашето искуство, може да дојдеме до заклучок дека Тао е трансцендентен, надвор од овој свет. Но, раѓајќи ги сите ствари, Тао е, исто така, присутен во нив и оваа присутност се нарекува Те (Де/De德). Лао Це вели:

Патот [Тао] раѓа;
Крепоста
[Те] одржува (Гл. 51).

Така, надвор од Тао не може да има ништо, односно Тао е во светот и светот е во Тао. Сеприсутноста на Тао се нарекува Те и ја претставува функцијата на Тао. Те е исто со Тао, т.е. Те е појавниот аспект на Тао, или Те е природата. Според ова разбирање на Тао и Те, може да кажеме дека концептот на Бог кај Спиноза е сличен на Те, затоа што Бог е еден вид појавен аспект на супстанцијата, како што Те е појавен аспект на Тао.

4.3. Трет дијаграм

оприродувачка природа – Тао
оприродена природа – Те

Како што е истакнато погоре, Спиноза го поистоветува Бог со природата. Може да кажеме дека разликата меѓу Тао и Те е, на некој начин, слична на разликата меѓу Бог и природата. Така, Те во себе ги вклучува сите ствари. Меѓутоа, ова поистоветување на Бог со природата е на некој начин нејасно, па Спиноза го објаснува со воведување на два аспекта на природата: оприродувачка природа (natura naturans) и оприродена природа (natura naturata). Оприродувачката природа е „она што е во себе и се разгледува преку себе… со други зборови Бог“, додека оприродената природа е „сè она што следува од нужноста на природата на Бог, или од кој било атрибут на Бог, т.е. сите модуси на атрибутите на Бог, сè додека се сметаат за ствари коишто се во Бог и кои без Бог не може да постојат или да се замислат“ (Е1, С29, Забелешка).

Така, оприродувачката природа и оприродената природа не се две одвоени ствари, туку и двете се самиот Бог или самата природа. Тие се два аспекта на Бог или природата, кои доаѓаат од нашето сфаќање на Бог, кое се одредува во зависност од кое стојалиште гледаме на него. Ако го сфатиме Бог како супстанција на светот или она од кое сите ствари настануваат, тогаш Бог е оприродувачка природа. Ако под Бог го подразбираме сето она што постои, тогаш Бог е оприродена природа. Оттука, нема вистинска разлика меѓу Бог и природата. Со други зборови, оприродената природа е појавниот аспект на оприродувачката природа.

Така, може да видиме дека разликата меѓу оприродувачката природа и оприродената природа е слична на разликата меѓу Тао и Те. Но тука постои една важна разлика. Според Спиноза, оприродувачката природа е активниот аспект на Бог, т.е. активната моќ, додека оприродената природа е пасивниот аспект на Бог. Меѓутоа, Лао Це не прави ваква разлика меѓу Тао и Те, згора на тоа, Тао „постојано е бездејствен, а пак нема ништо а да не сработи“ (Гл. 37). Бог, со својот активен аспект, може да ги поддржува своите модификации. Оприродувачката природа активно ја создава оприродената природа и ја поткрепува. Тао, пак, дејствува со недејствување, а Те не е нешто пасивно коешто е предмет на дејствувањето на Тао, туку и тоа го следи Тао во своето дејствување, односно исто така, дејствува со недејствување (Гл. 51).

Од овој дијаграм, исто така, може да се види како Спиноза и Лао Це го решаваат јазот меѓу трансцендентното и иманентното. Како што видовме погоре, Спиноза смета дека сè постои во Бог (Е1, С15) и дека Бог е иманентната, а не трансцендентната причина на стварите (Е1, С18). Така, Бог е иманентен во стварите исто како што и Тао преку неговата функција Те е иманентен во стварите. Кај Лао Це не станува збор за создавање од ништо или за еманација. Кога Лао Це вели дека Тао го раѓа Едното итн., ова „раѓа“ можеби треба да се разбере како „диференцијација“ или „комплексификација“ 8. Спиноза го употребува концептот на модусот за да ги објасни стварите: „Под модус подразбирам модификации на супстанцијата, или она што постои и се замислува преку нешто друго од него“ (Е1, Д5). Од ова може да видиме дека модусите се на некој начин диференцијација или комплексификација на супстанцијата, односно оприродената природа е диференцијација или комплексификација на оприродувачката природа.

Заклучок

Токму поради гледиштето дека Бог е истоветен со природата, Спиноза често е нарекуван „пантеист“. Ако ги прифатиме сличностите меѓу учењата на Спиноза и на Лао Це, може да заклучиме дека и Лао Це е пантеист, односно да бидеме попрецизни, Лао Це може да се нарече „пантаоист“ 9. Како и да е, може за двајцата да кажеме дека се наоѓаат на позициите на холизмот, поради гледиштата дека Бог и природата, Тао и сите ствари, сочинуваат едно Тело.

Поради ваквото гледиште за Бог, Спиноза бил силно критикуван од филозофите и теолозите од неговото време. Најголемата забелешка би била дека Спиноза се оддалечува од главната струја на јудео-христијанската традиција, така што некои, пак, го нарекуваат атеист. Дури стотина години по неговата смрт, вредноста на филозофијата на Спиноза почнува полека да се признава 10. Современиот филозоф Славој Жижек (1949-) вели дека денес на Западот секој го сака Спиноза: научни материјалисти, анархисти, религиски критичари, либерали, па дури и некои феминисти, сите го сакаат Спиноза 11. А каква е положбата на Лао Це на Запад? Од фактот што Тао Те Чинг е најпреведуваното кинеско дело на западните јазици, чија продажба може да се натпреварува и со онаа на Светото писмо, може само да забележиме дека постои широка прифатеност на Лао Це во западниот свет.

Да сумираме, во овој текст се обидов да ги споредам метафизичките гледишта на Спиноза и Лао Це. Како што видовме, нивната главна поврзаност се состои во нивните ставови дека изворот на светот и самиот свет сочинуваат единство или со други зборови, светот не постои надвор од своето онтолошко начело. Притоа, видовме дека супстанцијата и Бог на Спиноза се слични на концептите за немање име и имање име на Лао Це, односно дека може да се споредат со Тао и Те, како и тоа дека Тао и Те може да соодветствуваат на концептите оприродувачка природа и оприродена природа на Спиноза. Се разбира, сето ова не треба да се сфати во строга смисла, зашто меѓу нив постојат и извесни разлики, на кои веќе укажав во текстот.


8 Види: Vincent Shen, „Lao Tzu’s Metaphysics and His Critique of Confucian Ethics” in Morality, Metaphysics and Chinese Culture, edited by Vincent Shen and Tran Van Doan (Washington D.C.: The Council for Research in Values and Philosophy, 1992), p. 26.
9 Fu, “Spinoza and Lao Tzu”, p. 55.
10 За вреднувањето и толкувањето на Спиноза и неговата филозофија види: Frederick Copleston, A History of Philosophy, Volume 4: Descartes to Leibniz (Westminster: The Newman Press, 1963), p. 265-268.
11 Slavoj Zizek, „Philosophy: Spinoza, Kant, Hegel and… Badiou!” (Lacan dot com, 2007), http://www.lacan.com/zizphilosophy1.htm (Последна посета, март 2015).

АвторАлександар Стаматов
ПреводМилан Дамјаноски
2019-10-21T20:11:00+00:00 октомври 1st, 2019|Categories: Есеи, Литература, Блесок бр. 128|