Редица прашања, за почеток
Што му е на театарот минатото, за да мора толку интензивно да се занимава со него?
Умее ли театарот минатото соодветно да го памети, креативно да го рециклира и, воопшто, ефикасно да се справува со него? Дали, во текот на изминативе 25 века од својата бурна историја, театарот успеал да развие соодветни техники и методи со помош на кои научил минатото успешно да го ресемантизира, за да може перманентно да го трансформира во фамозната „вечна сегашност“, каква што се обврзал постојано да ја покажува на своите сцени? Му пречи ли на театарот минатото, во тој опасен процес на сценското претставување на неговиот „вечен презент“, кој – како што вели Аристотел – стварноста треба да ја подражава преку дејствувањето, „сега и овде“?
Умее ли театарот ефикасно да се справува со меморабилиите од било кој вид, со кои (сепак) мора перманентно да се расправа, наспроти декларативните заложби за „вечната сегашност“ на која програматски се обврзал, дури и се заколнал? Можат ли – и тоа токму во театарот! – умешно да кохабитираат паметењето (фамозната историчност од која, во принцип, живеат сите уметности) и дејствието/дејствувањето, неспорно „миговна“ категорија, која неизбежно/неминовно се случува токму тогаш кога ние, нејзините живи и присутни гледачи, треба да ја посведочиме, но и да ја консумираме без остаток? Дали спецификите на компликуваниот театарски/сценски механизам – кој не дозволува „нештата“ да се евоцираат или да се раскажуваат, туку условува истите имедиатно/директно/активно да се покажуваат! – можат, воопшто, да и се подадат на било кој вид историчност?
Се обидува ли, можеби, театарот да смисли некои трикчиња со помош на кои ќе им се измолкне и на историјата и на историцизмот? Може ли, воопшто, театарот да излезе од опасна „сенка“ на овие „баучи на минатото“, за да промовира и да развива некои сосема специфични – сосема нови, сосема свои! – форми на паметење: визуелно, емоционално, когнитивно?
Која му е, на пример, differentia specifica na фамозното емоционално паметење – една од темелните категории во прочуениот театарски система на Константин Сергеевич Станиславски – та, благодарение токму на неа, овој тип/вид меморија суштествено се разликува од сите останати типови/видови на истата?
Како, всушност, театарот треба да го третираме денес: како еден од медиумите релевантни за нашата рецентна култура (вклучително и култура на забавата) или како едно од респективните места на меморија, кое – меѓу другото – упатува и на зрелоста на одредена средина (нација, култура…), на нејзината кадарност за дијалогизирање со себеси, соочување со сопственото минато, ослободување од предрасудите и од стереотипите…?
Редица „тешки прашања“ што овој текст се обидува да ги наспомне укажуваат, можеби, дека е време за некој поинаков начин на читање на театарот. Или, попрецизно: дека треба да се осмелиме и некои од „стандардните“ методи на читање/толкување на театарските феномени (методи што, во меѓувреме, прилично се „испотрошија“ од пуста употреба, честопати и некритична!), постепено да ги супституираме со некои други и поинакви (повитални, пољубопитни, помалку резолутни/ригидни, дури и догматски…)?
1. Меморабилии како граѓа
Патот до една од таквите потенцијални театролошки/драматолошки методи (методи in statu nascendi?) можеби води и преку ползувањето на разновидните искуства што во текот на последниве децении историската наука среќно ги изнасобрала и вешто ги испробала. Впрочем, историската наука е онаа хуманистичка дисциплина чиј што предмет се токму минатото и меморијата, та оттука и се смета за најповикана („најодговорна“) за нивното соодветно третирање. Макар што за историјата владеат предрасудите оти е една од „најконзервативните“ науки (воопшто), во текот на дваесеттиот век таа успеала да се наметне како една од несомнено пољубопитните и покуражни хуманистички дисциплини.
Големите заслуги за ваквиот подем несомнено и припаѓаат на веќе прочуената (во планетарни рамки) француска школа на „новоисторичари“ или „Школа на аналисти“ (L’Ecole des Annales), која, менувајќи ја перспективата од која би требало да го осознаваме (цениме, вреднуваме…) сето што сакаме да го (за)паметиме, решително го менува и нашиот колективен однос кон меморијата „како таква“. Застапувајќи ги своите теориски и методолошки иновации мошне вехементно, аргументирано и убедливо, практичарите на агилната „школа на аналисти“ успеале да извршат сериозна историографска (р)еволуција, која во текот на втората половина од минатиот век видно ја „вознемири“ таканаречената конвенционална историска наука, оставајќи далекусежни последици и врз истражувањата што продолжуваат во сегашниот милениум.
Придобивки за кои, несомнено, треба да сме им благодарни на заговорниците на оваа „Школа на аналисти“ – ама и на нивните се помногубројни „следбеници“ – се токму новите и неспоредливо „поотворени“, „подиректни“, полуцидни методи на интерпретација на минатото и на модусите/начините на неговото паметење. Овие поинакви методи овозможуваат таканаречената фактографија (која секогаш ја документира, но и ја детерминира таканаречената стварност, вклучително и стварноста што ја паметиме) да почнеме да ја здогледуваме и толкуваме на сосема поинаков начин.
За каков начин станува збор?
Доколку работите максимално ги поедноставиме, верувам оти можеме да заклучиме дека е во прашање методот кој се базира врз вештината на комбинирањето – брзото и вехементно, безмалку постмодернистичко бриколажирање! – на повеќе оптики (диоптрии, ракурси) преку кои нештата можат да се перципираат. Ваквото комбинирање овозможува и стварноста и минатото да се интерпретираат од сосема поинаков агол, делумно индивидуален, делумно колективен и/или генерациски. Гледани на таков „умножен“ ама и нагласено субјективен начин, предметите, појавите, настаните, сензациите, фактите… од кои таканаречената стварност е „составена“ неизбежно се проценуваат и вреднуваат „од близина“ (наместо од онаа вообичаена „историска дистанца“), ама и се третираат „на ангро“, без претходно да се селектираат според нивната (наводна) важност.
За разлика од „хиерархискиот“ третман на граѓата, кој официјалната историја/историографија го практикува уште од времето на Тукидид, ама и за разлика од „научната студенина“ и/или (квази)објективност, со која на истата таа граѓа и се приоѓало со векови наназад, денешниве „новоисторичари“ („аналисти“) и нивните се помногубројни проследувачи решително ја намалуваат методолошката скепса карактеристична за нивните колеги од минатите декади или векови. Оттука и се случува – и тоа се почесто! – предмет на интерпретацијата да стануваат секојдневните форми на нашите „мали“ животи, кои (сепак, сепак!) на сите нам ни се поважни, честопати и многу покомпликувани од „важните“ настани врз кои традиционално е фокусирана „големата“ историја. Книги со насловите „Историја на приватните животи“ или „Интимната историја на човештвото“ денес стануваат бестселери.