Оттаму, театарската сцена, пред сè, е место „расчистено“ во сетилниот свет. Како оделотворување, театарската претстава, така да се каже, го скршнува присутниот чин постоењето кој се одвива во природата и го пренесува во ова ново седиште. Според тоа, неговата активност засекува подлабоко одошто социо-политичкиот пејзаж. Секако, таа го подразбира овој пејзаж. Но во театарот, во неговото најдобро издание, влогот е секогаш нешто повеќе одошто социјалното, политичкото, па дури и моралното значење на она што се одигрува на сцената. Она што театарот го поставува пред нас е своевидна сцена која функционира како праг: праг преку кој запостојува еден свет на ликови и настани. А театарската претстава којашто го посредува преминувањето на прагот, придонесува кон тоа на театарската сцена да се случи она коешто се случува на сцената на светот: имено, нештата настануваат .
Така, театарот нè снабдува со една полезна метафора на дискурсот за она коешто традиционално беше предмет на метафизиката. Поентата на метафизиката, да се потсетиме, беше интелектуалната артикулација на постојното како постојно (being qua being): т.е. Нештата и настаните фатени на дело, или претставата која ги оприсутнува. Во природата, како и во театарот, нештата стануваат присутни заедно со претставата која ги оприсутнува. Она што се обидува да го направи метафизиката, всушност претставува тематизирање на оваа претстава. Имено, метафизиката претставува рефлексија за она коешто театарот го оделотворува.
Се разбира, каково театарот, така и во животот, чинот којшто го оприсутнува „она коешто е“ останува таинствен. Токму тука почива важноста на театарското искуство за философијата, особено во современата етапа од нејзината историја. Театарот служи за тоа да нè потсети – макар колку и да е несфатливо – дека претставата која оприсутнува е нешто со кое сме постојано во контакт, заедно со она коешто таа го оприсутнува. Во театарот не постои конфузија помеѓу овие две нешта. Овој факт е потврден од феноменот на завршниот аплауз, преку кој на претставата ѝ се дава особено значење. Ракоплескајќи им на глумците, ние експлицитно го признаваме фактот дека дека сме биле свесни за чинот на претставувањето, заедно со она што било претставено како присутно на сцената за време на претставата.
Сепак, претставата којашто се одигрува на сцената на светот, не го прифаќа спуштањето на завесата. Нам не ни се нуди гледна точка од која претставата на постоењето би го покажала својот почеток, средината и крајот. Тука лежи проблемот на философијата. Поради тоа, неопходно е да се употребува „позајмен“ јазик: јазик кој претставата го обликувала за самата себеси за време на нејзиното одвивање во театарот. Иако е позајмен, тој е сепак јазик кој го артикулира претставувачкиот чин.
На пример, ако претставата на постоењето ја согледаме како театарска претстава која нема почеток ниту крај, отстранувајќи ги, на тој начин, сите траги од она што е „вон сцената“, сфаќаме дека можеме да зборуваме за претставата како за нешто што „е“ во апсолутната смисла на овој термин: имено, како нешто коешто не е условено или зависно од што и да било друго. Сето останато – имено, она што се појавува на сцената – „е“ условено или зависно од претставата којашто го изнесува на видело. Парменид, во суштина, имаше право кога велеше дека другоста, или негацијата која ја воспоставува одвоеноста, не смее му се припишува на битието во неговата примарна смисла. Таквите категории се поврзани не со претставата на постоењето, туку со она коешто претставата го оприсутнува. Тие образуваат дел од констелацијата на карактеристики кои ја определуваат природата на присутноста.
Така, театарското искуство нè поучува дека секогаш кога еден метафизички дискурс ќе дозволи во неговото истражување за постојното како постојно да влезе поимот на присутноста, неговиот предмет нужно ќе претрпи искривување. Да се зборува за претставата како да е контролирана од некое претходно присуство (без оглед дали е идеално или не), значи да се дојде до една привидна претстава, којашто не е чинот кој личносно ги оприсутнува нештата. Токму тоа се случува во театарот кога претставата е чин на „преправање“. Тогаш на сцената не се оприсутнува самото нешто, туку неговата претстава (representation). Оттаму, се испоставува дека метафизичкиот поим на присутноста не е изворен поим. Тој е определен од нашето претходно разбирање на чинот на оприсутнување. Секогаш кога овој однос ќе се пресврти, како резултат се јавува метафизичко искривување.
Театарското искуство нè поучува и на нешто друго. Тоа ни покажува дека доколку интелектуално го опфатиме светот како праг (сцена), станува возможно да се да се занимаваме со метафизиката без да западнеме во дискурс кој ја привилегира присутноста. Светот сфатен како сцена нам ни се отвора како привремена состојба на нештата: онаа состојба на нештата којашто, така да се каже, лежи во темелот на просторниот поредок, кој го сочинува тоталитетот на битието. Како и театарската сцена, светот го покажува оној вид на временост кој му овозможува да биде седиште на претставата. Поимот на времето кој влегува во ткаењето на оваа претстава ја содржи „густината“ којашто ретко ја поврзуваме со времето. Претставата која театарот ја оделотворува не е само проток обединет од сегашноста која го конституира како нешто живо и случувачко, туку е и проток чијашто сегашност на нештата им го доверува нивниот онтички капацитет да бидат она-што-сега-е-присутно. Со други зборови, одминувачката сегашност на оваа претстава е сегашност која оприсутнува.
Така, философијата се открива како дискурс за она што се одигрува во „театарот на светот“, а метафизиката – како рефелексија за претставата на драмата која одминува на светската сцена. Јас не сугерирам дека метафизиката е лишена од сопствени ресурси. Очевидно е дека таа воведува во дискурсот поими коишто не се позајмени од театарот: поими како супстанција, форма, единство, идентитет, дури и поимот на Бог. Сепак, би сакал да сугерирам дека реинтерпретирањето на овие поими како елементи на театар, ни обезбедува средства за артикулирање на природата на временоста која лежи во темелите на царството на присутноста.
Токму метафората на театарот го прави возможен дискурсот за постоењето како претстава. Таа не само што нè оспособува да конструираме една онтологија на присутноста врз чија сцена се појавува тоталитетот на битието, туку и го прави тоа како производ на една метафизика која ја надминува самата присутност, во прилог на претставата на постоењето која ја одржува оваа сцена како случувачки праг. Најпосле, доколку се сметаме повикани за тоа, метафората на театарот ни овозможува да досегнеме и зад сцената, до вечниот повик на кој претставата се одѕива.
Цитирани театарски дела:
Artaud, Antonin, The Theater and Its Double, trans. Mary Caroline Richards. New York: Grove Weidenfeld, 1958.
Marowitz, Charles, The Act of Being: Toward a Theory of Acting. New York: Taplinger Publishing Co., 1978.
Stanislavski, Constantin, An Actor’s Handbook, trans. Elizabeth H. Reynolds Hapgood. New York: Theatre Arts Books, 1963.
(Текстот е презентиран на Дваесеттиот светски философски конгрес, одржан во Бостон, Масачусетс, 10-15 август, 1998 година)
Превод од англиски: Ана Димишковска Трајаноска