ИДЕНТИТЕТОТ Е ПРИКАЗНА…

/, Литература, Блесок бр. 136/ИДЕНТИТЕТОТ Е ПРИКАЗНА…

ИДЕНТИТЕТОТ Е ПРИКАЗНА…

Од една страна, овој есеизам упатува јасна порака: „Ја барам онаа Европа со вистина рефлексија, критика и дебата!… …Онаа Европа во која мојата различност нема да претставува проблем, туку решение…“ (Стефановски 2005: 55). Од друга страна, порачува: „Источноевропските изведувачки уметници ќе треба да ја прекинат својата амнезија и да се сетат дека токму нивниот свет во еден грч на почетокот на веков ги роди Чехов, Маљевич, Ставрински, Ејзенштајн, Нижински, Хармс, В’веденски и Булгаков. Истите оние имиња, коишто секогаш флексибилниот Запад си ги присвои како свои. Така се случи Истокот, од каде што излегоа овие имиња, да стане познат како Див Исток. А Дивиот Запад, од кој што излегоа Вајат Ерп и Каламити Џејн, да стане префинет и cool поседник и чувар на модернизмот. Источните изведбени уметници пред себе имаат една старомодна и осамена домашна задача – да си ги најдат своите гласови, да се сетат на своите имиња, повторно да се стекнат со самодоверба, да го повратат својот простор и да го препознаат сопствениот континуитет. Треба да ги заработат своите приказни и да се изборат за нив. Без разлика колку и тие приказни да се вредни или безвредни. Секси или несекси.“ (Стефановски 2005: 93)

Оттука, во Горановиот есеизиран светоглед, на ова рамниште, судирот со епскиот принцип е двостран – не е важно само дали поширокиот социокултурен контекст претставен од супериорниот Друг ја перципира нашата приказна како негова Другост којашто ја отфрла од себе или едноставно е незаинтересиран за неа, туку и како ние се перципираме себеси и како ја раскажуваме нашата приказна – колку ние овозможуваме да бидеме перцепирани како Другост којашто е инфериорна? Но, тоа ја отвора дилемата: Дали сепак значи е неопходно да се споредуваме со Другиот, бидејќи преку разликата меѓу нас и Другиот ја потврдуваме својата посебност – дали така потврдуваме дека постоиме? Зашто, како што вели и Стефановски: „Копнееме да ја споредиме нашата приказна со други приказни, да испитаме каде сме исти, каде слични, а каде сосем различни.“ (Стефановски 2005: 15)

Затоа, во завршницата на еден од своите есеи објавени пред нешто повеќе од петнаесет години експлицитно, а во својот последен есеј – имплицитно, по елаборацијата на бројни судири меѓу лирскиот и епскиот принцип тој порачува: „Ни треба макотрпна работа за да ја утврдиме и ускладиме нашата автентична и суверена приказна. Ни треба востание на визија, волја и ум; на упорен труд, медиумска лукавост и преговарачка вештина.“ (Стефановски 2005: 34) Неслучајно е што ваквата порака е во завршницата на есеј-беседа – со извичник, наместо со канонизираните есеистички три точки. Зашто „уметноста на реториката е уметност на дејствувачкиот (agissant) дискурс.“ (Рикер 2003: 41), а упатувањето кон приказната и нејзината важност, во есеизмот на Стефановски е повик за дејствување: да ја покажеме нашата приказна. Но и предупредување, коешто ги надминува контекстите на национално омеѓениот културен простор, како и повеќето пораки на Горановиот есеизам: „За да преживееме во суровиот свет, нашата приказна мора да биде вистинита, втемелена во знаење и проникливост.“ (Stefanovski 2018)

*

Сето ова, при микропрочитот на Горановиот есеизам упатува кон констатацијата дека „…секоја потрага по идентитет е потрага по сопствен дискурс, по откривање на наративите за себе – оние со кои се самодефинираме, со кои ја раскажуваме својата приказна за изместената балканска стварност. Итрината на нашиот локален ум не допушта веќе, да го прави за нас тоа некој друг. Тоа е најлегитимниот и најприродниот обид за премин од понизок кон повисок статус, од ‘објект’ кон субјект. Но, бидејќи секое настојување да се разбереме себеси и другите, лежи во сфаќањето на сопствената недоволност, во согледувањето на внатрешниот расцеп – во пукнатината која, иако не допушта да се поистоветиме со себеси во целост, служи како премин во поинаков онтолошки поредок – станува јасно дека клучот за разбирањето на Другиот (другата култура, другиот правец) – е, заправо, исчекорот во себеси. Се разбира, тоа не значи дека не треба да се инсистира на етницитет – напротив – но, само во рамките на еден универзален, културален идентитет во кој ќе треба да се избориме со погледот на Другиот.“ (Бановиќ-Марковска 2007: 25) И да се обидеме да ги воочиме прашањата и дилемите. Зашто тие се јавуваат токму во судирот на нашата приказна со прочитот, перцепцијата и интерпретацијата на Другиот – во судирот меѓу лирскиот и епскиот принцип… тогаш кога доаѓа до контраприказна, конфликт, драма, како што би рекол големиот Горан Стефановски[5].  Но притоа да не заборавиме на опомената: „Лажната приказна може многу да нѐ чини, да нѐ однесе во заблуда, ќорсокак, па дури и во смрт. Нашите пејзажи постојано се менуваат, па затоа и нашите приказни мора постојано да се приспособуваат. Приказната е мапа. Ако не соодветствува на пејзажот, се губиме.“ (Stefanovski 2018)

 


[5] Есеизираните идентитетски прашања и дилеми на Стефановски, не треба да се анализираат само изолирано…  Горановите есеи треба да се исчитаат и во контекстите што ги овозможува севкупниот творечки опус на Стефановски – колку неговото драмско творештво, толку и филмот „До балчак“, односно оригиналното, првично сценарио „Приказна за Дивиот Исток“. Тие треба да се исчитаат и компаративно, во рамките на корпусот есеистички текстови од современите писатели во егзил, особено оние од Југоисточна Европа, но и компаративно во рамките на македонскиот есеистички корпус. Исчитувањето на есеистичко и на севкупно творештво на големиот Горан Стефановски не е само книжевен предизвик – тој е и обврска / долг на македонската култура.

АвторИван Антоновски
2021-04-03T19:09:51+00:00 март 31st, 2021|Categories: Есеи, Литература, Блесок бр. 136|