Наметнувањето на некаква егзотичност врз балканските уметници е исто така еден од аспектите на контекстуелизирањето на истите во општиот концепт за Балканот. Уметниците кои изложувале специфично и директно под концептот „Балкан“, онаков каков што го перцепира Западот, неизбежно се ставени под визијата за Југоисточна Европа како „егзотична Другост/Инаквост“. Во ‘Балканскиот спектар’/‘The Spectre of Balkan’, Славој Жижек ја коментира границата помеѓу: ‘навистина вистинската Западноевропска цивилизација и балканското лудило’, саркастично акцентирајќи го прашањето: ‘дали Балканот не е токму апстрактниот модул на националниот идентитет во исчезнување, или е вортекс на темните и автодеструктивни етнички страсти, со тоа формирајќи еден конкретен негатив на толерантната коегзистенција на мултиетничките заедници што во суштина е саканиот ред на нештата? Со ова, тој се подбива со стереотипите за Балканот толку вообичаени за човекот од Запад. Неговата поента е во суптилното иронизирање на наметнувањето на нашата западна идеја за Балканот без и најмало осврнување кон самиот Балкан и неговите жители, особено без да се заинтересираме и искомуницираме како тие таму на Балканот, можеби, го доживуваат Балканот? ‘Каде Балканот започнува?’, прашува тој:
‘За Србите, Балканот започнува некаде кај Босна и Косово, и тие ја штитат Христијанската цивилизација од онаа Европа на „Другите“. За Хрватите, Балканот започнува со Православната, деспотска, византиска Србија, и Хрватска на тој браник ги брани демократските западни вредности. За Словенците, Балканот почнува со Хрватска […]. А за Италијанците и Австријците, Балканот почнува со Словенија […].’13F
Со или без Балканот конкретно, постои категоризација на нешто што е Балкан како синоним за „Другоста/Инаквоста“ од демократските вредности на „цивилизираниот“ Запад. Од дискусијата досега, евидентно е дека токму ова е случај, и е видливо во бројните рецензии и категоризации на уметниците од Балканот и нивната уметност, како и во нивната маргинализација од „мејнстримот“, како категорија на „Другост/Инаквост“ во однос на Западот. ‘Од субјект во пост-тоталитарен и пост-воен контекст, што донекаде и помогна да се доисконструира Балканот како историска, политичка и социјална парадигма за „Другоста/Инаквоста“, развојот на изолационистичката субјективност може да придонесе за појава на „Балканско жителство/граѓанство“ како – ни помалку ни повеќе – заедничка географска определба’ тврди Јара Бубовна14F. Егзотичната природа на Балканот наметната од страна на Западот допрва треба да се трансформира, за уметниците од овој регион да можат лесно да се вклопат и да придонесуваат во западната комерцијализирана, колекционерски ориентирана уметност, како што е постоечкиот и актуелен контекст на уметноста во Западна Европа и Соединетите Американски Држави.
И покрај сето ова погоре изнесено, мора да се нагласи дека не е случај, генерално, дека балканските уметници не сакаат да се регуларен дел од уметничкиот „мејнстрим“ во светот. Овој критички тон, гледан заедно со бројните импликации осветлени во овој есеј околу нереалната контекстуелизација на уметноста како „балканска“, открива една инхерентна тешкотија за проучувачите на истата. Тешкотијата околу популарната западна перцепција на Балканот лежи во еден длабок парадокс, сличен со оној за генералното сфаќање на уметноста општо: идентитетот на индивидуалното и поединечното, на многу нивоа е неизбежен дел од идентитетот на мноштвото и на заедницата како целост. Така, желбата на уметниците од Југоисточна Европа да ја „глобализираат“ својата уметност со цел да бидат прифатени и вреднувани позитивно во светскиот уметнички „мејнстрим“ е симптоматично по своите парадоксални проблеми на контекстуелизацијата осветлена во овој есеј. Бубовна тврди дека ‘иако уметноста на Балканот делува како да е слободна, на прв поглед, таа во суштина е под ропство на самонаметнатата пресија за докажување на нивната адекватност во глобалниот контекст и да покаже дека во себеси содржи повеќе отколку само плодот на националното и етничко егзотично’15F. Без разлика каков ќе биде ефектот од контекстуализацијата на уметноста и уметниците како „балкански“, ако „колатералната штета“ е уметничката креативност од овој уникатно посебен и особен дел од светот да се ограничи во рамките на фиоката што популарните западни перцепции ја подготвиле за неа, тогаш –повеќе од сигурно – многу поголем и побитен дел (од инволвираните вредности) ќе биде изгубен во преводот.
Библиографија:
1. Nicole Haitzinger, ‘BAL-KAN—The Irritation of Lingua: A Few Notes on the Exhibition Blood and Honey—the Future’s in the Balkans’ (Vienna June 2003), Art Margins Reviews,
2. Tomas Pospiszyl, MoMa Symposium ‘East of Art: Transformations in Eastern Europe’ transcript, 23 March 2003
3. Bojana Pejić, MoMa Symposium ‘East of Art: Transformations in Eastern Europe’ transcript on the exhibition What Comes After the Wall, 23 March 2003,
4. Martina Pachmanová, ‘The Double Life of Art in Eastern Europe’, Art Margins Reviews, 2002,
5. Dubravka Ugrešić, ‘Balkans, My Balkans’,
6. Natasa Pertresin, ‘Location of the Problem: Always a Bit More to the South East’, Art Margins Reviews, 2004,
7. Laura Cumming, ‘Cast away your preconceptions: Western eyes often view Eastern European art through the lens of politics’, p. 10, Arts, The Observer, 1 September 2002,
8. Peter Chapman, ‘Imaginary Balkans to 24 Oct Site Gallery’, p. 14, Arts, The Independent, 19 October 2002,
9. Alfred Hickling, ‘Whoops of Joy’, p. 10, Arts, The Guardian, 14 October 2002,
10. Iara Boubovna, ‘Polar Bears on the Balkans’, Art Margins Main View,
11. Slavoj Žižek, “The Spectre of Balkan’, The Journal of the International Institute, Vol. 6, No. 2 1999,
12. Maria Todorova, ‘The Balkans: From Discovery to Invention’, Slavic Review, vol. 53, no. 2 1994, pp. 453-82.
13. Slavoj Žižek, ‘MoMa Symposium ‘East of Art: Transformations in Eastern Europe’ transcript: ‘On (un-) Changing Canons and Extreme Avant-gardes’, 23 March 2003,
14. Rozita Dimova, ‘Balkan as Metaphor’, Art Margins Reviews,
15. Dusan I. Bjelic, ‘The Balkans’ Imaginary and the Paradox of European Borders’, 15 December 2003, Eurozine,
16. Theodor Adorno, Asthetic Theory, trans. by C. Lenhardt, (London, Boston: Routledge & Kegan Paul, 1984).
17. Maria Todorova, Imagining the Balkans, (New York : Oxford University Press, 1997).
#b
13. Slavoj Žižek, “The Spectre of Balkan’, The Journal of the International Institute, Vol. 6, No. 2 1999,
14. Iara Boubovna, ‘Polar Bears on the Balkans’, Art Margins Main View.
15. Bojana Pejić, MoMa Symposium ‘East of Art: Transformations in Eastern Europe’ transcript on the exhibition What Comes After the Wall, 23 March 2003,