Болен Дојчин е епски јунак, едно од олицетворенијата (во колективната меморија на цивилизацијата) на спасителот што мора да спаси нешто нему драго од некој напаѓач. Најчестите олицетворенија на вториве елементи во македонската народна/легендарна шема се Лепа Ангелина и Црна Арапина, првата начесто во функција на сестра/татковина на Дојчин и вториот во функција на освојувачот. Основната матрица/шема врз која се гради легендата се сведува на борбата помеѓу доброто и лошото, помеѓу светлината и мракот (за што посочуваат и имињата на ликовите), со посредство на трет лик, спасител, со карактеристики и од едното и од другото, кој небаре се таи во сенката помеѓу овие два елемента и своето значење го добива само кога ќе дојде моментот кога треба да си ја исполни задачата – спасувањето. „Дојчин, како епскојуначка супституција на Бела Ангелина, станува Болен, значи презема својство на црното, на смртта бидејќи тој ‚станува од мртвите‛ за да го одигра својот славен подвиг, за да го победи на мегдан насилникот и освојувачот, олицетворен долго време во фигурата на Црна Арапина“ (Ќулавкова, 2009:69). Ова е главниот контекст, мотивската оска на песната „Болен Дојчин“ на Богомил Ѓузел, која во себе ја носи самиот наслов на песната, објавена во збирката Алхемиска ружа во 1963 година, под назнаката Envoi.
„Болен Дојчин“ се отвора со слики на деградација и зачмаеност преку зборовите на истоимениот драмски лик во оваа песна-драмски монолог, кој дури при крајот на првиот дел се „издава“ како говорникот во песната, кога вели „Затоа јас [подвл. мое] лежам болен…“ Тој ни ја претставува својата околина, „Белиот град“ како место во кое ништо не се случува, град што спие „под покров од магла и снег“, град што, на макрокосмички план (вселена=свет=човек), сѐ уште не е ни роден, во фигуративна смисла, и неговото „мачно раѓање“ бидува одолжено, небаре непосакувано, неповикано. Па така и нема новороденчиња, нов народ, нема пород и „лулките не се нишаат“, нема ништо добро, но и ништо лошо оти „Црното семе е закопано в земја“, а лошата крв „Ко младо вино преврива . . . / За да заграчи пак во едно друго време“. Првата строфа всушност ги поставува контурите на разградбата на образецот на кој повикува насловот. Овде функцијата на белото/доброто/домот е олицетворена во еден статичен Бел град (можеби како едно од олицетворенијата, пак, на Белиот свет), чие име наведува да го протолкуваме и да го споредиме токму со Лепа Ангелина, но е очигледно спротивен на неа поради стерилноста што владее во него. Понатаму, во песната градот се нарекува и „чемер“, односно се деконструира неговата наводна белина и чистота (во која владеат магли). Станува збор за поистоветување на двата поима бело и црно, нивно дехиерархизирање: злодобриот град ја врши функцијата и на домот и на туѓината, и на својот и на туѓинецот, и она што треба да се одбрани и она од кое треба да се брани. Оттаму согледуваме дека во овој текст не се работи за опејување на ликовите од народната поезија, туку за реконтекстуализирање на нивните функции. „Црното семе“ е закопано во земјата, „земјата црна“ понатаму во текстот, но земјата е таква токму поради воздухот од Белиот град: „(Што градот го прави бел, а земјата црна)“. Така и се губи чувството за „бедемите“, не се знае „од каде започнува полето и белиот свет“, физичката (географска) демаркација комплетно се губи, а бронзените порти (човечка креација) се веќе кородирани од „топлиот јазик на маглата родилка“, на природата, овде претставена преку сликата на нешто заразно и болно.
Ако во некои историски контексти религијата го означила резот помеѓу доброто и злото со раѓањето на спасителот, овде, се чини, ни тој не може да се роди или, пак, неговото раѓање/доаѓање е непосакувано. Па, така:
Карваните пристигнаа и се заклучија во ановите
(Камилите сè уште мукаат под нерастовареното бреме)
Меаните се невидливи од топлите здивови и белиот чад
Во виното сега се бара сопствената крв, во лебот
Сопствената снага а пак со клетва неизустена
Овде се работи за реконтекстуализирање (или митски пресврт) на доаѓањето на тројцата мудреци по раѓањето на Исус. Сликата е овде наполно спротивна – мудреците се затвораат во меаните, речиси заборавајќи зошто дошле, оставајќи ги даровите на камилите. Тие не ја исполнуваат својата задача (или одбиваат да ја исполнат) и го пригрлуваат комфорот на зачадената и натрупана меана, симбол на боемството и на расипништвото. Одлагањето на доаѓањето на религиозниот херој-спасител е очигледно, па сè останува на човекот: виното повеќе не е крвта на Исус, туку е крвта на обичниот човек, лебот повеќе не е телото/снагата на Исус, туку телото/снагата на човекот; тие се бараат не во црква, каде што се кажуваат молитви, туку во меана. Се поставува логичниот заклучок дека човекот е херојот сега, но херој што не ги употребува своите сили да го направи она што му се налага, туку, напротив, ги остава да чмаат, да се насобираат, вечно одлагајќи го своето дејствување.
Но ако за некого ова е прифатлив модус на живеење, за говорникот во оваа песна тоа очигледно не е така. За него, како човек што можеби го има епското херојство во генот, животот исполнет со молчење значи смрт, исто колку што и животот во кој се дејствува значи смрт. Оти Дојчин е предодреден да умре на еден или на друг начин – го убива отсуството на дејство во „ограничениот свет“, но ќе го убие и присуството на дејство кога ќе дојде време за пресметката со злото, црното, Арапината. Тој е предодреден да умре за да го спаси својот народ, белото, доброто, а потем да живее во песната, која нема да биде напишана ако не дојде до конечна битка. Проблемот на Дојчин, односно неговата болест, е во тоа што во неговиот Бел свет не постојат крици, туку само молк, „никој со крикот смртта не ја ваби“, односно луѓето не се ни обидуваат да го повикаат „црното“, било тоа во нас или вон нас, да избие и конечно да биде поразено. Со тоа одлагање се одлага и херојскиот чин на Дојчин, а неговата снага „преполна сила“ (Конески) не го издржува недејствувањето, непразнењето, и оттаму се поставува како логичен заклучокот дека токму тоа е изворот на неговата болест; тој лежи болен, осамен и отуѓен во „кулата од воздух“, празна кула, модифицирана референца на кулата од слонова коска од Песна над песните, симбол на интелектуализам што нема своја примена во секојдневниот живот. Она што е интересно во овој текст е што се прелеваат функциите и се деконструираат опозициите: епското, безвременото, има елементи на обично во себе, смртно, додека обичното, обичниот смртник, се поставува во функција на сам-свој-херој. Оттука ни се чини безбедно да кажеме дека Дојчин всушност се однесува на секој еден поединец, кој, не сакајќи да излезе од утробата (безбедноста, сигурноста, комфорот – било тоа меана или кула), всушност си ја нанесува современата болест на инертноста и молкот, против што, како што текстот понатаму открива, овој индивидуален/колективен Дојчин се обидува да се избори. Во „Дојчин“ се сублимирани не само трите функции на легендарниот образец, туку и физичката/географска одредница на Белиот град, чија стагнација и заспаност (од првиот стих) се транспонира врз полифоничниот, полисемичен говорник.