и крос-културен производ
Филмот на Питер Брук Махабхарата предизвика многу реакции по првото гледање меѓу Индијците, меѓу кои многу беа негативни. Сега, откако филмот ги сврте поголемите градови, можеби е време да му се посвети поголемо внимание. Првото прашање кое се наметнува во контекстот на негативните критики е самата идеја на крос-културната умертност; дали е таа, по својата природа, за отфрлање или во неа има некаква вредност? Јасно, невозможно е луѓе од една култура тотално да разберат некоја друга во изворните значења; сакале или не, индиската публика ќе го разбере јапонскиот филм, а американската публика Катакали изведбата на свој начин. Таквото разбирање, или погрешно разбирање, ако сакате, мора да се случи или одрази во културата на примателите – дури и меѓу најинформираните. Дури и во Индија, еден регион има сериозни проблеми со културните производи на другите. Величествената игра на Нага често предизвикува смеа меѓу публиката од рамнините. Дали е тоа суштествена грешка, недоразбирање или обете? Треба ли културите да бидат херметички запечатени, освен за оние што, по долгогодишен напор, од странци ќе станат домицилни.
Но може да се тврди и дека еден човечки век не е доволен за да се навлезе во срцето на другата култура; за тоа се потребни генерации. Тогаш, што се случува со креативните енергии создадени од неизбежниот контакт помеѓу културите во светот? Факт е дека тие крос-културни производи се неизбежни и дека не можат да се потпрат на чиј било ќеф, вклучувајќи ги тука и земјите од каде што позајмувањата се направени. Мешањето е, и останува, суштински дел од протекувањето на културите. Ние во Индија на мајчиниот јазик постојано ги адаптираме Западните филмови и драми како во елитниот така и во популарниот театар и кино. Индиската култура денес е производ на мешањата со Персијците, Грците, Шаките, Хуните, Монголците, кавкаските народи, со индуските Долинци, Аријаните, и племињата. Она што е хибрид во еден век, често станува срж на чистината во другиот.
Уште повеќе, Махабхарата нè враќа назад во времето кога денешната национална држава била непозната. Границите се менувале согласно успехот на честите борби; имало многу позајмувањата и мешања. Да се напаѓа друга кралска територија било исполнување на должност, дел од Kshatradharma. Она што сакаме да го видиме како уникатна традиција денеска, како Хинду пантеонот, е всушност нешто што го имаат Грците и големите делови на Западна Азија. Шива и Дионисиите имаат таинствени сличности, како и Кришна и Ахил; едно од имињата на страшната Сумерска Божица Инана беше Кали; богослужењето на Дурга е поврзано со големите фестивали поврзани со жетвата ширум огромните транснационални територии враќајќи нè во деновите на матрилинеарното општество во кое доминирало богослужењето на Големата Божица. Древната индиска борна кола беше идентична со асирската, на пример. Всушност, верзијата прикажана во Бруковата Махабхарата е многу слична со Хетитската верзија прикажана на Карчемичките барелјефи од 12-8 век пред Христа, многу блиску до периодот во кој се смета дека се одвивала Куруншестра војната. Севернозападна Индија во првиот милениум п.н.е. беше полијазична мешавина на раси со различни физиономии и многу нијанси во комплексијата. Игнорирањето на овие општи места од минатото е сржта на шовинизмот на националната држава, како и односот кон сопствената традиција како уникатен национален производ незагаден со млешчи и Јавани и луѓе кои се сметаа за Калапани пред само неколку децении.
Така, единствениот валиден начин да се оцени крос-културниот производ каков што е филмот на Брук е да се следи неговата внатрешна логика, а не точноста на неговата поврзаност, буквална или поинаква, со нашата епика. Што се однесува до неговата „суштина“, колкумина Индијци го разбираат, па макар и површно? Популарниот поглед на Махабхарата одразен во тв-сериите за Дурдашан на Б.Р. Чопра телевизијата се темели на борбата меѓу доброто и злото. Оваа варијанта е многу оддалечена од актуелниот текст, кој што е исполнет со контрадикции и двосмислености, што всушност го прави големо и универзално дело. Сè што ни треба за едно доблесно прифаќање на погледот на еден странец кон делото е кон тоа да се пристапи со отвореност и да покажеме широчина пред разликите на културалната перцепција.
Ова е полесно да се каже отколку да се направи. Не е големо изненадување дури и тоа што елитните критичари наоѓаат дека им е полесно да ги прифатат Кавкасците наспроти Африканците. Многумина сметаат дека е неможно да се најде забележителна индивидуалност или карактер во Кунти, која ја игра интензивната и уверлива Миријам Голдшмит – чиешто лице е како кубистички цртеж – само што таа е црна. Слично, високата аскетска безвременост на Сотики Кујате како Бишма е неприфатлива поради црниот тен. Тие не приговараат на тоа што Кришна и Арџуна, кои што се опишани како темнокожи во текстот, ги играат Кавкасци.
Има многу необични елементи во филмот на Брук; разликите во расата е само една од нив. Да ја земеме за пример употребата на Рабиндрасангитата. Почетната сцена се отвора со песната “Antara mama bikasita karo, antaratara hay“. Тоа е лична молитва кон божеството за да се отвори умот, да се прочисти и да се просветли. Во моето детство во Брама општеството, таа секогаш се пееше на детските родендени. Таа е химна во творештвото на Тагоре. Вистинско изненадување е да се слушне на отварањето на Махабхарата. Но, обично, песната се пее со весел тон придружена од хармониум или органа од некој член на семејството со многу обичен глас. Овде таа е речиси непрепознатлива, небаре е миса. Чистиот глас на Шармила Рој ја понесува со посебна чистина и цврстина.