Инсценирање на реалноста со намера да се открие историската парадигма

Творештвото на Петер Керекес започна поизразито да се профилира околу 2000-та година. Во тоа време, всушност, настанува еден од неговите први тематски ориентирани документарци со наслов Мостот на Марија Валерија, кој интенционално говори за влијанието на историските настани врз однесувањето на поединецот. При темите на откривањето на историската парадигма, неговото творештво секогаш се потпира врз извесна цврсто востановена, во повеќето случаи, хетерогена точка околу која нараснува конкретната историска функционалност или социолошко-општественото значење кое не само што го донесува таквата функционалност со себе, туку може и да го предизвикува. Врз основа на така ограничениот дискурс, најпосле, самиот автор го истражува раздвижувањето на историјата за да го потенцира и да го создаде новиот музеј на историјата, поставен врз интеракцијата на конкретните настани и врз силната субјективно раскажана приказна. Начините на конструирање на изјавите во кои е можно оддалечувањето од конкретниот историски настан, во суштина, и не го интересираат него како автор. Тука станува важна првенствено полемиката меѓу големите истории и нејзините реперкусии врз судбините на конкретните поединци.
Во документарниот филм Мостот на Марија Валерија е изразната вредност на филмот сконцентрирана врз историјата на мостот над Дунав што во минатото ги поврзуваше и ги разделуваше словачкото гратче Штурово (Паркањ) и унгарското гратче Острихом. Во другиот филм 66 сезони – како набиена хетерогена точка со такви приказни (градот), која е зависна од приватното минато на поединците, се јавува градскиот базен во Кошице. А, во филмот Како се готви историјата – специфична точка станува просторот на воената јавна кујна. Сите споменати централни точки односно места се воедно и одлучувачки фактор, стожер што го детерминира мноштвото субјективни приказни поврзани со помош на извесна над-индивидуална историска етапа. Значи, така како што се раздвижи историјата, се раздвижија и врските околу споменатите централни точки а, сетне, под притисок на промените се менуваа и животните судбини на конкретните поединци. Керекес интенционално го користи ваквиот принцип за да ја оствари концепцијата на субјективна интерпретација на минатото со помош на категоријата на вистинскиот сведок. Поединечните приказни во неговите филмови стануваат „звучни“, во прв ред, со помош на усно прераскажаната историја и со максималното користење на разновидните архивски материјали од тоа време. Почнувајќи од нацртаните разгледници, па сè до фотографиите, аматерските снимки или пак публицистичките аудио-визуелни материјали од времето, какви што се идејно обоените официјални филмски неделници со тенденциозно наметнат коментар. Керекес ја развива најпрецизно сопствената авторска метода веројатно дури во долгометражниот документарец Како се готви историјата. Усно презентираните сведоштва ги конципира на начин на инсценирани микро-приказни, при што во текот на нивното претолкување го користи фиктивниот репертоар, кој неретко е позајмен од наративните шеми на играниот филм. Обично говорните сцени на ликот на ниво на сликата се збогатуваат со инсценацискиот елемент, а често и со употребата на филмската метафора со што причното значење се размножува. Некои играни инсценациски постапки можат да се видат, од режисерска гледна точка, и во рамките на документарниот филм, како цел самите за себе. Без разлика на таквите забелешки, треба да се нагласи интелигенцијата со која авторот успева да му ги предаде на гледачот историските настани токму со намера да ја зголеми нивната атрактивност и разбирливост. Гледачот може најдобро сам да си создаде став, црпејќи од многузначната распореденост на индициите, за некој аспект на „малата“ субјективна историја во контраст со „големата“ историја, која често беше тенденциозно експонирана од страна на историчарите во минатото. Токму дијалогот со минатото, кој гледачот при проследувањето на филмовите на Керекес го доживува, ги отвора во него прашањата за смислата на историската вистина, а воедно и го провоцира конвенционалниот начин на сфаќање на минатото поставен единствено врз контекстот на прелевање на големите историски етапи.
Мостот на Марија Валерија спаѓа во редот на стилски најчитателните дела на Керекес од документаристички аспект. Режисерот во нив ја испуштил преголемата употреба на инсценациски постапки и повеќе се сосредоточил врз колажната страна на филмот и врз комбинацијата на современиот и временски-архивскиот материјал. Резултатот се согледува во говорот на ликовите што е предаден во форма на „зборувачки“ глави, а токму тоа е и оној не-филмски начин на снимање, кој Керекес во подоцнежните дела го напушта. Мостот на Марија Валерија во контекст на неговото понатамошно творештво делува како извесна проверка на точноста на методата. Концепцијата на филмот е прилично едноставна и општо разбирлива. Станува збор за историја на еден мост што се наоѓа помеѓу две народно измешани територии. Мостот бил изграден уште пред двете војни за да ги поврзе двете страни на Дунав кои тогаш претставувале една територија во заедничките граници на Австро-Унгарската Монархија. По Првата светска војна и за време на настанокот на Чехословачка, Дунав постана гранична река што тече меѓу две независни држави, а двата дела од мостот ја симболизираа таквата разделеност. Перипетиите што произлегоа од таквите настани беа, за народно-помешаното жителство, често фатални. За време на војните и по нивното завршување доаѓаше до преселувања, избеглиштва, транспорт на жителите Евреи; доаѓаше до неправди од страна на двете национални држави. Дури кон крајот на Втората светска војна дојде до уништување на стратегиски значајниот мост. Керекес за време на раскажувањето варира повеќе аудио-визуелни материјали за да го подвлече значењето на субјективно прераскажаните приказни. Мостот му служи како важен симбол кој, под влијание на поединечните историски етапи односно според тоа колку субјективно и хронолошки се претставени таквите етапи од страна на ликовите во филмот, во текот на својата историја успеал да евоцира напати позитивни чувства, а понекогаш трауми засновани врз субјективно разбраната интерпретација на историските факти. Личните изјави на сведоците и нивните приказни е невозможно да се посматраат изолирано, независно од тоа што на некои места тие се мошне различни и се инфицирани од интересите на двете национални држави (Унгарија и Словачка). Мостот е во раскажувањето интересен како централен симбол од гледна точка на историските промени на неговата функција. И во размислувањата на жителите од двата града, впрочем, мостот фигурира како исклучителен симбол. Токму преку субјективниот поглед на интерпретација на настаните исчезнуваат разликите и вреднувањето на историските настани. Од друга страна пак, таквите извештаи нè враќаат од идеолошките исходи назад кон реперкусиите на историскиот развој врз конкретниот поединец, идентитет, народ и колективна меморија на измешаното општество со измешани жители на двете страни од реката. А, тоа од поглед на документаристичката анализа на Керекес на таа една хетерогена територија го претставува оној најсуштински заклучок. Посебно поглавје во рамките на документарецот е контрастот меѓу субјективната интерпретација на историските настани со не-личната формулација, која ја нуди тенденциозно наметнатиот коментар од филмскиот неделник. Тешко можеме со точност да ги верификуваме презентираните ставови во филмот, па затоа е и невозможно да се приклониме еднострано кон едната или кон другата (словачката или унгарската) страна без притоа да ризикуваме дека со таквиот чин ќе ја изгубиме од предвид објективната оценка на целината. Ако сакаме да му се приближиме на значењето на концептот од Керекес и врз нејзина основа да го сфатиме и ставот на авторот, тогаш мора да му се препуштиме на симболичкото јадро на документарецот. Единствено тоа јадро може да го создаде впечатокот врз чија основа ќе успееме да ја разбереме историјата на таа територија. Таа историја се наоѓа зад приказните од субјективните истории на конкретното општество на жителите на територијата. Не е можно да се оддели територијата од самите луѓе кои се таму населени, како и од нивните локални истории без разлика на тоа што тие од која и да е историска призма се разединуваат.