Брехт, нашиот (Пост-) Современик

/, Театар/Филм, Блесок бр. 27/Брехт, нашиот (Пост-) Современик

Брехт, нашиот (Пост-) Современик

Рецензија на: Фредерик Џејмсон, Брехт и методот. Лондон и Њујорк: Версо, 1998

Делото на Фредрик Џејмсон буди стравопочит од многу причини. Покрај неговата апсолутна волуминозност, тешкотијата на темите и неговиот озлогласен исцрпувачки прозен стил, тука е и широкиот спектар на културен материјал што тој го обработува. Ништо културно не му е туѓо на Џејмсон, како што Колин Крејб има кажано (овој цитат е ставен и на корицата на книгата Брехт и методот). Еден од стожерите, условно, на Џејмсоновиот енциклопедиски зафат е програмското обестрастување во однос на неговиот предмет, едно одбегнување или одрекување од полемика изведено толку незабележливо што на многумина читатели им се измолкнува. Делото на Џејмсон не остава никого рамнодушен, но методите на истражување што тој ги спроведува оставаат отворени можности што полемичките размислувања, за кои единственото прашање е за-или-против, по својата суштина ги оневозможуваат.
Како и да е, низ она што Тери Иглтон го нарече Џејмсовиот „чудно обестрастен“ корпус (74), постојат пасуси на потопли чувства, кога Џејмсон зборува за фигури што тој самиот ги обожува-Хегел, Хајдегер, Барт и Гисинг. Тој и самиот го признава тоа во самите книги; така постои специјална категорија или жанр во неговиот опус, кој, без да се изгуби критичката мера, функционира како пофалба или омаж на писателите што му се особено важни. Таков пример е неговата прва книга, за Сартр; Марксизам и Форма, исто така ги слави канонските фигури на Западниот Марксизам (и го претпоставува Сартр во нивно друштво). Постуден, но со очигледна почит, е прегледот Затвор за јазикот (страниците за Барт и Лакан се посебно топли); Доцен Марксизам претставува повторно објавување и проширување на Адорновото поглавје од Марксизам и Форма. Најконфликтен, и со тоа најинтересен е случајот со книгата за Виндам Луис, во која Џејмсон се залага за книжевно достигнување во рамките на политиката што тој ја претпочита.
Брехт и методот
припаѓа на оваа специјална категорија на Џејмсоновите „пофалби“ или омажи. И уште повеќе, ова негова книга припаѓа во еден уникатен жанр-зашто според мене тоа е најнеобичната книга во опусот на Џејмсон. Писмото на Џејмсон и покрај неговиот тежок стил и споменатата обестрастеност, отсекогаш било многу драматично: тоа предизвикува постојана нелагодност во поглед на амбициите и можностите на критиката, револуцијата и социјализмот, нивниот евентуален успех или неуспех, отелотворен во неговите сопствени „дијалектички реченици“ како хронична самосвест за успехот и неуспехот, на неговиот сопствен неуспех. Неговата тема, без оглед на тоа дали е проблем или фигура, недвосмислено претставува модел на нашето (ваше, мое, на Џејмсон, на секого) заглавување во затворот на „идеолошката затвореност“ и на нашите обиди да избегаме оттаму. Во целото негово дело, Џејмсон инсистира на оваа „миметичка“ или перформативна амбиција за „дијалектичко пишување“ како такво, под секакво име (теорија, критика, писмо). Во неговите омажи, славената личност (Адорно, Луис) се јавува во неизбежни херојски бои, и реторичкото почива на „стоичките“ и „трагичките“ акценти што Џејмсон ги воспева во прозата на Лакан (Идеологии на теоријата 98, 112). Таквата реторика изгледа како направена токму за Брехт-политички партизански авангардист, катезички објект на страстите на Студената Војна, бегалец во Америка од Хитлер за време на војната, државен драматург во Сталинистичката ГДР потоа (ова последното, очекувам, е една посебно податлива тема, бидејќи само неколкумина критичари се толку живописни како Џејмсон во поглед на иронијата на „успехот“ во полињата на културна продукција).
Така јас го сметам Џејмсоновиот Брехт како предодреден за извесен гневен третман. Но Џејмсон повторно нè изненадува со книга речиси-како да се нарече? тивка? мирна?-во својата убеденост во задоволството на интересот и важноста на Брехт, неговата „употребливост“, Џејмсон тврди, за нас, без разлика дали ние тоа сме го сфатиле или не. Краткоста и леснотијата на книгата-само 180 странички распоредени во поглавја од 20-тина-му дават на читателот (според стандардите на Џејмсон) едно некарактеристично неоптоварливо читателско искуство. Што се однесува до тонот, вообичаените акценти на Џејмсон на „стоичкото“ и „трагичкото“ ги нема-во онаа мера колку да го почувствуваме зборот „комичко“, ако претпоставиме дека комедијата не подразбира смеа. Во најмала рака, Брехт ја има смеата (Џејмсон не) но ако „комедијата“ значи аномалија во оваа врска, тоа само го испробува степенот до кој уметноста на Брехт успева да избегне или дијалектички да ја надмине анахроната бинарност трагедија/комедија. И како во некој телесен допир или метекса во Брехтовиот гест или „метод“, самата Џејмсонова проза овде изгледа дека наеднаш ја напуштила хроничната преокупација со опасноста на критичарските неизбежни стилистички или текстуални последици претворајќИ се во чист Weltangchauungen или идеологии (овде анахроната бинарност е „оптимизам/песимизам“).
Затоа оваа книга ми изгледа поразлична од сè што Џејмсон досега напишал. Зашто нелагодноста присутна насекаде во неговите дела ја нема. Таа не е очигледно „корисна“, барем што се однесува до Брехт, а „корисноста“ е мотив што се јавува уште во уводната реченица на Брехт и методот:

„Брехт би бил пресреќен, се обидувам да тврдам, на фактот, не за неговата величина или каноничност, дури не ни за некои нови и неочекувани вредности што произлегуваат од неговата денешна врдност (да не зборуваме за неговата „постмодерност“) туку за неговата корисност– и тоа не само за некоја неизвесна или возможна иднина, туку токму сега во пазарно-реторичката ситуација на пост-Студената Војна уште поантикомунистичка отколку старите добри денови.“ (1)

Корисно, објаснува Џејмсон, на начинот на кој Брехт ја вреднуваше драмата или начинот на учење работи, или корисното на Сталин(!): корисното како провокација за нова мисла, како супстанца на ново искуство, корисното пред сè како задоволство (таа еминентно коорисна работа. Претпоставката на Брехт дека корисните нешта нормално допуштаат извесен степен на задоволство помагаат да се поттикне едноставното задоволство од овој уникатен Џејмсоновски текст.
Досега, Џејмсон беше хронично скептичен кон задоволството или барем кон идеолошките потреби за кои се користи, посебно во теориските дискурси. Задоволство, игривост, интензитет: таквите пароли на екстатичната потрошувачка обично се третираат, кај Џејмсон во наводници, како симптоми на еден незрел и неслучен утопијанизам, своевидно „инфантилно левичарство“ на теоријата генерално и конкретно за „Идеологијата на текстот“ (да се види истоимениот есеј од средината на седумдесеттите). Во „Задоволството: политичкиот аспект“ (1983) Џејмсон работеше да се ослободи Бартовото задоволство и игривост од наивноста на Бартовите уште полибидинални ученици, мешајќи го со гнев, терор и страв од „сублимното“ (наскоро му стана клучна тема во есејот од 1984г. „Постмодернизам“). Во Брехт и методот „сублимното“ самото себеси се превоспоставува како вклучено не како опозитно на потсмевачкото. Брехтовата моќ да го порамни револуционерното сфаќање на историјата со фарсата станува еден вид сублимност (последица што не му припаѓа само на Брехт: сетете се на „Итака“ на Џојс, Пеењата од пеколот на Паунд Елиотовата „Г-ѓа Портер и ќерка £ миејќи си ги нозете во минерална вода“).
На секое друго место кај Џејмсон последицата на такво порамнување на бинарностите може да биде зголемувањето на бесот на обете; овде гестот ја потврдува самоувереноста која што е и Џејмсоновска и Брехтовска. Како и обично Џејмсоновиот корпус овозможува теоретизација на оваа нова Џејмсоновска текстуална последица.
Во есејот од 1977 година „За островите и каналите“ отвора простор за за „неутрализација“ на антиномичните идеолошки затворања (анахрони бинарности) да го овозможи „создавањето на утопискиот дискурс“. Не велам дека Брехт и методот е „утописки дискурс“ ниту дека Џејмсон го одредува Брехтовото дело како утописко, но „неутрализацијата“ создава ефект на карактеризација на непрограматската програма на книгата.
Или би рекол попрво, неговиот „метод“-во смисла што книгата ја создава од самиот наслов па понатаму. се дури испрекинатата традиција (од, да речеме, Паскал и Свифт до, да речеме, Ханс Гадамер и Сандра Хардинг) ја обвинија идеологијата на „научниот метод“ како процедурална програма ослободена од содржина, со тоа обезбедена да создава објективна, без предрасуди, „вистина“ како свој резултат. (Позитивизмот како што некој се шегуваше, е игра во која почетното правило ти забранува да знаеш за што зборуваш.) Тврдењето на марксизмот дека е „наука“ отсекогаш ја оспорувала оваа претпоставена не-партизанска премиса) иако премногу ретко на начин кој би ја асимилирал херментевтиката, како што Џејмсон тврди дека би требало во Марксизам и форма). Џејмсон се повикува на обидот на Лукач во „Што е тоа ортодоксен марксизам?“да ја употреби идејата за марксизмот како дистинктивен метод на отворено истражување против заканата, под режимот на Сталин, за нејзино скаменување и догматизација. Кај Џејмсон, како и кај неговите модели, „методот“ (како и да го наречеме) мора да биде автокритичен, мора да ги испита сопствените претпоставки и да ги подрие сопствените резултати дури и кога ги образложува: тој мора да ги предвиди и да се спротистави на нивната реификација и да се обиде, макар колку и да е невозможно, однапред да ја спроведе нивната дереификација. Овој труд би го овозможил тоа „единство помеѓу теоријата и практиката“ како една од најопстојните марксистички „неутрализации“ на стерилната бинарност. И местото за сето ова, не само моделот ами и содржината на Брехтовиот „метод, е, се разбира, неговата практика како драмски писател, драматург, активист и импресарио. Џејмсон разбирливо се оддалечува од говорот за Брехтовата „естетика“ и сугерира дека драмата која повеќе е изведба отколку текстуалност е генерички поотпорна на реификација и (на некои од) останатите опасности на естетиката отколку што терминот означува во неговите употреби во денешната теорија.
Ова е важно затоа што ортодоксието и догмата се термини што често се користат против Брехтовите „дидактички“ достигања. Џејмсон ја цитира Хорациевата ut doceat, и потсетува дека Брехтовата потреба да поучува долго го дисквалификуваше од определбата „модернист“,сметајќи дека модернизмот забранувал дидактизам (спореди ги отфрлањата на Паунд на слична основа), или всушност, самата дискурзивност (Елиотовото отфрлање на „значењето“) како искушение, како месото што крадецот им го дава на пците-чувари; слични сомнежи во секакво значење или смисла подразбирливи со кодовите на усвоената семиотика сè уште инспирираат и ја оптоваруваат високата културална продукција на постмодерната „теорија“. Во погоре цитираната реченица, веќе видовме дека Џејмсон се оградува од секакво повикување на „постмодерен“ Брехт; и покрај тоа што прашањето на Брехтовиот модернизам ретко ја достигнува површината на текстот. (модернизам/постмодернизам; уште една неутрализирана бинарност). Попрво Џејмсон ја поништува приговор за самата Брехтијанска „доктрина“ провоцирајќи да специфицира секаков приговор, на било кое прашање, конкретна Брехтова догма, напуштајќи го системот на доктрина или на доктринарната состојба на умот воопшто. (Брехтовите оспорувачи го сфаќаат ова прашање негативно кога го отфрлаат Брехт како „паднат“ догматичар, наоѓајќи во неговата доктрина недостаток на систематска конзистентност и лизгајќи се во чиста Denken).Попрво, Џејмсон инсистира дека Брехтовиот „метод дури и неговата дидактика“ (Брехт и методот 25) е една а– и антисистематична, а– и антидокринарен „прагматизам“, во чиј избор играта е во тоа „проблемот да стане решение со тоа да се дојде до нештото отстрана и да се истрела проектил во нова и попродуктивна насока отколку ќорсокакот во кој се умртвува“ (Брехт и методот 24) – методот, забележете добро, преобраќајќи го вообичаениот метод на самиот Џејмсон, кој се состои од тоа да го проблематизира она што дотогаш се сметало за најнеуспешно решение. Не дека Брехт не проблематизира – суштината на познатото (премногу познатиот) „В-ефект“ (од германското Verfremdungseffekt: Џејмсон објаснува дека вообичаениот превод „ефект на отуѓување“ погрешно го претопува Брехтовиот поим во Марксовиот Entfremdung). Џејмсон го преведува Verfremdung, блиску до ostranenia на Шкловски, како „очудување“ и стимулирачки оперира како „очудување на ефектот на очудување“. поентата овде е во тоа што „очудувањето“ создава друга „неутрализација“ на претпоставениот Брехтов проблем со догматизмот затоа што употребата на догмата значи да се интернализира себеси во субјективноста на адресантот, додека В-ефектот цели кон спротивното. „Очудувањето“ би рекле, се покажува не само како концепциски опозит на „интерпелацијата (ите), но исто така како специфичен противлек.
Така, „доктрината“ истотака, е „неутрализирана, и со тоа Брехтовата „идеологија“. Се повикавме на горепосочената Џејмсонова „неутрализација“ на проблематичниот Weltanshauung обично лоциран на континуитетот со идеологијата: овде Џејмсон претпочита да зборува за Халтунг и гестот, и тој рано во книгата ја поставува брехтовската sinitй, Кинескоста на раѓањето или „персоната“ (Овде Џејмсон пројавува тежок сомнеж кон Ентони Татлоу) парадигматичен за експанзијата на Брехтовото дело во таа ултимативна рамка на метафизичкото или светогледот:

Херменевтика на вербата, херменевтика на сомнежот: можноста е исклучена кога самиот Тао се отвора околу секуларниот и циничен Западен автор каков што е Брехт кој не може да се претпостави дека верува во овој незасведочлив светоглед“… туку го зема она што Лакан го нарекува “tenant-lieu”, чувар на местото на метафизиката која што станала невозможна. Така, не „филозофијата“ на Марксизмот точно (бидејќи таквата филозофија веднаш паѓа во категориите на деградирани светогледи…), туку, попрво, она што таквата филозофија може да се претвори во утописката иднина… Сепак театралноста на Брехт ја спасува неговата sinitй од оваа провизорност… (Брехт и методот 12)

Погоре го поставив „мирното“, „тивкото“, дури „комичното“ како можна карактеризација на уникатниот Џејмсоновски ефект или афект во оваа книга: можеби сега можам да ја предложам „Кинескноста“ како (признато истражувачки) mot juste за она што Џејмсон, со фино пресметана расточеност, на различни места ја одредува како „Брехтовското“: една „идеја за Брехт“, „општ час по духот“, не препознатлив или едноставно коегзистентен со самиот пишан корпус. Неговата употребливост, тврди Џзејмсон, не е ништо освен „нудење на марксизмот на неговата уникатна не-Западна, или, во најмала рака, не-буржоаска филозофија во вид на Марксистички Тао…“ (Брехт и методот 30) Проекцијата на „нашите“ традиционални идеолошки бинарности во Кинескоста го „неутрализира“ дури го очудува, значењето што им се припишува во Западниот хабитус на психологијата, на тој начин овозможувајќи ја нивната функција небаре (според Алтисеровата формула) „без субјект“: таа Брехтовска Кинескост е повеќе еден избран отколку вроден афинитет ја претставува повеќе отколку што ја создава оваа последица (инстанца, би се рекло, на претворањето на „проблемот“ во „решение“).
Сè помалку слушаме деновиве за „без субјект“ проблемот или проектот, небаре оваа утописка претензија на претходната генерација да била тивко отфрлена како неупотреблива. Импликацијата на Џејмсон е дека Брехт ја сретнал оваа претпоставка долго пред самата теорија, и ја испреговарал подобро, и на сè уште употреблив начин. Кажав како Џејмсон го проектира сето тоа во рамките на поимот „доктрина“: „Доктрината е првиот од овие три наслови под кои овие дваесет поглавја се собрани. Вториот е „Гестот“, термин што долго се употребуваше за Џејмсон, како Бартовото „пишување со телото“, таа нејаснотија околу текстуалните ефекти или афекти што ги надминуваат самите зборови на страницата (види ја почетната реченица од Сартр) како тивка, преку целата негова кариера и речиси незабележана Џејмсонова ерес, во нашето доба на лингвистички пресврт, против ортодоксијата на не-постои-ништо надвор-од-текстот. Работните методи на Брехт-работилница, учество, целокупниот процес од составувањето преку последната изведба најдобро видена како континуирана проба (постојана револуција со други зборови) -неговиот гест како писател и драматург, накратко, на сличен начин, ја сублимира Џејмсоновата субјективност во самото негово дело. Третото поглавје, наречено „Поговорки“, упатува на слични мотивации и/или ефекти во Брехтовата желба за (повторно откриени) фолклорни и народни форми, во кои нешто како колективен глас ја потопува индивидуалноста на конкретниот говорител-ефект многу важен во Брехтовите поеми (од Романтизмот нормативно „најсубјективниот“ жанр) како и во неговите драми– и, Џејмсоновото завршно поглавје „Епилог“ сугерира, како карактеристика за Брехтовиот зафат во модерното како за својата желба за подлога што укажуваат на „Кинеската“ дистанца (Азијатскиот деспотизам).
Речиси носталгичните евокации на Брехтовата смисла за модерното (човечките вредности и херојската мистика на Линдбеговиот „Духот на свети Луј“) прозрачен како пишувањето, прави интересен контраст со сличните пасажи во Приказни за агресијата: прозата на Џејмсон овде го евоцира не само Брехтијанската имперсоналност, туку истотака нешто од носталгијата за самата личност на Брехтовиот најголем англофонски имитатор на 30-тите, В.Х. Одн, спротивно на енергијата а-ла Луис и полните со Луциферијанизам Приказни за агресијата. „Епилогот“ во Брехт и методот е најјасен пример на Џејмсоновата моќ како писател да понуди омаж во повикувањето не толку на говорниот стил (Брехтовиот, Луисовиот) отколку на целото авторско тело на јазикот или скриптибилните-„реченици“ као што Џејмсон еднаш ги нарече, „чиј што гест ја буди желбата да го имитира, реченици што прават самиот да посакаш да ги напишеш на тој начин“ (Идеологија и теорија 21).
Таа забелешка е предизвикана од примерот на Барт и Бартовското постојано присуство низ Брехт и методот станува добра фусното за крај, најмалку заради тоа што Џејмсон го тврди тоа во бартовски манир, Брехт имал свое влијание врз „теоријата“ не помало од она врз театарот. Не само што Бартовите Митологики се сатирични „во традицијата на Брехт“, дури не и поради тоа што „го околчи патот за триумфален влез на очудувачкиот ефект во француската теорија“ („денатурализациите“ на Митологиките како очудувања исклучително Брехтијански во нивната хуморност не помалку отколку во нивниот политички аспект“) „Брехтијанската мобилизација на театарот „како самиот израз на колективното и на новиот модел на општество… во кој класичните прашања и дилеми на политичката филозофија можат да се „очудат“ и „преобмислат“ (Брехт и методот 11) понесувајќи се прво по примерот на самото „теориско“ писмо на Брехт, како писмото на Барт во денешно време, кон практика на „теоријата“ каква што ја знае денешната генерација.
Всушност во оние страници во книгата што мене ми се чинат најтешки, Џејмсон ја употребува „проијарезата“ од С/З во нешто богато и очудено до степен што го надминува секој Verfremdung на Брехт на кој јас се сеќавам. (Ако Митологиките изгледаат, да, Брехтијански, С/З е многу очигледно или многу нејасно, нешто сосема поинакво). Џејмсон ја асимилира „проијарезата“ до „автономизација“ (еден од најбогатите мотиви во неговото дело во минатата декада), едно раз-врзување или де-мотивирање на случајните одлики или ефекти што тој ги бележи понекогаш како загуба (како со познатата бинарност пародија/пастиш во есејот „Постмодернизам“) но понекогаш како добивка (како овде, каде што „станувањето автономен“ или слични асоцијации овозможуваат нивната дисоцијација) или дефамилијаризација, или очудување-во нови конфигурации). Во овој многу специфичен случај, Џејмсон ја проектира Бартовската „проијареза“ како разврзување на „агенсите“ од нивните „дела“-начин на ставање што по се изгледа многу му должи на „драматичната метафора“ на Кенет Берк. Додека Кант (Лукачовиот тип на буржујски филозоф) ја репозиционирал целата доблест во нашата согласност кон категоричкиот императив кон нашите сопствени акти (одбери ја нашата судбина уживај во нашиот симптом), Брехт И Барт, тврди Џејмсон, посегаат кон синтакса каде „чиновите“ се, свои сопствени „агенси“-или попрво, проектабилни во херменевтика што ја создава да го премости проблемот на нивната дејствителност заедно.
Ова не значи чисто да се репризира туку да ги преосмисли сега минливото, проспект на радикалната дефамилијаризација на идеологијата од буржоаското. Жалам за тоа што јас повторно ја рефамилијаризам. Прекрасната евокативна проза на Џејмсон ги избегнува како што мојата не може тие фамилијаризации во еден процес што го вклучува утопискиот импулс специфичен за „теоријата„, на писмо кое не се сведува на сопствеништвото на нејзиниот автор. И (покрај тоа што ова може да звучи фамилијаризирачки) ги зема оние импулси од страниците на С/З, најинспиративните во книгата, според кои глаголите во инфинитив стануваат имиња, (што е серија на дејства, опишувачи на името.) И елаборајќи единствен пример во кој Брехтовите методи се проектираат себеси онака како што се наоѓаат во неговата проза, Џејмсон ја покажува онака како што тоа го најавиво почетните пасуси, за корисноста на Брехт. Тоа е корисност која што се очитува во континуираната реевалуација на модернизмот што Џејмсон ја прави во 90тите, тој „непредвидлив развој“ на се уште модерната, која во нашето постмодерно време, станува уште помодерна отколку што ние самите сме. Слична надеж за континуираните можности на една се уште свежа, неканонизирана модерна, овоплотена во книгата за Луис, но во многу поразличен клуч: повторното откривање на Луис бара исклучителност да се евоцира повторно И да се избегне неговата ретроградност оссобено неговата десничарска политика. Ослободувањето од овие наслојќи во Џејмсоновите размислувања за Брехтовата годишнина, ни дава нови валери на Џејмсоновото писмо, како и ново чувство и нови употреби на Брехт, нашиот (пост) современик.

(преземено од списанието „Постмодерна култура“)

Белешки
– Види ја мојата “Jameson’s Postmodernism: Version 2.0”, PMC 9.2
(January 1999).

Цитирани дела
Eagleton, Terry. Against the Grain. London and New York: Verso, 1986.
Jameson, Fredric. The Ideologies of Theory. Vol. 1. Minneapolis: U of Minnesota P, 1988.

Превод од англиски: Роберт Алаѓозовски

АвторСтивен Хелмлинг
2018-08-21T17:21:49+00:00 август 1st, 2002|Categories: Осврти, Театар/Филм, Блесок бр. 27|