или: Транскултурализмот и неговите интертекстови
Теоријата денес нуди една низа „апликативни“ терминологии. Тие можат храбро да се аплицираат во секојдневниот говор и во пишаните текстови, било кога сакаме да ја процениме лудичноста, било пак сериозноста на човековите игри. Но, дали секогаш знаеме во што точно навлегуваме кога нив ги аплицираме, тешко е да се каже. Затоа, објаснувањето на дистинктивните значења на сè позачестените апликативни теориски концепции станува предуслов на вистинското разбирање на современата (театарска) естетика, и, со тоа, предуслов на нашиот неискривен личен став спрема неа и нејзините разграничувања. Во кругот на тие разграничувања спаѓа и концепцијата наречена транскултурализам. А бидејќи транскултурализмот станува потешко разбирлива концепција доколку се обидуваме да ја одредиме вон контекстот на неговите интертекстови, во овој осврт ќе се обидам да ги допрам следните прашања:
1. Што е постмодернизмот, плурализмот, маргинализмот, мултикултурализмот, синкретизмот, акултурацијата и интеркултурализмот (или транскултурализмот) – со што давам концизни објаснувања околу дистинктивните обележја на овие концепции;
2. Што е театарскиот транскултурализам – со што рефлектирам некои конотации имплицирани во самите кажани концепции1F.
Платното и неговите нишки
Кризата на категоризацијата, изедначувањето на различните перспективи и отсуството на нивната хомогенизација се синтагми со коишто Jean Françoais Lyotard се обидува да ја одреди концепцијата постмодернизам (ibid., Постмодерната состојба: известување за знаењето). Доколку јас, како читател на едно постмодерно дело сакам да кажам што за мене претставува едно постмодерно дело, би се ограничила во самата концепција значење и би го кажала ова: иако знам дека тоа што го читам или гледам е сосема јасно, значењето на делото ќе ви го кажам откако делото ќе го прочитам или гледам неколку пати, откако неговото значење ќе ми се прикаже во обликот на некаква целокупност, односно, во обликот на сеопфатната целина. Ако ме прашате зошто, јас ќе ви одговорам во облик на (ова) прашање: зарем може да се негира тоа дека постмодерното дело е дело поделено (или распарчено) во многу парчиња?2F Зарем не е вистина тоа дека значењата на тие парчиња се, деридаовски кажано, дисеминирани значења? Ќе речете: од една страна зборувам за дисеминирани значења, а од друга страна ви споменувам некое си целокупно значење. Не е ли тоа контрадикција?
Не, тоа не е контрадикција. А за да бидам уште појасна при ова мое изјаснување, она што го нареков целокупно значење, ќе го надополнам и со она значење кое што сега сакам да го наречам есенцијално значење3F – семантички блиско со моменталното и носталгичното значење4F. Станува збор, всушност, за она – условно да го наречам – општо значење коешто се добива низ рефлексија и коешто, од една страна, уметничката вредност на делото ја поместува од средишното место на самото дело, а од друга страна, тоа средишно место му го отстапува на самиот чин на репродукцијата, самонабљудувањето и иронијата. Таа рефлексивна компонента ја здобива улогата на невидливиот управувач на правецот на дискурсот, односно, ја здобива токму онаа улога којашто во еден друг конекст М. Бахтин ја нарекува улогата на Третиот во дијалогот.5F Целокупното односно есенцијално значење е, според тоа, дел од оваа рефлексивна компонента, а како целина за себе таа ни се поставува како главна вредност на постмодерното творештво.
Одредувањето на постмодернизмот се поврзува и со одредувањето на модернизмот, со сите ограничувања и недостатоци на ова движење6F. Освен тоа, дефинирањето на тоа што би требало да значи едно движење наречено (пост)модернизам се комплицира со потребата на дефинирање на тоа што претпоставува (пост)модернизмот во, на пример, книжевноста, лингвистиката, театарот, филмот, сликарството, музиката, архитектурата, итн. Тоа што ќе се дефинира како (пост)модерна етапа во една дисциплина, не коинцидира нужно со тоа што го подразбира (пост)модернизмот на другата дисциплина7F. Како и да е, тоа што до некаде може да се одреди како заедничка карактеристика на – сега веќе – постмодерното изразување, опфатено е во лансирањето на двојната функција, или, во идентификацијата на плурализмот којшто треба да се почитува.
Од ова учиме дека концепцијата плурализам е имплицирана во самата концепција постмодернизам. Нејзин составен дел е, но, доколку поради методолошки причини ова последното го одвоиме од претходното, тогаш ќе имаме право и да го прочитаме како подтекст вграден во матичниот текст наречен, значи, постмодернизам.
Пред да кажам дека и последниот текст е всушност подтекст на интеркултурализмот, ќе застанам за миг кај концепцијата плурализам разбрана како засебна концепција, за да дадам кратко објаснување околу семантичкото и парадигматичкото значење на зборот маргинализам.
Имено, кога станува збор за плурализмот, претпоставката е таа дека во дадениот дискурс треба да се презентираат алтернативите, со што се губи доминантната хегемонија. Сржта на плурализмот е признавањето на главните алтернативи (се поставува прашањето од кого? и тука се идентификува – би рекла – имплицитната доминација на пасивот на глаголите8F), но и на другите додатни можности. И токму маргинализмот им дава акредитација на додатните перспективи, со тоа што теоријата ја преместува во самите маргини.
Главна карактеристика на постмодернизмот, плурализмот и маргинализмот е признавањето на разликите. Но, како што може да се научи од делата на некои автори, на пример, Jean
Baudrillard, Peter Burger или Andreas Huyssen, ова признавање на различностите и разликите се сведува на една потполна индиферентност. Со други зборови, постмодернизмот, којшто е всушност егоцентричен, како да ни дава една радикална изјава којашто вели: доколку јас не сум доминантен – а не сум доминантен со самото тоа што треба (или мора) да ги признавам вредностите на другиот, доколку покрај мене мора да постои и тој, а не само јас, тогаш ништо веќе не е важно – сè треба да е еднакво.
#b
1. Во ова излагање наведените точки не ги проследувам по изнесениот редослед, туку нив ги испреплетувам. На тој начин создавам поедноставна подлога за навлегување во праксата на театарскиот транскултурализам.
2. Да се направи тука паралела помеѓу расецканото тело на Jacques Lacan. Тоа потоа да се земе како подлога при евентуалното споредување на Лакановиот Друг со зборот друг(иот) (во смисла на другата, неимперијалистичка култура) којшто го наведувам во продолжение.
3. Зборувам за можноста на одредувањето на есенцијалното значење на постмодерните вредности, тргнувајќи од фактот дека значењето (Bedeutung) се разликува од вредноста (Wert). За разлика од значењето, вредноста му припаѓа на искуството во свесната сегашност. Вредностите не се поврзани меѓу себе систематски. Поради тоа, есенцијалното значење го одредувам како проширена смисла на четвртиот момент на дилтајевскиот Ерлебнис (ibid., 1927).
4. Носталгичното значење овде го употребувам во смисла на обновеното значење на Richard Schechner (ibid., 1987). Во двете синтагми е вклучен елемментот на самонабљудување.
5. Улогата на третиот во дијалогот е, всушност, заплетувањето на мотивациите во структурите на одредените искуства.
6. Во есејот Кризата на модерната естетика Frederick Turner зборува за бунтот на движењето наречено модернизам (ibid., Performing Arts Journal, 1991). Авторот смета дека модернизмот е пример на вистински револт којшто ги елиминира недостатоците на своите предци. Со тоа тој истовремено ги уништува и, како вели тој, основните човечки системи и сето тоа што беше втиснато во овие системи. Затоа модернизмот го опишува како едиповски, адолесцентен револт (ibid.) којшто, за да си оствари самоегзистенција, ги убива своите татковци. Потоа кажува дека токму поради оваа причина модернизмот може да се чита како деструктивен, нихилистички, суициден и незрел чин, како дело коешто вложува прекумерна енергија во правец на уништување, оставајќи ги настрана можностите на рециклација, регенерација и обнова (ibid.). Вреди да се разгледа тука и објаснувањето на концепцијата гнев (ressentiment), онака како што ни ја нуди F. Nietzsche.
7. Robert Venturi, еден од водечките теоретичари на постмодерната архитектура, кажува дека карактеристика на неговата етапа е отстранувањето на тоа што се смета како модерна, односно отстранувањето на чистите линии и на умерениот монументализам. Наместо овие елементи треба да преовладуваат полисемијата и искривените линии.
8. Во овој контекст би можеле да го вклучиме прашањето на субјектот на дискурсот како тема за себе. Пристапот би бил од лингвистичка природа.