Улогата на мислите и на зборовите во космогенезата ја истакнува и Мелетински, кој укажува на тоа дека во „развиените митологии постојат низа примери на создавање со силата на мислите и зборовите, не само на поединечните природни предмети туку и на светот во целина“. Така, во египетската митологија, Ра-Атум ги раѓа природните космички објекти персонифицирани во вид на богови, додека Пта го создава светот само со „срцето и јазикот“, едноставно именувајќи ги предметите. Токму на овој начин дејствува и библискиот Бог создател.
Улогата на зборовите во митско-ритуалните текстови ја нагласува и В. Иванов: „За проучување на најраните фази на човековиот однос кон знаковните системи и текстови со кои се служел, од најголемо значење се етнографските податоци што сведочат за посебната улога на зборовите во религиските претстави, што се огледува најмногу во улогата на заклетвите, баењата, табуизираните зборови и сл.“[6]
И Заратустра во своите поуки ги споменувал можностите на исцелителството преку зборови. Така, во молитвата кон небескиот судија Арта-Вахист, Заратустра истакнува дека обраќањето кон Арјаман, ариското божество на пријателството и исцелителството, ја уништува силата на сите творби на Ахриман, врховниот дух на злото. Заратустра вели: „Toа е возвишена мантра, најдобра басма, најдобра од сите мантри, најстрашна басма, најстрашната од сите мантри, непоколеблива меѓу мантрите, најпостојана меѓу сите мантри, победничка меѓу мантрите, најпобедоносна од сите мантри, исцелителска меѓу мантрите, најдобра од сите исцелителски мантри“.
Исцелителската моќ Заратустра ја опишува на следниов начин: „Некој може да исцелува преку Светлината, некој може да исцелува со нож, некој може да исцелува со тревки, некој може да исцелува со Светата реч. Меѓу сите лековити средства, тој единствен лекува со Светата реч; тој единствен со силата на волјата ја изгонува болеста од телото на праведниците исполнети со вербата: затоа што само тоа е најдоброто исцелителско средство од сите лековити средства. Болката исчезнува пред таквото средство, смртта исчезнува; лишен од светлината, артемаога (искривувачот на вистината) исчезнува. Змиските чеда исчезнуваат; чедата на волците исчезнуваат; чедата на двоножните неверници исчезнуваат. Гордоста исчезнува; Презирот исчезнува; Жестоката треска исчезнува; Клеветата исчезнува; Неслогата исчезнува; Урокот исчезнува. Сè исчезнува пред Светата реч“.[7]
За магиското дејствување преку зборовите, сведочи и туминското шаманство. Кенин-Лопсам истакнува: „Може да се рече дека шаманот го создавал својот свет со помош на зборовите“[8]. Магиската функција на баењето ја истакнале и Кравцов и Лазутин, заклучувајќи: „Иако басмите се уметнички дела, нивните бајачи не тежнееле кон никакви естетски цели. Нивната функција била чисто практична: со магиска сила на зборовите да се предизвика посакуваното (добар род, оздравување, љубов итн.).“[9]
Во врска со тоа, Померанцева истакнува дека во овој случај е „најважно тоа што во типолошки сличните обреди на различните народи, магискиот чин е придружуван со баење – магиски зборови. Благодарение на ова настанува функционално единствена магиска структура во која магијата на предметите, дејствувањето, ритамот, моќта на звуците и на движењата, ги крунисува магијата на зборовите. Притоа, зборот не само што носи естетски набој туку и најсилно ја изразува доминантната функција на целата структура. Во таквиот случај, навистина зборот е дело“.[10]
Наведувајќи дека во мезенскиот, пињескиот и некои други делови на рускиот Север, баењата се нарекувани „зборови“, С. Дмитријева запазува дека „тој назив, според мислењето на повеќето истражувачи, сведочи за вербата во моќта на зборовите; се сметало дека самото нивно изговарање го произведува неопходното дејство. Меѓутоа, чист вид на ‘вербални’ баења (басми) не постојат, повеќето ‘зборови’ се проследени со некакви магиски дејствија што, според мислењето на оние кои ги изговараат, придонесуваат за јакнењето на дејството на бајачките формули“.[11]
За значењето на улогата што во тие баења им се придавала на зборовите, според Дмитријева, сведочи веќе и самиот нивен назив – „зборови“, што во мезенскиот крај е сочуван до денес. Повикувајќи се на неколку автори, таа ќе додаде: „Познато е дека верувањето во моќта на изговорените зборови – баењата, било својствено за сите индоевропски народи и дека особено упадливо се изразило во скандинавската и во ведската митологија… Од советските истражувачи, А. М. Астахова придавала примарно значење на вербалната формула во формирањето на баењето, сметајќи дека магиските дејанија се создаваат врз основа на дејството што се прикажува во басмата. Но, постои и спротивен став во врска со создавањето на баењето, според кој поголема улога им се припишува на магиските дејствија, а се смета дека вербалната формула дури подоцна стекнала магиско значење.
По однос на прашањето за приоритетот на магискиот чин (обредот) или магискиот збор (басмата), дилемата наликува на прашањето за приоритетот на митот над обредот или на обредот над митот. Еве уште неколку ставови кои се изнесени во науката по однос на дилемата: чин (дејство) – збор: В. Ф. Милер укажува на врската на руските баења со магијата на Истокот, додека на врската на руската и општоевропската магија со анимизмот и со примитивната религија во чија практика видна улога ѝ припаѓа на магијата, на што укажува и Л.Ј. Штернберг: „Кај примитивните народи наидуваме на веќе завршен циклус на магиски средства и постапки што со изненадувачка еднообразност подоцна се среќаваат и кај културните народи“. Ј.Н. Јелеонска во создавањето на бајачките текстови му припишувала главна улога на магискиот обред. Врз основа на анализата на бајачките формули од XVI до XVIII век, таа заклучила дека баењата вербално се развиле како последица на избледеноста на првобитната смисла на магискиот обред. Од сето ова може да се заклучи дека во мезенскиот крај се споиле две традиции – вербалната формула и магиското дејствие. Во мезенските баења зборовите претставуваат, пред сè, епски басми. Нивното изговарање секогаш не го придружувале магиски дејствија. „Нивната појава во вербалните баења може да се смета за последица на влијанието на баењата од друг вид, во кои главна улога во одвраќањето од несреќата игра самото дејствие или предметите со чија помош тоа се одвива“[12]. Завршниот дел на една руска басма против уплав како да го потврдува горенаведеното: „Бидете, зборови мои, поцврсти од камен, поостри од челичен нож, бидете, зборови мои, од помош и корисни на робот божји тој и тој (името на пациентот). Клуч в море, катанец на устата“.[13]
[6] V.V.Ivanov: Ocerki po istorii semiotiki v SSSR, стр. 5.
[7] Заратустра: Учение огна. Гати и молитви. Москва, 2002, стр. 183–184 и 234–235.
[8] М. Б. Кенин-Лопсан: Обрадоваја практика тувинского шаманства XIX –XX век., Новосибирск,1987, стр.89.
[9] Н. И. Кравцов: С. Г. Лазутин, стр. 61.
[10] Е. В. Померанцева: Рол слова в обраде опахиванија, стр. 35.
[11] С И. Дмитриева: Слово и обрјад в мезенских заговорах, Москва, 1982, стр. 37.
[12] С И. Дмитриева: Слово и обрјад в мезенских заговорах, Москва, 1982, стр. 44–45.
[13] Обрадоваја поезија Пинежја, 182, стр.169.