Старите Вавилонци и Халдејци Библијата ги нарекува магепсници. Нивната магиска техника се состоела во вербална магија – изговарање зборови при што систематски биле споменувани имињата на оние демони за кои се верувало дека управуваат со човековата судбина и ним им се упатувале молбите за помош. Магични таинствени зборовни формули имало и кај Евреите, кои или гласно ги изговарале или ги запишувале на амајлии (тефилин – молитвен каиш), за кои се верувало дека го штитат човекот од зло. Од Вавилон и Халдеја, употребата на тајните зборовни техники преминала во Рим и во Грција, а со текот на времето од старото магепсништво се развила средновековната магија.
Кога имал потреба од помош или се наоѓал во неволја, човекот мислел дека неговиот спас е во здружувањето со вишите сили (духови, демони), обраќајќи им се преку посебни зборовни формули, за да ја добие нивната милост и да ја искористи нивната помош. Употребата на тајните зборовни формули при извршувањето на обредите се врзува за прастарите магиски ритуали и (примитивни) религии, затоа што човекот отсекогаш со зборови им се обраќал на непознатите и таинствените сили и божествени битија.
Според народното верување, причините за болестите, здравствените тешкотии и животните кризи потекнуваат од некој друг свет што се простира вон границите на нормалниот и вообичаен живот. Нарушувањето на животните текови на поединецот или на целиот колектив се толкува како последица на дејствувањето на силите на тој друг свет, персонифицирани во одредени демонски ентитети. Создадени во рамките на магиско-митските претстави, демоните со дијагностичка постапка се откриваат како предизвикувачи на болестите и како такви стануваат предмет на ритуална терапија. Натприродните ентитети, демоните на болестите се одредени со атрибутите на народната, односно паганската религиозност и кон нив се воспоставува соодветен ритуален однос. Врзани за примитивните облици на религиозното и духовното искуство, паганските слоеви во христијанизираната народна традиција никогаш не се целосно потиснати ниту заборавени. При поволни услови, тие се актуализираат и како доминантни даваат пагански печат на содржините на народната религиозност. Тераписката успешност, заснована врз комуникацијата со природата, односно реалноста вон границите на културата, постојано ја обновува паганската виталност на овие претстави и ритуални постапки. Кругот на ритуални постапки врзани за чинот на баењето е одреден со познати магиски правила преку кои се настојува да се принуди демонот да го напушти телото на болниот. Како плод на магиско-религиското мислење, бајачката практика се сочувала во традиционалната култура како тераписка метода. Богатата традиција на народни басми и баења укажува на распространетоста на оваа практика во универзални јазични и културни рамки.
Баењето како вербална магија
Мислата на човекот е тајна. Таква останува сè додека не се искаже преку зборови. Зборовите се единствениот клуч со кој се откриваат тајните на човечката душа.
Моќта на зборовите како магиски чин
Делотворноста на зборовите и нивната создавачка моќ биле забележани уште во древниот Египет. Во своето дело „Поглавја од Книгата за излегување од животот“, што всушност претставува збирка на изворни текстови од египетската Книга на мртвите, проследени со коментари, Волис Беџ наведува дека секој човек во Египет умирал со цврсто убедување дека за време на патувањето на оној свет ќе биде снабден со зборови на моќта, што ќе му овозможат таму да оди без препреки. Тој наведува делови од египетските текстови што го потврдуваат ова тврдење: „Нека Тот, кој ги поседува и е исполнет со зборовите на моќта, дојде и ми ги извади завоите… А за зборовите на моќта и сите зборови што против мене можат да бидат изговорени, нека им се спротивстават боговите“[1]; „Погледни, ги собирам зборовите на моќта каде и да се и од секого што ги има, поитро од ’ртовите, побрзо од светлината[2]“… „Облечен сум и целосно снабден со твоите зборови на моќта, о Ра, коишто се на небото над мене и во земјата под мене.“[3] „Зборовите на моќта се моја порака до вас. Јас блескам од бродот Сектет, јас сум Хор, синот на Изида и доаѓам да го видам својот татко Озирис. Станав дух во својот облик, стекнав власт над своите зборови на моќта и сега ми е досудено да бидам дух“[4].
Според Волис Беџ, од овие извадоци дознаваме не само колку голема била довербата што покојникот ја полагал во моќта на зборовите, туку и дека и нивен извор биле боговите Тот и Изида, а Тот е нарекуван и „господар на пишувањето“, „господар на папирусот“, „господар на божествените зборови“. Бидејќи е сметан за господар на книгите и на моќта на говорот, тој е сметан и за посредник на сето знаење – човечко или божествено, а за време на создавањето на светот, токму Тот ја претворил во зборови волјата на невидената и незнајна создавачка Моќ, изговарајќи ги зборовите на тој начин што од нив настанала целата вселена. Тот бил заштитник на боговите Озирис и Изида и на нивниот син Хор, помагајќи им така што им ги предал зборовите на моќта и ги подучил како да ги употребуваат.[5]
[1] Chapters of Coming Forth by Day, p. 70.
[2] Исто, стр. 71.
[3] Исто, стр. 84.
[4] Исто, стр. 129.
[5] E. A. Volis Badzh: Egipatska magija. Beograd, 1987, str. 108–109.