Од „Четворица Ирци – современи ирски раскази“
Како можев да знам што да правам – откако му кажав? Никогаш порано го немав видено стариот да плаче. Дури и кога мама умре во несреќа пред девет месеци, не го имав видено како плаче. Во ова сум сигурен зашто јас му ги соопштував лошите вести. А бев тука сето време пред и по погребот. Бев задолжен да бидам со него. Брат му и браќата на мајка ми – моите вујковци – ги средија сите работи, го понесоа ковчегот. А соседите, според упатствата на моите сестри, беа тие кои куќата ја одржуваа во некаков ред. Постоеше некој вид договор – до душа, неизречен – дека е најдобро да останам со тато зашто сум најмладиот, единствениот кој преку целата година е дома.
Затоа сум речиси сигурен дека не пушти ни солза. Барем не дење. Не му требаше дури ни шамичето. Секако, тој беше насекаде, од него тешко се извлекуваше збор. Долгите молчења минуваа а тој само зјапаше во огнот или низ кујнскиот прозорец. Но без солзи. Можеби поради шокот. Ужасниот шок врз неговиот систем. Но сепак, со татко ми некако и не одеа солзите и плачoт.
Затоа бев толку вчудовиден. Премрен. Не само од плачот. Туку од начинот на кој плачеше. Всушност, тоа и не би можело да се нарече плачење – повеќе наликуваше на нешто помеѓу јачкање и липот заглавен во неговото грло. Да, притивната, болна издишка на одбивност која траеше неколку секунди. Човек би помислил дека тоа го гуши како некое од оние грозни апчиња што ви ги дава лекарот. А дури и не ме погледна, освен со заскитаниот водникав поглед кој му се измолкна откако му кажав; потоа, се чинеше дека се обидува да си го сокрие лицето пред мене, барем половината од него. Така нему требаше да му биде некако полесно, но не и мене; никако не можев да го погледнам в лице, и покрај сета моја љубопитност. Така, додека тој беше вознемирен, јас седев како статуа – само што телото ми беше топло. Здивот беше истиснат од него; и од мене. Потоа сфатив дека дури и неговиот придушен крик – кога би излегол од него – е подобар од тој молк. Можеби би можело нешто да се стори околу крикот, кога би се случил. Мртвата тишина беше неподнослива, невозможна, божем издолжена и болна како пресуда. Сето време чувствував дека не гледа ни близу мене, дури и кога му се поврати здивот и малку од говорот.
„А ти…“, рече, божем зборот му се заглавил или му натекол во грлото дотаму што не знае дали може да го испушти или, пак, се надеваше, можеби, дека јас ќе го изговорам – зборот кој тукушто се појави во неговото уво, збор кој најверојатно никогаш не би го изговорил во своето рурално грло освен ако не го плукнал во некоја скаредна шега со момците во пабот. Збор за кој дури и не постои збор на ирски, барем не некој кој лесно се наоѓа… Заборавив дека не сум му одговорил, занесен во обидот да му ги прочитам мислите кога тој одненадеж повтори:
„Дали ми велиш дека си…“
„Да“, реков јас, полусвесно прекинувајќи го со истата воздржаност, несигурен дали овој пат ќе ја заврши реченицата или не.
„Сум“, брзо повторив, неконтролирано, за миг обидувајќи се да ја надополнам празната тишина.
„Господе спаси нè“, рече тој. „Господе спаси нè“, рече пак како да мораше да ги влече зборовите од Мексико, еден по еден. Ми се чинеше дека сака да каже уште нешто, што било, одговор или само некоја излитена фраза, нишка зборови за одделување од тишината.
„Сега ли го сфати тоа?“, негодуваше, земајќи длабок здив од кујнскиот воздух и силно издишувајќи. „Сега ли го сфати тоа?“
Ја грабна кофата со јаглен и го отвори шпоретот за да го засили огнот. Потоа зеде неколку парчиња тресет од пластичната кеса 10х10х20 крај шпоретот и – кршејќи ги последните две парчиња наполу преку коленото за да го наполни аголот непополнет простор во отворениот шпорет – ги стави на врвот. Јагленот беше премногу жежок – и премногу скапоцен, би рекол тој – а и понекогаш е тешко да се гори тресет, или од него да се добие многу топлина, особено ако е сè уште малку влажен по лошо лето… Ја симна четката од куката и ги смете сите трошки од тресетот во огнот. Со ѕвекот ја врати рамката од ковано железо на место и зеде уште еден длабок здив, загледан во шпоретот.
„А им кажа ли на сестрите за ова?“
„Да. Кога дојдоа дома летово, ноќта пред да се вратат во Англија“.
Сопре за миг, сè уште полунавален над шпоретот. Ја отвори устата, потоа ја затвори, без звук, како златна рипка во аквариум. Се обиде повторно и, сè уште задушен од чувства, склопи искршена реченица:
„А мајка ти – знаеше ли?“
„Не знам“, реков. „Мајките знаат повеќе отколку што им се кажува“.
„Знаат, знаат. Бог да ги прости“. Се прекрсти, несмасно. „Но татковците не знаат ништо. Ништо сè додека не им се нацрта“.
Стоеше крај масата полнејќи го со изворска вода од кофата веќе полниот чајник. Пак го стави врз шпоретот како да ќе прави чај, онака како што правеше после молзењето. Секогаш правеше чај со изворска вода која ја вареше во стариот чајник наместо да користи вода од чешма и електричен чајник, освен ако тоа не беше многу рано наутро кога немаше време. Ќе се заштеди струја, рече. Дури ни мама не можеше да го натера да се смени. Таа сакаше да се раатиса од шпоретот бидејќи електричниот беше постабилен, посигурен за сè – вечери, готвење, вриење, печење, подгревање млеко за телињата… Секогаш има можност да снема струја, велеше тој кога и да имаше бура или грмотевици. Ако снема струја, ќе ни се најде. И секогаш кога тоа ќе се случеше, се вртеше кон нас, пресреќен, и велеше: „Нели ви е сега мило поради стариот шпорет?“
Ја зеде машата. Ја отвори горната врата на шпоретот. Ја брцна машата внатре за да го спотне огнот, обидувајќи се да извлече по некој пламен од длабочините. Кога жарчињата не се покажаа најдобро, ја затвори горната рачка на шпоретот малку несмасно, при што оџакот го вцица пламенот. Го разбуричка огнот уште неколку пати, малку подлабоко, обидувајќи се да му отвори пат на воздухот. Наскоро пламењата танцуваа, сини и црвени, ги лижеа темните бусени и шиштеа и облетуваа околу цврстиот јаглен, отпрвин срамежливо но со нараснувачка храброст и сила. Тој ја затвори вратата со длабок удар, цврсто затворајќи ја рачката со левата дланка, и ја врати машата во аголот.
„А што е со Сил Џими Биаг?“, праша одненадеж, божем изненаден што за неа не прашал порано. „Нели излегуваше со неа пред неколку години?“, рече, навестување на надеж му се креваше во гласот.
„Да… на некој начин“, пропелтечив. Знаев дека тоа не е одговор но тоа беше најдоброто што можев да го сторам во тој миг.
„На некој начин“, повтори тој. „Како мислиш? Или сте или не сте излегувале. Нели таа доаѓаше овде цела година и Господ знае уште колку пред тоа? Нели го остави Томасин Том Мхари поради тебе?“ Зјапаше во решетките над шпоретот.