Метафизиката на претставата: „Театарот на светот“

/, Литература, Блесок бр. 12/Метафизиката на претставата: „Театарот на светот“

Метафизиката на претставата: „Театарот на светот“

Апстракт: Со метафизиката се случи нешто мошне необично. Во мигот кога философијата ги сосредоточува своите напори за „докрајчување“ на метафизиката, таа процутува во театарот, кој зборува за себеси како за „метафизика-во-дејство“ и публикува трактати насловени како „Чинот на постоењето: кон една теорија на актерството“. Се чини дека ироничноста на оваа ситуација им се измолкна од вид на постмодерните философи. Овој текст ги истражува потенцијалните консеквенци коишто за философската практика ги има новоздобиената „метафизичка тежина“ на театарот. Тој го застапува гледиштето дека театарската претстава е всушност „оделотворување“ (енацтемент) на претставата на постоењето, и ни овозможува да го прошириме нашето разбирање на оваа претстава од театарската сцена кон „театарот на светот“. Тоа, најпосле, ни дава можност да го воспоставиме контекстот за една метафизика којашто нема да ја привилегира „присутноста“.

Светот на сцената, ролјите, маските, улогите коишто треба да се одиграат, е еден од најпостојаните начини на говор за животот и светот во кој живееме. Всушност, до пред четиристотини години, метафората „theatrum mundi“ беше доминантна слика во западното мислење. Бог беше сфатен според аналогијата на драматург кој го напишал текстот на драмата што се изведува на сцената наречена свет. „Сиот свет е сцена/И луѓето се само глумци…“
Не помина долго време откако Шекспир ги напиша овие стихови, а метафората на театарот беше лишена од својот метафизички набој. Накусо, таа започна да функционира под покровителство на една нова, уште помоќна слика за светот: „книгата на светот“. Галилео и Декарт ѝ ја дадоа употребната вредност на оваа метафора, којашто имаше далекусежни консеквенци за историјата на метафизичкото мислење на Западот.
Да се прифати светот како сцена значи да се артикулира едно, во основа, несигурно гледиште за светот. Како што му е познато на секој кој е близок со театарот, доколку претставата треба да му подари присутност на еден свет, тогаш интелигибилноста или значењето на она што се одигрува, не може да биде однапред загарантирана. Исто така, доколку Бог се сфати како драматург, тогаш тој се соочува со безизлезот во кој се наоѓа секој драматург воопшто. Тој е принуден да ја прифати постојаната нестабилност, која се припива кон неговото дело поради фактот што меѓу него и она кое се одигрува на сцената секогаш посредува претставата.
Сето ова се менува доколку светот го сметаме за книга. Се среќаваме со Бог кој, создавајќи го светот, е повеќе по вкусот на модерната философија – Бог кој може да ја гарантира стабилноста на светот. Интелигибилноста на она што се случува е веќе присутна во книгата којашто тој ја напишал. Нејзе не ѝ е потребна претстава, како во случајот на драмата, за да го воспостави своето значење. Претставата само го од-игрува она што е веќе присутно во текстот: таа го ре-презентира во сетилно достапна форма. Ова гледиште исто така го измени западниот поим за театарот, кој започна да го означува реплицирањето на социјалните и психолошките конфликти коишто беа присутни во општеството. Театарот, и метафизиката на којашто тој се повикуваше, беа, во суштина, припитомени. Неговата претстава, како и онаа на природата која ја имитираше, беше ставена под контрола.
Но се случија две нешта коишто сето ова го изменија. Најнапред, нашата концепција за книгата доживеа драматично изместување. Замислата за тоа каде и како се јавува значењето на текстот, а особено прашањето за авторот, станаа мошне проблематични. Потенцијалните консеквенци од ова поместување во нашата примена на „метафората на книгата“ врз светот, интензивно го привлекоа вниманието на философската заедница, поттикнувајќи го т.н. „крај на метафизиката“.
Сепак, вториот настан помина незабележан. Во последните стотина години, театарот се редефинираше себеси. Тој решително ги отфрли сите конвенции кои настојуваа однапред да го контролираат неговото одигрување, заобиколувајќи ја, всушност, метафората на книгата. Театарот одново се здоби со метафизичка тежина. Тој зборува за себеси како за „метафизика-во-дејство“, изјавувајќи дека неговата цел е „философски да нè помири со настанувањето“ (Artaud, 44, 109). Она што зачудува е фактот што овие зборови, кои потекнуваат од есеи напишани за театарот, се мошне типични за јазикот на прирачниците за глума и трактатите за природата на театарот.
Се чини дека во времето кога на метафизиката ѝ се ближи „крајот“, таа го доживува својот процут во театарот. Во овој труд јас ги истражувам потенцијалните консеквенци кои ова враќање на метафизиката во театарот ги имаше за философската практика.
Ќе започнам со кус осврт врз начинот на кој метафизичките прашања се јавуваат во самото средиште на она што современиот театар го подразбира под „претстава“. Во текот на последните стотина години се појавија голем број актерски методи посветени на решавањето на она што беше познато под името „проблемот на актерот“. Имено, иако е јасно дека претставата којашто глумците ја изведуваат на сцената, по својата природа, изискува своевидна имитација на друга личност (имперсонатион), сепак, за да бидат успешни во практикувањето на својот занает, глумците мораат да го избегнат „преправањето“. Станиславски, таткото на актерскиот метод, инсистираше на тоа дека разликата помеѓу новиот театар и оној којшто тој се обидуваше да го замени, е разликата помеѓу „изгледа“ и „е“. (Станиславски, 91)
Секако, имитирањето надвор од театарот се случува кога некој се преправа дека е тоа што не е; т.е. Кога сопственото тело се употребува со цел гледачот да се насочи кон некој друг. Сепак, во театарот, ова олицетворување (имперсонатион) се случува кога некој станува она што не е. Телото на глумецот служи како седиште на една преобразба. Со цел да ја изведе неа, глумецот се впушта во низ претходни вежби насочени кон поништувањето на стремежот на телото да стане референцијално средиште во текот на ситуацијата на глумење. Со други зборови, целта којашто треба да биде постигната во театарската претстава е ликот во претставата да се појави не како некој на кого актерот н# упатува, туку поскоро како некој кој го постигнал своето полнокрвно присуство во телото на актерот. Оттаму, примордијалната функција на театарската претстава е да го оприсутни овој лик, користејќи го телото на глумецот како праг.
Тука можеме да ја согледаме метафизичката „потрага“ која се крие зад овие актерски методи. Во нашиот живот, нашите тела функционираат како прагови преку кои нашите себности го здобиваат своето присуство во светот. Подготвувајќи ја својата улога, глумецот се спушта во самиот себеси обидувајќи се да ја затекне оваа функција, така да се каже, „на дело“. Неговата цел е да го досегне она што еден неодамнешен трактат за теоријата на актерската игра опишува како „светот пред да стане негов свет и себеси пред да стане самиот тој“. (Marowitz, 27). Глумецот, всушност, се обидува да ја постигне онаа состојба на нештата во која неговото тело може да послужи како праг преку кој некој друг – ликот кој го игра – може да се оприсутни на сцената.
Претставата која го постигнува ова, всушност ја оделотворува онаа претстава којашто нас и настаните кои нè опкружуваат нè прави присутни во светот. Во театарот се одигрува една имитација на „претставата на постоењето“ која се одигрува во природата. Театарот ја имитира оваа претстава не со тоа што упатува на неа, туку со самото нејзино изведување – зборот „драма“ доаѓа од грчкиот збор дран кој значи „нешто што е сторено“. Глумецот воспоставува контакт со претставата која се продуцира себеси и настаните на кои им припаѓа во светот вон сцената, и благодарение на својата умешност ја преобликува во претстава која го продуцира светот на сцената. Она што се одигрува на сцената може навистина да наликува на она што постои вон неа, дури и да биде негова реплика. Но сличноста или репликацијата не е поентата на театарската претстава. Таа може да биде постигната на повеќе други начини – во сликарството, на пример. Поентата на театарската претстава е личното пројавување на ликовите и настаните. „Живата“ претстава на реалноста е имитирана од страна на „живата“ претстава на театарот. Како што вели Аристотел: театарот имитира некое дејство во форма на дејствување, а не како, литературата, во форма на раскажување.

АвторАлдо Таси
2018-08-21T17:22:06+00:00 јануари 1st, 2000|Categories: Есеи, Литература, Блесок бр. 12|