Луѓе од слама

Луѓе од слама

Беше декември, крајот на есента 1972, и одев во прекоманда во Третиот пешадиски полк во Н. Се разделував од камените ѕидови со кои беше оградена Школата како од сон и како во сон; бев завршен офицер на ШРО во Билеќе, но немав радост, нешто секна во мене, пресуши. Другите офицери се збогуваа, се прегрнуваа, беа лавина што окопнува одеднаш, а јас испразнет однатре, веев во воздухот како трепетлика, бессилен, зачуден и врзан од онаа воздушеста копрена што ги обвива разделбите. Гледав во таа искрена, чиста слика од далеку, колку само оддалечен, а тука, во средиштето на таа зазбифтана пифтија што се прегрнува и се топи. Сега знам, тогаш барав откинат дел, скинато парче од мојата душа што ѕвони некаде низ камењата на Херцеговина, скита таму некаде и не може да умре.
Школата беше сместена во зградата на некогашниот астроунгарски затвор, извесно реконструиран однатре, но за сето време имав чувство дека сум во апс и без да го знам сопствениот грев. Камените ѕидови ги тискаа воздухот и спомените, го обградуваа просторот и времето и само понекогаш ѝ дозволуваа на мислата да го наткрили бедемот, да заскита и да се врати капната, раслоена и непрецизна. Тогаш го барав најкусиот пат кон себе; зачуден од реските команди и измешаните значења на трубите.
Северно од Школата почнуваше градот, логичен приврзок на касарната, а другите страни на светот без планини. Источно од ѕидините понираше Требишница; реката исчезнуваше во грлото со три реда бодликава жица. Дење ја избегнуваа во разговорите, а во ноќите идеше нејзиниот темен гргор како коба, ненајавен, тежок. Сите ја молчеа, и реката, и кобата, и нејзиниот подземен гас, но различно ја сонуваа. Една ноќ ја сонив и јас; беше чудесна жена, со долга, распуштена коса. Ме викаше кон себе со благост, со мека иронија и скрб, со страдање. И од таа ноќ сонот се повторуваше, стануваше чиста материја и веќе немав право на друг сон.
Целиот се претворив во уво, во штама, а во неа ме начекуваше кикотниот гргор на реката. Никогаш не видов каде понира, но ја слушнав нејзината утроба, нејзиното грло, нејзиниот мек баршунест глас, како ме зазборува, како ме вика со мрак во говорот, како да е жена.
Целиот пат додека патував кон Третиот пешадиски полк во Н. Истураше од небото. Мачна е сликата кога се здружени ден и ноќ и небото и земјата и особено кога тој ден е вивнат во воздух од значења.
Ќе скратам: одев во прекоманда и не бев сам. Со мене патуваа уште деветнаесет офицери на Четириесет и втората класа и не се издвојуваа во ништо; бев она што беа тие; дисциплиниран војник со строгост кон себе, толку честа кога се практикува почетната амбиција. Но, во нешто бев различен: во моите гради длабоко под кожа имав мастилав еднорог, спомен од ЈНА, а во војничниот ранец цел сноп поцрнето жито, книга мои стихови. Насловот на книгата беше работен, но дебело потцртан и прецртан, а под него стоеше дефинитивниот наслов: „Луѓе од слама“. На истата страница имаше нешто како фуснота, за реката понорница, за сонувачите и фантастите, за нивната непроменливост, постојаност и имагинација, но и за лебот и солта на чистата стварност означена како книга. На опачната страна се зборуваше за жената од сонот, фазите во структурата на постмодернизмот, но и за животот што мораат да го живеат писателите, растргнати помеѓу тоа што мораат и измешаното јаве на сонот, но ќе скратам.
Ги менуваме возовите во ниски попатни станици црнгалести од патина, со одамна испишани имиња на местата и задолжително со изгребани опавчиња на буквите и постојано патувавме на север. Некој го зборуваше кучешкото време, кучињата и курвите што ги следат војските, стражарите на Третиот пешадиски полк во Н. Тој што беше до него го молеше да тивне и секој час бакнуваше зајачко опавче; го вадеше опавчето од платнена пазумарка, го доближуваше до усните и мрмореше: „Зајче, зајченце, скокни уплаши ме“. Водачот на групата седнат карши ги пребројуваше зајчињата и нас особено, со испружен показалец и страв дека сите ќе нè снема во дождот.
На централната железничка станица во Загреб се качивме во возот кој сигурно одеше во Н. И сигурно по единствениот пат што води кон Н. Беше извршена прозивка и бидејќи бев последен – извисив. Останав во ходникот на вагонот со спуштен ранец до чизмите и спуштен поглед кон подот загледан во апстрактната локва што се цедеше од мене. Цртежот на водата посакав да заличи на исправен еднорог и со вратот на чизмата ѝ помагав на водата да го нацрта тоа: Зошто го кажувам ова? Едноставно е: приказната можеби започнува во овој момент, кога здрвен од водата и неудобството во кое бев втурнат, чув женски глас како вика кон мене и ми покажува со рацете кон нејзиното купе.
Таа во купето беше сама: Господе, не вреди да објаснувам! Ќе кажам дека не се изненадив, како да ја познавам илјада години, како во мене отсекогаш да ја имало неа, долга распуштена коса. Тоа што ме обземаше не беше восхит, не беше трепет, не беше само остварениот сон, сонот на реката, туку пред мене се рушеше вселената и одново се создаваше, дел по дел и сета одеднаш. Споредбата со сè живо дотогаш е безвредна, профана, оти нејзината убавина ги исполни воздухот, купето, возот, сиот мој минат живот и сета чудесност на магичната иднина. Беше тоа склад на физичката вредност и чувствена хармонија, скок на елен замрзнат во воздух, грација, жива понорница, толку беше тоа очигледно. Посакав уште еднаш да ја раскинам војничката блуза, кошулата, да се разголам во трактати, сонети, кутриот јас: во очај ѝ ја дадов книгата „Луѓе од слама“ ѝ ја дадов в раце сета смисла на мојот обезвреднет живот и прости ѝ реков: „Еден збор не ќе ме изрази, а многуте зборови ќе ме погрешат“. Побрзав да дообјаснам: се раѓав и умирав во нејзините очи, проодував, зазборував и немеев, собирав сила и ја губев, а кога конечно бев готов да ја платам цената на сведоштво со мојот живот, таа ме пресретна, ме пресече со очите и ми рече: „Знам!“ Ме погледна одново меко, со чувство на вина, личен очај и ме подзеде срдба изврена од похотност, од глад и ме подзеде со нив со она благородно тесто во кое се раѓаат хероите или кукавиците на судниот ден: водев љубов со жена и река, со понорница што ме влече во темното на сопствената утроба. И ќе скратам: има настани што цел живот стојат на границата на возможното и сонот, посакуваното и невозможното и така ќе остане без намера да претежнат и да се начисто. Така беше тогаш и така би, одамна, пред еве рамно дваесет години, во единствениот воз што уште оди кон Н. И така ќе остане. Во сонот во кој се будам со години, играат истите сенки: се будиме двајцата фатени во стапицата на гревот, а околу нас стојат расфрлени куфери, стихови на книгата „Луѓе од слама“ и грбата на планината Велебит по кој патува невремето и удира на џамот од купето како сведоштво. Другото е обратно: темна слика, утроба и коб во која си живеат сите гревови на светот.
По два часа стигнавме во станицата во Н. Измешани во дождот и турканицата, се загубивме без проговорен збор. Нешто ме притисна во грлото, некој на глас го извика моето име, а кога се свртев кон гласот, под нозете на гласот, ја видов насловната страница на книгата, како ја носи надојдениот вир и како патува понатаму и никаде.
Во Третиот пешадиски полк во Н. Времето се наттрчуваше: живеев преправен во војничка ревност и исполнителност, лулкан од сласта на стручниот престиж што наново го откривав во себе и така ја печалев довербата и почитта.
Требишница ја сонив само еднаш, и таа беше река; се затворило грлото на понорот и се разлеала плавно. По неа пловеа кајчиња, пливаа норови, гузи, штапчиња, но и во сонот без збунет, тоа беше фауната од езерото во мојот крај. Ме разбуди тревожна труба, скокнав на нозе, а над мене насмевнат седеше дежурниот офицер и чекаше да се разбудам.
– Готово е, рече тој, утре заминуваш! Дежурниот офицер беше Т. Н. Мојот командир на Првата чета од Третиот баталјон на пешадискиот плок во Н. Кажа дека вечерта е слободен и дека ме кани кај него на вечера. Да не се срамиш, рече, само јас и жена ми сме.
Таа вечер згаснаа сите копнежни ѕвезди на небото. Ќе скратам. Таа беше негова жена. Ќе скратам: кажав кој сум, од каде сум, поразен, соголен, но и насмевнат; сепак, таа беше жена, а не река. И истата ноќ на полноќ, во истиот воз, се вратив во Македонија.
Денес добив нејзино писмо. Го давам во целост, од збор до збор, преведено на македонски. Еве го писмото:
“Драги мој А. Собирав храброст да ти пишам долги дваесет години, но одолговлечував, го одбегнував тоа, свесна дека правам грев кон тебе, кон себе и вистината. Но повеќе нема кон каде, распустена однатре, празна и поразена. Знаеш дека е војна. Јавачите на апокалипсата јаваат слезени од небото и го собираат данокот. Еве и нешто како воен билтен за настаните во Н. Мојот маж стана полковник и командант на Третиот пешадиски полк. Беше опколен во првите денови на војната и го предаде полкот. Истиот ден е стрелан или се убил, засега не се знае, но шета цинична приказна низ градов за вистинската причина за паѓањето на Полкот. Но само јас ја знам вистината: сакаше да ги спаси војниците…
Денес добив известување дека пред два дена, негде на Велебит, некаде на стража, убиен е нашиот син. Твојот и мојот син. Прости што во ист ден го раѓам и во него го погребувам твојот син, но тоа е сепак цената на гревот и судбината на луѓето од слама. Дождот нив не им може ништо, но огнот, кога тогај – ќе ги изеде.
П. С.
Со ова писмо ти ја враќам и твојата чудесна книга. Ја нема само насловната страница… Засекогаш твоја Д. Т.“
Писмово е напишано пред три недели, а поштенскиот жиг е удрен пред два дена. Некаде помеѓу датумот на писмото и печатот, скриена е сликата на младото момче, со мастилав еднорог на градите.

АвторКрсте Чачански
2018-08-21T17:22:06+00:00 јануари 1st, 2000|Categories: Проза, Литература, Блесок бр. 12|