Се сеќаваше на дождовите од другата страна на океанот како да ги видел на некоја пожолтена црно-бела фотографија. Не помнеше мириси, не помнеше како изгледа месечината над тој дел од планетата. Можеби затоа и не чувствуваше носталгија.
Никој не веруваше дека ќе му успее. За волја на вистината, и тој длабоко се сомневаше. Но, човекот што нема што да загуби ги испробува сите патишта што стојат пред него. Дури и многу други што се скриени во шумата на секојдневната измаглина. Ете, некако му успеа. Ги прифатија неговите ракописи, а кога веќе немаше што да им понуди, тие ги преведоа неговите стари книги. Се досели овде, отпрвин за да биде поблиску до публиката и до читалиштата во кои што настапуваше. Потоа го советуваа да остане уште некое време, зашто книгите се продаваа добро. Настапуваше во телевизиски емисии, даваше изјави за весници, и неговиот агент беше задоволен, и како што еднаш рече – изненаден над секое очекување. Добро го владееше јазикот, но понекогаш беше несигурен во него, па гласот му стануваше подебел и посилен од обично. Тоа ѝ се допаѓаше на публиката. Таа мислеше дека тоа е неговиот природен глас. Работите се одвиваа прецизно и испланирано, сè се поклопуваше како во детално зацртан возен ред. Нештата влетуваа во шините како силни товарни возови. Така доби и државјанство, и сега имаше две. Кога ќе погледнеше наназад, му се чинеше дека сето тоа го гледал од страна. Немаше впечаток дека нему му се случиле тие работи. Понекогаш, тоа правеше да се чувствува како измамник.
Во едно претпладне иташе кон еден далечен град, за да пристигне таму напладне и да прочита неколку од своите песни. Гледаше во рамницата што од обете страни го притискаше автопатот, и му се чинеше дека езди по некое бескрајно море. Рамницата беше зелена од тревата и жолта од сонцето, а патот пред него беше прав и потполно празен. Беше тоа еден од оние месеци во кои што пролетта и летото се борат за превласт, и нему му беше мачно од таа неодреденост. Го засили радиото и ги впери очите во асфалтот пред себе.
Го виде своето име на неколку црно-бели плакати во градот, и следејќи ја мапата што му ја пратија, стигна пред универзитетот.
Еден човек во сив костум неколкупати му пожела добредојде, додека му приоѓаше. Со него разговараше по телефон, му го препозна гласот. Тој го фати за надлактицата и го поведе кон влезот на универзитетот. Влегоа во еден голем амфитеатар, можеби имаше три илјади луѓе. Сите станаа кога тој влезе и ракоплескаа додека одеше кон говорницата. Застана таму, и долго гледаше во нивните лица. Како да го испитува противникот пред борба. Секогаш кога така гледаше во мноштвото лица пред себе, тој добиваше впечаток за еден единствен лик. Тој лик се менуваше, во зависност од вибрациите што публиката ги праќаше кон говорницата. Овој пат, ликот беше женски. Лик на дама во средните 30-ти, со мека руса коса и темни, кафени очи. Му се смешкаше во знак на добредојде. Тоа му годеше. Остана на говорницата повеќе од два часа. Читаше без прекин околу еден час, потоа отпи малку вода и продолжи уште некое време. Им даде простор да му поставуваат прашања. Одговараше најдобро што можеше, се трудеше да биде јасен и искрен. Имаше најразновидни прашања. Некои беа смешни, други беа луцидни. Смешните му беа драги затоа што не го обврзуваа да биде умен, а луцидните му годеа зашто му кажуваа дека е умен.
– Колку време е потребно за да се напише една песна, Исаковски?
– Зависи. Понекогаш се потребни само неколку минути. Другпат, тоа трае со денови. Мислам дека во такви моменти времето најдобро ја покажува својата релативност.
– Кои се подобри, според Вас; оние што Ве окупираат долго време, или оние што едноставно се дел од мигот?
– Сè и сите ние сме дел од мигот. Мене ми се драги оние песни што можам да ги читам и после многу години.
– Имате ли многу такви песни, Исаковски?
– Доволно, за среќа.
Смеа во амфитеатарот.
– Како гледате на фактот дека во Вашата земја не сте толку популарен како овде?
– Не знаев дека овде сум популарен…
Аплаузот го залула амфитеатарот. Публиката сакаше лицемерна скромност. Нему му беше сеедно за тоа. Посака да им каже дека тој само си ја врши својата работа, исто како и месарите и банкарите. Ако некој месар има многу свои продавници низ земјата, тоа не значи дека е популарен. Но, не им го кажа тоа. Можеби зашто тој имаше една и единствена продавница, и ја носеше со себе насекаде каде што одеше.
Тие доаѓаа да им ги потпише своите книги. Лицата им беа насмеани, отворени. Тој ја чувствуваше нивната доверба.
Патуваше низ таа голема земја, го сместуваа во хотелски соби и доаѓаа по него кога беше време за читање. Тој лунѕаше низ градовите во оние неколку часа што му преостануваа до настапот. Гледаше во зградите, во лицата на луѓето, стоеше пред некој излог не за да гледа во неговата внатрешност туку за да слуша како пулсира градот околу него. Автомобили, камиони, автобуси, и по некое свирење на сообраќаецот. Ги слушаше чекорите на луѓето, слушаше како го абат тротоарот. Нивните песови понекогаш му ги душкаа ногавиците.
Мирисот на океанот го возбудуваше во првите недели. Потоа толку се навикна на него, како што човек се навикнува на бучава па престанува да ја забележува. Не му недостасуваше тој мирис кога ќе заминеше некаде од куќата. Не му недостасуваше што било, освен можеби трошка желба за живот.
Во градовите го носеа по монденски кафеани, го нудеа со разни пијалаци, но тој најчесто земаше сода или пиво. Неговите домаќини ги извиваа веѓите или ги свиваа рамениците во прикриена збунетост. Тој знаеше дека неговото пиење е дел од минатото, како и многу други работи. Немаше желба да им го објаснува тоа. Со рибарите обично пиеше пиво, гледаше како влажното шише остава тркалезни отпечатоци на карираните црвено-бели чаршафи. Отпечатоците беа празни однатре, и тој се смешкаше на таа иронија. Назад во времето, во неговиот град, тој заоѓаше по темни крчми во подрумски простории. Масите беа од тешко темно дрво и немаше чаршафи. Во часовите пред мугрите, подот беше крцкав од искршеното стакло и истурените пијалаци. Срчите остануваа во ѓоновите од чизмите и крцкаа додека тој пешачеше кон својата соба а ветрот му го дуеше капутот и му ја вееше косата низ зимската ноќ. Тие пијани враќања дома беа извор на поголемиот дел од неговата инспирација, и си мрмореше во брадата пцуејќи го студот и светот и себеси. Тие пијани враќања и тоа опивање за полесно да се заспие беа причина по себе, и ништо не беше свето и ништо не беше важно, затоа што ништо не постоеше.
Многупати, додека седеше на креветот во некоја хотелска соба, му доаѓаше да се натреска за да не мора повторно да ја дочека муграта буден, но знаеше дека тоа не може да биде решение, па не правеше ништо околу тоа. Седеше и чекаше. Неговиот роден град беше град на снобови и ситни души, според неговиот критериум, но можеби секој град е таков, ако живееш во него доволно долго. Тоа беше голем град со темни булевари, со многу магла и смог во есенските и зимските месеци, со густ сообраќај и нервозни келнери.
Беше чудно како се сеќаваше на некои дребни и неважни работи од минатото. Некои очи што во некое разминување се сретнале со неговите во краткотраен блесок, како близок контакт на две планети што никогаш веќе нема да можат да стапат во контакт. Дури и кога тоа би се случило, нема да бидат свесни за моментот на минатата средба, и сè ќе биде залудно. Потоа, се сеќаваше дека излезе од една свадба за да може да телефонира, и ја побара својата девојка за да му се придружи, а кога не ја најде се натреска и играше со сите сватови и свадбари, како тој да е младоженецот. Музиката беше тажна и ракијата беше силна, и кога излезе на свеж воздух ја бакна првата девојка што излезе по него. Здивовите им се мешаа како што се мешаа гласовите на свадбарите со музиката и тие беа потполно свесни дека прават нешто непристојно и тоа толку ги возбуди што мораа да се спојат во најблиската сенка. Беше најчудно што тој помислуваше на еден познаник на девојката на која што ѝ телефонираше од свадбата. Најчесто мислеше на него додека стоеше пред огледало во бања, и понекогаш се чувствуваше виновен затоа што ја напушти таа девојка што толку го сакаше. Како ликот на нејзиниот познаник да излегуваше до неговиот во огледалото и како да го прекоруваше со еден долг, тажен поглед пред да исчезне и тој да остане да стои сам пред некое огледало во некоја бања во некој хотел.
– Колку време е потребно за да се напише една песна? – му минуваше низ главата. Требаше да им речам дека цел еден живот не е доволен, требаше да им објаснам дека тоа е голема работа што не се случува секој ден. Не требаше да бидам толку прозаичен, толку … вообичаен. Требаше да им кажам дека тоа е најблагородното проклетство што постои, дека е грозно и тешко кога не можеш да пишуваш. Дека си го претставуваш светот како да е беден, само за да можеш пред самиот себеси да ја скриеш сопствената немоќ. Дека сè ја губи смислата кога тоа го нема, како кога ја немаш крај себе жената што ја љубиш. – Колку време е потребно, Исаковски?
Му се чинеше дека ги помни сите нејзини приказни. Ако ништо друго, логиката му кажуваше дека не може да се сеќава на нешто што заборавил. Таа… Девојки и жени го чекаа кога ќе излегуваше од читалиштата, му ги подаваа неговите книги за да го начкрта своето словенско име на нив, и потоа му даваа посетници. Тој ги чуваше сите тие ливчиња. Никогаш никаде не се јави. Не знаеше што би им кажал. Едно е да излезеш да читаш пред неколку илјади луѓе; сосема друго е да зборуваш со еден човек, лице в лице.
„Седам сам. Седам сам пред океанот, потполно столчен од болка. Не знам што би требало да сторам за да излезам од ова мртвило. Не можам да речам дека ми недостасуваш, зашто не можам да дозволам да ме видиш ваков. Кога би била овде, би се обидувал да бидам нормален, и нежен и добар со тебе. Мислам дека зборот обидувал ти кажува сè…
Утрата се убави, проѕирни и свежи. Сонцето удира во прозорецот од спалната соба и тогаш најмногу ми недостасуваш. Тогаш, пред да заспијам, пред да потонам во моето бунило на промашен човек.“
Сега веќе беше јасно. Тргна кон бифето, зеде едно шише и чаша и се врати на масата.
„Знаеш, мислам дека тоа никој не го забележува. Овие овде, а веројатно и тие таму, мислат дека е доволно само да си обезбеден и осигуран. Помислувам дали се во право, дали ќе ми беше полесно да мислев така, да се задоволев со она што го имам. Но, ти знаеш дека јас не сум таков. Сè уште не. А, зарем ќе бев овде ако не пишував?“
Повторно ја наполни чашата. Ја испразни на двапати, запали цигара. Налеа нова.
„Некаде ја зезнав работата. Ги оставив да ме насочуваат, да ме водат наваму-натаму како да сум циркуска атракција. Ми помогнаа да се загубам, ако така може да се каже, зашто немаше да им успее ако не им дозволев… Не знам како си, а би сакал. Верувам дека ова го читаш дома, со нозете под себе… Можеби со нозете префрлени преку крајот на креветот… Не би сакал ова да те растажи, секако не би сакал. Но, нешто ме тера да ти пишувам токму тебе. Можеби затоа што сум јас овде а ти таму и никогаш не прозборевме околу тоа дали ти сакаш, дали можеш да дојдеш со мене. Некои луѓе си ја создаваат несреќата токму поради сопствената тврдоглавост. Наречи го тоа и затвореност, гард, наречи го како сакаш, но се сведува на тоа.“
Ја испи чашата, запали цигара и со остатокот од кибритчето ја запали хартијата. Неговите букви и зборови се губеа во пламенот. Изгледаше дека хартијата се топи.
Седеше на плажата и заграбуваше песок во дланката. Гледаше како му истекува низ прстите. Времето продолжуваше да тече, со или без него. Стана, слече сè од себе и зачекори во океанот.