Макромеметика

Во 1786 г. сер Вилијам Џоунс /Sir William Jones/, ги соопшти резултатите од неговите компаративни студии на санскритскиот, латинскиот и старогрчкиот јазик. Неговиот заклучок беше дека сите три потекнуваат од заеднички предок (Gardner /17/ р156). Оваа примитивна филогенеза на индо-европските јазици беше едно од првите упоришта на сведоштвата за која било еволуционистичка обработка и фактор кој имаше длабоко влијание врз Дарвин:
„Во различните јазици наоѓаме ударни хомологии, кои се должат на заедничкото потекло, и аналогии кои се должат на сличниот процес на формирање“ (Darwin, 1871, наведено кај Dennett /11/).
Проучувањето на културалната еволуција, според тоа, технички му претходи на она на биолошката еволуција, но заостанува во следниот век и половина.
Дарвиновиот современик Херберт Спенсер /Herbert Spenser/ (1820-1903) беше првиот, кој имаше еволуционистичко сфаќање за општеството како целина, согледувајќи го како прогресирачко низ различни стадиуми со викторијанската англиска цивилизација како највисок (мошне сомнителен) дострел /43/. За жал, во рацете на неговите понеугледни следбеници, Спенсеровите идеи се претворија во псевдо-научни оправдувања на империјалистичката експлоатација на „инфериорните“ општества (преглед на Dobzhansky /15/). Спенсер, налик на Дарвин, имаше пошироко гледиште за еволуцијата; пред сè, таа за него е резултат од природната селекција на природно-настанатите видови, која произведува постепена и прогресивна промена. Оние антрополози, кои ја присвоија еволуционистичката теорија на културата, исто така заземаа градуалистичка позиција. Еден од првите меѓу нив беше Луис Морган /Lewis Morgan/ (1818-1881) кој постави еволуционистичка теорија на општеството со три стадиуми: дивјаштво, варварство и цивилизација, кои треба да соодветствуваат на еволуцијата на еден во друг вид (Beattie /2/ р. 6). Токму како што Дарвин беше засегнат со проблемот на потеклото на видовите, така еволуционистичките антрополози беа засегнати со потеклото на цивилизацијата.
Првиот кој употреби компаративен метод беше извонредниот пионер Едвард Барнет Тејлор /Edward Burnett Tylor/ (1832-1917). Подготвувајќи ја базата за податоци со обичаи, навики и верувања и подложувајќи ги на статистички анализи, Тејлоровата „социјална аритметика“ звучи како претчувство на редукционистичкиот пристап на меметиката (/25/ р. 23). Тејлор (1871, наведено кај Leach /24/ рр. 38-39) го дефинира своето поле на проучување на следниов начин:
„… (во) таа комплексна целина која ги вклучува знаењето, верувањето, уметноста, моралот, правото, обичаите и секоја друга способност која ја стекнува човекот како член на општеството… првиот чекор во проучувањето на цивилизацијата е да ја расчлени на подробности и да ги класифицира овие во соодветни групи“ .
Тејлоровата употреба на зборот „стекнува“ покажува дека тој е заинтересиран за сè што се пренесува и реплицира. „Соодветните групи“, во кои тој побара да се раздроби пренесената информација, вклучуваат:
„оружја, текстилни уметности, митови, обреди и церемонии… закони на бракот и сопственоста… посебни морални и религиски доктрини“ (Leach /24/ р. 39).
Тејлор се наоѓа во истата предметна област, како онаа на меметиката и и приоѓа во истиот редукционистички дух. Тој дури во својот концепт за „припоеност“ скицира идеја за меметичка врзивност, т.е. идентификација на такви културални црти кои претендираат на ко-трансмитивност дури и во различните култури (Gardner /17/ р. 228). Единствениот недостаток кај него е отсуството на нео-дарвинистичка техника, со која треба да се проучува еволуцијата на културата, која пак, се разбира, не беше на располагање во тоа време.
Во раниот XX-ти век културалните еволуционисти се раздвоија во две школи: оние кои го согледуваа цивилизацискиот развој како неизбежен прогрес од помалку цивилизирана состојба, која многу пати се случила на различни места; и „дифузионисти“, кои во прв план ја истакнуваат идејата за цивилизација со единствено потекло во стариот Египет, од каде што понатаму сè произлегува (Kuper /23/ р. 3). Кажано со нео-дарвинистички термини, тие се разидуваат по прашањето дали цивилизацијата е полифилетична или е монофилетична. Од меметичка гледна точка изгледа дека нема а приори разлози за некое од сфаќањата, но археолошките сведоштва ја решија дебатата на штета на дифузионистите.
Најголемиот антрополошки теоретичар на пресвртот на векот беше Џејмс Фрејзер /James Frazer/ (1854 – 1941), чие дело „Златна гранка“ /The Golden Bough/, објавено во неколку тома од 1890 наваму, беше голема синтеза на потрагата по регуларности или општи закони во културниот развој. Наспроти огромниот арсенал примери, со кои Фрејзер го поткрепува прашањето, општиот краен заклучок беше дека не успеал во тоа; а оттогаш, една од повлијателните струи во социјалната антропологија побара таа да се откаже од идејата за пронаоѓање на нешто приближно до општи закони во својата област (Beattie /2/ р.44). Со меметиката повторно се освежува надежта дека може да се најде генерален корпус закони, способен да ја објасни социјалната промена, и дека тој е веќе присутен: имено, нео-дарвинистичката теорија применета во информацискиот пренос.
Културалниот еволуционизам не исчезна сосема со негативните ефекти од Фрејзеровиот потфат, туку во одреден обем се одржа во работата на Бронислав Малиновски /Bronislaw Malinowski/ (1884-1942), Алфред Ратклиф – Браун /Alfred Radcliffe Brown/ (1881-1955) и Емил Диркем /Emile Durkheim/ (1858 – 1917). Овие мислители ги третираа општествата како органски целини, гледиште честопати означувано (не секогаш еднодушно) како „функционализам“. Додека меметичкиот пристап ги гледа општествата како мем-басени, функционалистичката метафора повеќе му припаѓа на еден физиолошки систем. Културните составки на општеството повеќе се посматраат како органи на тело, отколку како меми подложни на селекција (Mair /25/ р. 36). Една од неповолните последици од ова беше тенденцијата општествата да се согледаат како балансирани хомеостатички ентитети, што одведе кон потценување на процесот на промена (/2/ рр. 56 – 59).
Не треба да се помисли дека модерната антропологија во целина е противречна на коцептот на меметиката. Антрополозите доста време и посветија на идејата за убедувањата како основа на културата, што е идеален материјал за меметичка анализа. Да речеме многу се проучуваше потлач (potlach), обичај на Квакијути /Kwakiuatl/ луѓето од Канадскиот западен брег. Потлач повлекува претерано трошење пари и повремено уништување на богатството и производите на трудот (Beattie /2/ р. 198). Антрополозите ицентификуваат дури и поекстремни случаи. На пример, во 1856г. јужно африканската нација Коса /Xhosa/, под силен територијален притисок од Европејците, подлегна на влијанието на еден пророк кој заповедал да се уништат прехрамбените резерви и стоката. Како последица, многу од луѓето умреа од глад (Beattie /2/ р. 263). Антрополошката литература исто така обезбедува интересни примери за други, меметички релевантни, феномени. Еден интересен случај е брзото ширење на религијата Танц на духовите /Ghost Dance/ меѓу Низинските Индијанци /Plains Indians/ во доцните 1890-ти години. Самата култура на овие Индијанци беше сосема ново-развиена, настаната како резултат на повлекувањето на домородечкото население од источниот брег на САД кон Запад пред европејскиот процес на колонизација. Беа создадени нови мем-басени, затоа што претходно изолираните племиња се здружија во нови политички и социјални единства. Интересно е што Навахо /Navajo/ луѓето, кои живеат на Средниот Запад и кои, за разлика од Низинските племиња, не беа нов и преоден културен ентитет, покажаа комплетен отпор кон религијата Танц на духовите и очигледно повеќе се забавуваа со неа (Beattie /2/ р. 261). Танцот на духовите покажува како општествата со разнолико меметичко потекло, изложени на жесток притисок, може меметички да се развијат во непредвидливи и неочекувани насоки. Навахо луѓето, напротив, беа похомогени и под помал притисок од европејските колонисти. Друг пример, кој беше последица од контактот на претходно изолирани мем-басени со колонијалните сили, е т.н. “cargo cult” во Меланезија, кој набрзина се рашири во регионот во раниот XX-ти век.
Овие примери илустрираат колку комплексна може да стане меметичката анализа. Клод Леви-Строс /Claude Lei-Strauss/ зборува за “la pensée sauvage” или мито-логика, сакајќи да каже дека меметичката конституција на една култура може практично да нема ништо заедничко со нашиот сопствен западен мем-басен. Во делото на Питер ван Инваген (46) може да се види што точно ја конституира основата на нашиот мем-басен, наречена „заедничка западна метафизика“, а која е множество прифатени претпоставки, подлежечки за целокупната западна мсла, без оглед дали е религиска или научна. Изразот „мито-логика“ подразбира дека дури и логичките правила, меметичките нуклеотиди на кои се алудира погоре во статијава, може да бидат различни во не-западните општества. Логиката е митска. Вакво екстремно гледиште не застапуваат сите антрополози, иако се склони често да се повикуваат на Витгенштајновите аргументи за „јазични игри“ и „фамилијарни сличности“ (Leach /24/; Wittgenstein /51/). Со Витгенштајн ќе се позанимаваме понатаму, во делот за философијата. Макар што Леви-Стросовите заклучоци имаат извонредно влијание, тие никако не се неспорни. Лисјен Леви-Брил /Lucien Levy-Bruhl/ му беше претходник на Леви-Строс со својата идеја дека примитивните општества имаат системи на расудување фундаментално различни од нивните западни пандани, но до крајот на својот живот го напушти ова гледиште (Gardner /17/ рр. 223 – 259).
Дека модерните антрополози повремено размислуваа долж линии кои ги доведоа блиску до она што го нарекуваме меметика е факт кој го илустрираше Вајт /White/ /47/. Пишувајќи за дефиницијата на културата во чисто антрополошки контекст, Вајт постулира културна единица, „симболит“/ “symbolate”/, која се дефинира како „ствар или настан, кои зависат од симболирање“. Симболитите произведуваат и „соматска“ култура (т.е. верувања, однесување, ритуали, обичаи и.т.н.) и „егзосоматска“ култура (т.е. артефакти, градби, облека, машини и.т.н.). Според тоа, симболитот сосема добро коренспондира со Доукинсовата дефиниција на мемот, со оглед на тоа што вклучува „начини на правење лонци и градење арки,“ како и верувања, религија и.т.н.
Причината, поради која Вајтовиот систем, слично како оној на неговиот прото-претходник Тејлор, споменат погоре, сосема не соодветствува на меметиката, е таа што не постои никаква експлицитна согледба за селекција или еволуција на симболитите. Сепак, неговите соматски и егзосоматски симболити се категории кои соодветствуваат на фемотипот и мемотипот (Speel /42/). –