Но, критички се промислува и за односот што кон мојата приказна го имаат оние што (треба да / мислат дека) се самоиндентификуваат со нашата приказна. Вклучително и состојбата кога во она што е нивна верзија на приказната што треба да е заедничка, мојата приказна добива статус на Другост, а не е исклучено дека тоа може да се манифестира во судир. Или со други зборови – кога индивидуата ги надминува очекувањата на колективот.
Со ова, есејот на Стефановски задира во подлабоки опсервации и промислувања од оние на коишто инсистира имагологијата. Зашто таа, најчесто ги поистоветува јас и ние – мојата и нашата приказна, а Другиот го бара во другата култура. Наспроти тоа, во Горановиот есеј, оној којшто мојата приказна ја смета за сопствена Другост може да биде и дел од сопствената / нашата култура – од нашата моментална приказна. Дотолку што може да инсистира на тоа мојата приказна веќе да не припаѓа на нашата приказна. Односно попрецизно – да биде исклучена од она што претставува негова верзија на нашата приказна. Зашто, судирот со нашата приказна се должи и на тоа што „ние сме во свесен и несвесен раскол со светот, но и со себе самите и внатре меѓу нас. Во беспоштедна борба, нетрпеливост, отровна пизма, мерење на сѐ низ двојни аршини.“ (Стефановски 2005: 28)
Како илустративен пример за овој сегмент на Горановиот есеизам би посочиле на само дел од есеј-анегдота што прераснува и во есеј-расказ, есема во есејот „Расипан телефон“. По воспоставувањето соработка со продуцент од Европа, „чув коментари“, вели Стефановски. „Тој сега работи таму, значи не е наш соодветен претставник. „Но, јас нѐ претставувам нас,“, велам. Тие велат: „Да, но штом нѐ претставуваш кај нив, значи повеќе не нѐ претставуваш нас.“ (Стефановски 2010: 126)
На друго рамниште пак, епскиот принцип, надвор од нашата приказна, активно го вклучува и Другиот – не оној којшто јас и ние го препознаваат како Друг, туку и оној којшто нашата приказна ја смета за сопствена Другост. Супериорниот Друг (најчесто персонифициран преку Европа), којшто во некои контексти и целосно ги поистоветува мојата и нашата приказна, што дава и други имаголошки димензии на судирот. Веќе на ова рамниште, судирот меѓу лирскиот и епскиот принцип е еквивалент на судирот меѓу малите и големите – меѓу инфериорните и супериорните. Но, тоа не е судир на приказни или судир на нашиот свет и неговите вредности со светот и вредностите на Другиот, туку судир на нашата приказна со начинот на којшто на неа гледа Другиот, дури и оној што не ја исчитал, ама ја восприема за своја Другост…
„До пред десетина години Македонија беше во Источна Европа. Значи, како-така, сепак во Европа. Но таа приказна се распадна и Источна Европа веќе не постои. Ние се најдовме само на Балканот, и тоа во неговиот западен дел, поттурнати во третиот свет, не само некомплементарни на Европа, туку и некако спротивставени со неа, како ориентален приврзок, како темно огледало на кое таа ги проектира своите ставови. Тоа е нова, грда и опасна страница во приказната. И како сега да се мислиме себеси? Како одново да се европеизираме, кога Европа се пази да не се балканизира? Како да се видиме, да се измериме, да поставиме дијагноза, како да го наместиме нишанот? Водиме тешка и исцрпувачка дебата по овие прашања.“ (Стефановски 2005: 37) – вели Стефановски.
Судирот на нашата приказна со перцепциите за неа во социокултурниот контекст во пошироки рамки, напати подразбира и исклучување: дали супериорниот Друг ќе прифати мојата и нашата приказна интертекстуално да бидат дел од неговата приказна? Ама на ова рамниште, судирот не доведува само до критичко опсервирање на односот и перцепциите на Другиот, туку и на односот на нашата приказна кон Другиот, што многу повеќе е и однос кон себе, а тоа ја истакнува потребата од критика за односот кон нашата (сопствената) приказна. Со тоа се отвораат и прашањата:
- Колку ние сме подготвени нашата приказна да биде интертекст / цитат / дел од поголема приказна?
- Како замислуваме дека нашата приказна може да биде интертекст на друга приказна?
- Може ли и како може во поголема приказна да се сочува автентичноста на интерпретациите на нашата приказна ако таа биде само интертекст / цитат?
Илустративно, настојувањето да се промислува и есеизира и за нашиот однос при судирот со епскиот принцип олицетворен во Другиот се согледува и во дел од Горановиот есеј којшто е пристапна беседа кон Македонската академија на науките и уметностите. Напоменувајќи дека едни велат дека исклучиво Европа е виновна за нашата незавидна положба и дека треба да ѝ се сврти грб, додека други велат дека ние сме виновни за сѐ и треба да си свртиме грб на самите себеси, тој упатува кон критиката на односот на нашата приказна кон Другиот, што суштински интерпретирано, пред сѐ е критика на односот кон себе. Речиси идентична согледба е присутна и во есејот „Расипан телефон“, кога Стефановски посочува дека има два вида тврди ореви меѓу своите колеги уметници. „Првите се оние коишто на сѐ велат НЕ. Тие отвораат оган на сѐ што мириса на Европа… …Другата група се оние коишто на сѐ веднаш велат ДА. Прифаќаат сѐ што доаѓа од Европа, безусловно би се согласиле на сѐ што е кажано тука, механички имитираат идеи, некритички прифаќаат празни ветувања.“ (Стефановски 2010: 123) Во поттекстот е присутна определбата дека во судирот со социокултурниот контекст, преку перцепцијата за Другиот, се доаѓа и до спознавање на оној што перципира, а не само за Другиот.
„И двете позиции се инфериорни и само го потхрануваат европското егзотично клише за нас: во првата приказна ние сме наакани самобендисани бабаити, а во втората лигави некритични епигони. Двете приказни меѓусебно се исклучуваат – нудат или сѐ или ништо, или пекол или рај и ништо помеѓу – никаков овоземски живот. Тие се малодушни и се темелат на негативна идентификација: не знам точно кој сум, но точно знам кој не сакам да бидам. Тие приказни се мрзливи и пасивни, избегнуваат анализа, работа и одговорност и мелодрамски тврдат дека заслужуваме повеќе.“ (Стефановски 2005: 34) – експлицитен е Стефановски во есејот „За нашата приказна“.
Ваквата согледба како да се надоврзува на теоретската констатација дека „чувството на ‘инфериорност’ произведува нови негативни емоции, делува крајно фрустрирачки и актерите ги прави дополнително несигурни. Да се биде ‘несигурен’ значи – да се нема можност на вистински начин да се соочиме со секојдневните предизвици во општеството.“ (Крамариќ 2010: 62) Ама во исто време и ја надградува, зашто Горановиот есеизам не се согласува со помирување со инфериорноста.