55.
Беше девет часот навечер, на 20 август лето господово 1633, кога стражарот ја отклучи ќелијата под бедемите на пречесниот и слободен кралски град Загреб и кога му предаде факел на падре Бенџамин. Стражарот во рацете ги држеше црвените чевлиња што отецот му ги даде како плата за тајната посета. Ги разгледуваше и не можеше да им се изначуди: ги помириса за да се увери дека се навистина лакирани. Потем го пропушти отецот внатре и ја заклучи вратата зад него. „Само тивко, пречесен“, рече. „Ќе дојдам за четврт час. Тоа е сосема доволно време за… освен тоа, таа е целосно неподвижна, можете да правите што сакате“, рече, безобразно клештејќи се со глувчешката муцка во полутемнината.
Падре Бенџамин влезе во ќелијата.
„Папá!“, речиси вресна таа од радост, не можејќи да верува дека собрала сила да го изговори неговото име. Лежеше на подот, во аголот, на десниот колк: левата нога ѝ беше спружена настрана и тешко се распознаваше под коленото, оти беше речиси здробена од клиновите на шпанската чизма. Дишеше брзо и си ја оближуваше долната усна: преку лицето ѝ поминуваше вжарена крвава линија од ударот со бич, од оној ден кога стражарите ја уапсија. Го крена погледот кон него и очите одеднаш го добија оној ист сјај што му припаѓаше на нивното лето, лето вжарена потковица, лето цел еден голем ден месечев, (оти што е денот, како и животот човеков, ако не една мена месечева: утро новина, пладне полна месечина и попладне погибел): тоа беше оној сјај на оној ден во кој уловија риба, сјајот на нејзиното сонце умножено во крлушките на крапот; звучниот сјај на нејзините шушкави „ж“ и „ш“, оној ден кога таа се галеше од неговиот стомак, сјајот кога знаеше да му каже: „Престани да воздивнуваш, не можам да спијам на твојот стомак“. Тоа беше истата таа девојка, истиот пламен што го зафати падре Бенџамин и му ја потфати и ризата, оставајќи го гол пред светот; тоа беше истата таа калинка, со истите муциња од срна под парталите во кои беше сега облечена; тоа беше истата таа срна, само ранета, унижена и недвижна.
Тоа беше истата Јована, само што сè беше веќе минато. Животот беше истекол како ситна воденична пченица низ нивните преплетени дланки тоа лето што остана зад нив, и тоа го знаеше падре Бенџамин, а знаеше и дека таа знае дека е така.
Тој седна во аголот и ѝ ја стави главата во својот скут. Се заплака машки, безутешно, кораво. Неговите жешки солзи паѓаа од неговите образи врз нејзиното лице, така што изгледаше дека и таа плаче, со негови солзи (си зајмат и солзи љубовниците, не само мириси страсни). „Не плачи“, му велеше таа. „Не е тоа ништо, Папá, не плачи, Папá мој! Ќе се вратам во она од што сум сотворена: во оган и светлина, во разделина и виделина, не плачи, те молам, затоа што ќе бидам среќна да бидам она што сум: брзина нескротлива. Има ли поголема среќа од тоа да се вратиш дома Папá, во куќата на огнот, на отецот свој?“ Тој липаше сè погласно и покораво, во некакво машко, претсмртно кркорење, липаше и не можеше да сопре, а таа продолжуваше да го теши како да е тој мало дете:
„Не плачи, Папá, те молам, не плачи: ветувам дека ќе ти се јавувам, пред секое невреме ќе ти се јавувам, Папá; ќе ми ја гледаш душата како ми светка во облаците; и како виножито ќе ти се јавувам, како три виножита, не како едно; и како твоите облаци од детството ќе ти се јавувам, во вечна мена и промена, и како ветер ќе ти се јавувам, како пеперуга, пепел од ветер што засекогаш заминал, писмо вечно живо и љубовно ќе ти пишувам со лисја есенски, кога ќе ги поземам и ќе дувнам: шшшшшшш!; и на трепките ќе ти спијам без да ме сетиш, и не лути се што нема да ме сетиш Папá, оти не ќе сакам да те будам, додека спиеш уморен од твоите книги и ме сонуваш; и како риба ќе ти се јавувам, со полна утроба твои деца, неродени; и како самовилско коњче што во мигот ја сокрило вечноста, животот во еден ден го заробило; и како „ж“ и „ш“ во устите на другите лични девојки ќе ти се јавувам, сигурно ќе ме препознаваш, Папá, како жар во огништето; ќе ме гледаш, Папá, како жива жар, кога ќе бидеш стар и седокос, седнат крај огнот во некој манастир, ќе ти се јавувам и како сенка твоја Папá, ветувам дека ќе ти се јавувам, дури и како светулка вевчанска ќе ти се јавувам, само ако ме повикаш и ако уште ме сакаш; ќе ти се јавувам и како зеница на гугутка, оти ја има истата боја, бојата на огнот; и како црно јагне ќе ти блеам, и како румена калинка донесена од југот ќе ти се јавувам, ќе ми се насладуваш Папá, не плачи Папá, ние бевме среќни, и сега нека нè изгорат, тие ништо друго и не знаат освен да ги горат среќните, оти им завидуваат, и сите учени закони и сите светски судови и сите судиски перики и чекани, сите униформи и чинови, сите брачни договори се смислени само за да им се забрани на двајца да си палат оган по телата и во срцето, да си ги скокоткаат душите во слатки пламења, затоа се смислени сите тие гадости, за да се прогони огнот од нашите животи и да се внесе ред, вода што се командува според саканата форма на посатката, затоа не плачи Папá, ние се сакавме, ние изживеавме сè во еден месечев живот, во дваесет и осум круга на земјата околу сонцето; ние сами се запаливме, се претворивме во оган, Папá; па ти ми палеше веќе слатки пламења на слабината, по вратот, по бедрата, во утробата, утробата со бакнеж и врели жигови ми ја отпечати и ми ја запечати, ме топеше како старо злато и ме лееше во камбана, па сум горела до сега стопати со тебе Папá, поврага веќе со тоа, не е ништо страшно, не плачи, Папá, тоа утре ќе биде играчка во споредба со сите наши пожари до сега, Папá!“ И потем му ја галеше брадата онака легната во неговиот скут.
Тој конечно се примири. Ја гледаше секоја црта на нејзиното лице, затоа што сакаше да ја запомни таа слика: усте триаглесто совршено, тажно поднасмеано, очиња јагленчиња, брадиче зашилено, пламен неизгаснат. Ја гледаше нејзината лика одопаку во неговиот скут: лице фрескопис краснословен, исцртан од дах на древен Словен. И во очите ѝ читаше дека навистина не се плаши, дека дури и едвај чека да замине, да стане оган, за да може пак да биде со него, да му се јавува отсекаде, да му доаѓа како светлина, како квечерен оган запален од овчар на далечен рид, како врело лето, како тивко сонце заспано во шеќерот на стежнатите есенски плодови.
„Не ти купив чевлиња“, рече одеднаш тој, со тон како да се прекорува.
„Знам дека си ми купил“., му рече таа, галејќи му ја брадата. „Црвени, лакирани. Речиси ги гледам. И знам дека срцето ти се дробело кога си морал да ги дадеш: но мене веќе не ми требаат; кој бос е тргнат, не му требаат чевли, оти по светлината гази“.
Потем таа ги крена парталите на стомакот и покажа на празното место од пеперутката. „Гледај“, рече. „Одлета“. И потем се насмевна тажно. Но сепак се насмевна. „Поарно да е слободна. И ги скинаа крилцата, две букви: ги разделија. Но јас знам дека тие пак ќе се најдат и пак ќе се спојат некогаш“, рече таа.
Потем се гледаа долго без зборови, тој сакаше нешто да каже, но таа рече: „Пссст! Ако сакаш да глаголиш, кажи нешто посовршено од тишината“. И тој ја бакна во челото. „Ти, утре… ќе гледаш?“, праша ненадејно таа. Тој подголтна; неми солзи уште му течеа по образите и вратот. Прослови: „Со ист здив умираат љубовниците“. И таа знаеше дека нејзиниот Папá ќе биде таму. „Сакам да ти ги гледам очите додека заминувам. Сакам тоа да биде последната слика што ќе ми се насели низ зеницата, вратата на љубовта и смртта. Сакам да имам чувство дека тоа ти ме поземаш во своите цврсти врели раце и дека одиш со мене кон виножитата“.
Таа се насмевна тажно и со прстот му помина по долната усна, како тој првпат што стори со неа, во воденицата. „Смртта е врата“, рече таа. „Само поминуваш од една во друга одаја. Но во истата куќа си, прашинке моја: во вселената. Ќе те чекам, цела вечност ќе те чекам ако треба, повторно да ми слеташ на дланките. Дишев премногу страсно, и затоа те изгубив“, рече таа.
И потем молкнаа.
„Ангели поминаа“, рече тој. „Да“, рече таа. „Ангели на кои страствена луња им го скуси денот“.
Смртта е врата; и ваистина, вратата се отвори: на неа стоеше стаорецот, со факел в рака.
Потем таа погледна во него и рече: „Оди сега, Папá мој. Полесно ќе ми биде ако заминеш. Освен тоа, ќе видиш дека кога ќе стигнеш таму каде што си тргнал, мојот глас веќе ќе биде таму и ќе те чека, оти ќе стигне пред тебе“.
Тој не ја разбра последната реченица. Ја погледна прашално, а таа рече: „Оди, поитај, оти мојот глас е веќе тргнат“. И помисли дека таа влегува во некакво претсмртно бунило, како она на Дорица Вугринец, и се наежави. Внимателно ја положи нејзината глава на подот, како да остава најскапоцено богатство, ја бакна во усните и со солзи на очи го почувствува нејзиниот здив: здив на животно преплашено до смрт.
Немаше тајна врата за спас.
Потем стражарот го повлече падре Бенџамин грубо кон излезот, и сè што слушна падре Бенџамин беше ударот на тешката метална врата што сурово и безмилосно се затвори зад него.
Стаорецот Светлоносец одеше зад него. На првата скала дофрли: „Изгледа господинот инквизитор сепак подобро си поминува од вас, фратрите“, рече. „Секогаш излегува од ќелиите расположен“.
Падре Бенџамин одеше пред Светлоносецот паднат под земја, еден чекор пред неговата светлина; а кога човек брза и пред светлината оди, исто како зад неа да врви: во темница оди. Се насмевна првпат во животот со крајчето од усните во кое беше собран гнев. Гнев тежок колку вреќа црни и голи камења.