Време на лаги (Табу I)

/, Литература, Блесок бр. 150/Време на лаги (Табу I)

Време на лаги (Табу I)

Извадок од романот

I. Пандорината кутија

Парализиран, со прелом на ’рбетот и со внатрешни повреди, лежеше под шаторското крило на полската болница. Еден прилично несмасен, приучен болничар со тенки мустачиња на тркалезното лице се обидуваше во устата да му влее лимонада – да, баш лимонада, и тоа веројатно на истиот начин на кој некогаш потпоручникот Џон Полард го поел адмиралот Нелсон после битката со Французите. Поради тешката состојба во која пациентот се наоѓаше, вкусот на зашеќерена вода со неколку капки сок од наполу скапаниот лимон не можеше да допре подалеку од кожата на усните на воениот капетан Питер Маер и се враќаше низ неговата брада помешан со крв.
Зошто желбите на хероите на умирање се толку приземни, толку проклето типични во својата плитка патетика, баш како тие луѓе во последен момент да се обидуваат, преку некоја навидум споредна дреболија каква што е лимонадата на адмиралот Нелсон, да остварат врска со загубените идеали, да ја добијат конечната потврда за она што се случило? Тие добро знаат – иако тоа знаење доаѓа предоцна – дека во секоја цел која е остварена со нивна помош и запечатена со нивната крв има точно толку горделиво чувство на победа колку што собира во кусиот миг кога под петицата на војничката чизма пукнува лушпест оклоп, а ѓонот се валка со сивозелената утроба на бубашвабата. Длабоко во себе – некаде во цревата, а не во срцето – тие чувствуваат дека сè што со нивна помош ја постигнало целта, на некој чуден начин успеало да ја утне намерата. Очите на доктор Виктор Тауск се наполнија со солзи: наспроти сè, им се восхитуваше на луѓето како Питер Маер.
Однадвор се слушаше слаб топовски оган. Сè уште при свест, Питер го замоли докторот, ако има повеќе среќа од него, да отиде во Полах, убаво мало место покрај езерото Фушл во Штаерска, и лично на неговата свршеница да ѝ предаде предмет кој многу ќе ѝ значи. Воениот капетан Питер Маер беше практично пресечен на нивото на вториот и третиот грбен пршлен со шрапнел долг колку нож. Парчето железо кое му се беше забило во ’рбетот беше подолго, потешко и помасивно од обично сечиво со какво се реже леб.
Со прегледот на трупот установени се многу нагласени грчеви во колената. На уштип од внатрешната страна на бедрото, ногата на пациентот потполно се испружи, а настапи рефлексно празнење на меурот и цревата. Жалиме – пишуваше на крајот на медицинскиот извештај кој го потпиша Виктор Тауск – што околностите не допуштија да се истражи плантарниот рефлекс и зглобниот клонус.
Меѓу работите на Питер, докторот лесно го најде предметот кој требаше да ѝ го однесе на Кристина Егер во Полах. Беше тоа малечка метална кутија без украси која не изгледаше сосем како кутија за накит и на прв поглед не беше јасно за што служи, но очигледно во неа имаше драг спомен. Не можеше да одолее: го отвори поклопецот. Внатре имаше плочка во која како шари беа втиснати ситни меандри, метални цртички и точкички не поголеми од врв на игла. Тоа што го виде беше попрецизно од механизам на часовник, но сосема сигурно не му припаѓаше на часовник.

* * *

„Каде го најде тој податок?“ праша Твртко, со израз на лицето кој вешто имитираше незаинтересираност. Двајцата бевме фасцинирани со животната приказна на Виктор Тауск и одлучивме да ја истражиме, секој на свој начин. А почна вака: тргнав со воз во Виена и, како и секогаш, ги купив сите дневни весници. Помеѓу главите на политичарите и колумнистите осамна големото, округло, озарено лице на пријателот кој таа година славеше во сребро заокружена годишнина од работата, и кој, да не е страстен истражувач, ќе беше научник. Додека читам, не можам да ја сопрам смеата – тој е како вљубен младич – сферите на здодевноста им ги препушта на универзитетските професори, а самиот не успева да ја прикрие опседнатоста. Твртковата нарав е сета од пасија, секое прашање вешто го води кон она кое моментно го преокупира, а понекогаш и несвесно го вметнува името на својата нова „љубов“, па пред новинарот, за јавноста која во неславните поглавја на домашната историја и пречесто има докажано колку лесно се одушевува од никаквеци и како уште полесно ги заборава своите херои, мојот пријател конечно ги отвора картите. Вели, има интересни теми за кои би требало да се пишува, и луѓе кои останале непознати и покрај тоа што за нив божем се знае.
„А најмалку од сè се знае што сториле за нашата средина“, вели тој.
Зошто се некои заслужни, генијални духови осудени на тивок, маќејски презир на историјата, на ретки блесоци интерес кои може кај луѓето какви што сме јас и Твртко да ги разбуди нивната нетипична судбина, на искри очајно препознавање кое во миг го проголтува мрак – откако само со куса цикцак линија опишале пат на еден сјаен ум – па се чини дека и сеќавањето на тој ум е само потврда на отсуството, исчезнување на уште едно залудно напишано име од црната плоча на локалното небо?
Можеби Твртко – со залогот на повеќегодишното затворско искуство во текот на кое не само што не го загуби интересот за појавните облици на животот туку и нему природената љубопитност се засили до граници на издржливост, а социјалната проникливост стана остра како нож – можеби тој би можел подобро да ги објасни причините, да ни каже од која материја е направен тој универзален бришач со кој малите средини со тек на време успеваат од својот круг да ги исклучат неподобните величини, истите оние величини на кои, иако додека живи во странските градови биле високо вреднувани, во метрополите на „универзалниот“ дух одеднаш им се губи секој траг. Се случува тоа зашто тие доаѓаат „однекаде“ и кога ќе умрат, истиот оној квалитет кој додека биле живи ги правел вредни за интерес, врз основ на кој се чинело дека се граѓани на свет поширок од овчото трло на идиличната висорамнина во родниот крај, тој нивен квалитет повеќе нема кој да го брани.
„Во чие име делувале? Чии се, всушност, тие луѓе? Од каде дошле? Кому му припаѓа нивното дело?“ И на крајот – „Му треба ли некому нивното дело?“ – тоа стануваат клучните прашања на кои се сведуваат говорите на гробот.
„Оплакувањето странци е призор во кој недостасува мајката; проклетата мајка родна земја“, велам јас.
„Секако, ти знаеш како се убил; дозна како точно се убил?“ прашува Твртко.
Дознав, нормално, и сега не можам да престанам да го замислувам призорот на неговото самоубиство.
Среде масата стоеше шише сливова, а тука имаше и цигари, и сланина. Виктор ѝ напиша на најмладата сестра Нада: „Фала за потсетувањето на непцата на стариот крај“, ги запечати ковертите со уште неколку убаво срочени писма какви што секогаш составуваше кога ќе го обземеше немир сличен на грижа на совест, а потоа се зафати со работа врз макотрпното препишување на имотот. Инфлацијата беше обезвреднила речиси сè што поседуваше. Можеби само не книгите, мислеше. Нив секако треба да ги вклучи во инвентарот на бесмисленоста. Во колку кутии ќе ги собере кога ќе ги спакуваат и однесат? Дваесет? Помалку. Книгите остануваат. Па макар и во кутии. За иднината.
Кога заврши со работата, го зеде офицерскиот пиштол од фиоката на долниот дел од масата, стана, ги рашири завесите и фрли поглед на улицата. Во кусото затишје после бучно пробдеаната ноќ, малку пред будењето во нов работен ден, Виенчаните спиеја. Спиеја и гулабите помеѓу покривните греди на таванскиот стан наспроти неговата зграда. Нанишани во мракот на тивкиот гулабарник. Преку лицето му првна детска насмевка и веднаш потоа исчезна испеглана со тапа рамнодушност. Беше угодно пред зора тоа лето, околу четири часот наутро, во четврток на 3 јули 1919 г. Улицата беше влажна: ноќта накусо падна дожд. Направи јазол од јажето за повлекување на завесата, го затегна околу вратот, се качи на прозорецот, го потпре пиштолот врз слепоочницата и испука. Истурениот товар на Викторовиот мозок, конечно ослободен од зададениот склоп мисли, го остави зад себе, на тепихот, завесата и прозорот, материјалниот траг на неговата последна, можеби и единствена слободна одлука. Тргањето на наполу разнесената глава го повлече телото и тоа со сета тежина се обеси. Доктор Тауск, во прошталната порака намената за доктор Фројд, самоубиството го нарече „најздрав чин“ во својот „безуспешен“ живот.
А можеше тоа да биде ден по ништо различен од другите; едвај нешто потипичен од типичен трети јули во животната рутина на д-р Виктор Тауск! Тој во раното попладне тргна во кројачката работилница да го подигне костумот за венчавање, а ни самиот не беше свесен колку е всушност депресивен, колку всушност сè му е сеедно. Помисли дека оди како стар коњ кој на слепо го пронаоѓа патот до шталата, забележа како забрзаниот, деловен ритам на неговите чекори се одвојува од неговата волја. Насочени кон целта, самодоволни, дури би можело да се каже и самодопадливи, Викторовите нозе итаа кон кројачницата, и сосем неочекувано ѝ оставаа на неговата уморна душа простор за неврзано скитање, некаде покрај или над машинската спрега на телото, некаде на бледосиното небо над австриската престолнина, каде што ветрот ги шибаше ситните бели облаци кои ги викаат овчички и се обидуваше да ги напика в ќош. На Виктор му недостасуваше родната грутка; мирисот на земјата која, во миговите на слабост и поднапиен сентимент, можеше да ја нарече своја. Дали згреши што се врати во Виена? Не, немаше друго: мораше да се врати. Дали згреши што ја остави Коса, после немата кавга во која не можеше да искаже што чувствува. Коса Лазаревиќ знаеше подобро од него што му треба, што сака и што го мачи. Не мораше ништо да каже. Таа знаеше, и беше доволно да замине после жестокиот секс во кој секое негово навидум страсно, до грубост пренагласено движење очајнички го прикриваше заситувањето. Не беше тоа заситување со Косиното тело, туку со градот. Не го сакаше Белград. Заправо, повеќе не беше во состојба да одреди што сака, а што не сака и кога едно престанува, а друго почнува да посакува. Ја сака ли тој сега Хилда? Дали ја остави Коса Лазаревиќ поради Хилда Леве? Или сè уште ја сака Коса, ако некогаш воопшто ја сакал? Има ли во 1919 година некој воопшто морално право да го постави за себе или за другите прашањето: што е воопшто љубовта? Што е таа денес? Таусковото духовно лебдење го приземји ненадејната, како тег тешка помисла на непријатниот крај на лечењето на пациентката која во своите списи ја бележеше со името и првата буква од презимето: Наталија А. Мислеше дека последната во низата на неговите тешко заболени пациентки, триесетгодишната жена со латвиско потекло, бившата студентка по филозофија, иако потполно глува како последица на болеста која је прележала во раната младост, има сериозен проблем со „границите на егото“.

АвторСибила Петлевски
2023-06-08T11:46:59+00:00 јуни 6th, 2023|Categories: Проза, Литература, Блесок бр. 150|