Calme
„Water lilies – the tones are vague, lovingly nuanced as delicate as dream“
Чарлс Стаки34F
#15 Уште во споменатата семинарска работа на АЛУ во Љубљана, Петковиќ се застапува за транспарентност и „бескрвност“ во делата создадени со намерно оставање на бели ненасликани делови. Пишува за достигнување на впечаток на дематеријализација. Затоа се фокусира на феномени како што се воздухот, испарувањето, чадот, маглата, облаците, правта или на транспарентноста на стаклото, зачадените прозорци на вагони и во најдобар случај на мрежи. Тие му овозможуваат да го елиминира волуменот и третата димензија за да ги постигне ефектите на проѕирност и неограниченост на просторот. „Сакам да го претставам просторот и неговата широчина за да ја претставам неговата илузија, да доловам плиток…, замислен простор… простор што го оставаат отсутните предмети… илузијата што ја предизвикуваат“, пишува авторот. Свилата ја избира како најпрефинета подлога што го нагласува впечатокот на нематеријалноста и на бескрајноста35F. Во овој текст ја истакнува и преференцијата за цртежот, за тенката, „бестелесна“ линија која не тежнее кон виртуозност или сензационалност. Потезите треба, според него, да бидат ситни и често, во годините што следат, во првите монохромии, а потоа и во целиот циклус посветен на Моне, ги изведува со многу голема прецизност, употребувајќи чкорчиња, стапчиња и распрснувачи. Освен вибрантноста на претставата сака „да постигне мир, низ мирно и прибрано дејствување“. Сите овие постапки намерно ја избегнуваат композицијата, врската со реалноста, нарацијата. Мирот, тишината и сензациите на глетката се во непосредна блискост со ликовната методологија на Моне36F. Сликањето на импресиите од менувањето на светлината во текот на денот, а во Лилјаните импресијата од соединувањето на небото и водата во базенот во Живерни, каде што живеел последните децении, содржат идентична привлечност. Она плус што Моне сака да го претстави во Лилјаните е чувството за исчезнувањето на хоризонтот и доловување впечаток на безграничност, како азил за мирна медитација. Поентата ја гледа во уживањето во убавината на спокојството и тишината37F. Циклусот Според Моне на Петковиќ се создава исто така низ деликатното треперење на материјата, со слевање на боите, со минуциозна пигментација и испрекинати потези. Се разбира, неговите појдовници не се лилјаните, вистериите, водата и небото од Живерни. Напротив, неговиот мотив е во игнорирање на референтноста, во одржување виталноста и магичноста на феноменолошкото, за да остане на ниво на посакуваната нематеријалност на убавината per se – визуелното апсолутно на нештата. Многу посуштествена е релацијата меѓу Моне и Петковиќ во настојувањето да се сугерира расположение на мир и тишина. Поимот на тишината „претпоставува дека подрачјето на уметноста е во убавината, што имплицира неизречливост, неописливост, неискажливост” (Сузан Зонтаг).#16 Таа им овозможува на боите, потезите и воопшто на атмосферата да добијат ликовна звучност и едновремено да овозможат девствена и посензибилна комуникација со гледачот. Спокојството во тишината го насочува Петковиќ да го нагласи отсуството на нарацијата и оддалечувањето од асоцијациите. Дозволува екстензија на сликарството во домените на мислата. Го заменува говорот со чувствата. Аскетските „пејзажи“ врз белите платна и цртежи на авторот се насликани како отворени полиња, врз кои имагинацијата на гледачот, по своја желба, може да ги испишува, сопствените наративи, доживувања38F. Белините и спокојството кај Петковиќ го отвораат дискурсот за „art dandysm“. „Празниот лист хартија кој се брани со сопствената белина“ на денди поетот Маларме, аристократизмот на Гистав Курбе, однесувањето на Бодлер – претходникот на авангардата во 20 век, индиферентноста на најденди уметникот Дишан, сè до Ворхоловата инерција и воопшто пренебрегнувањето кај сите овие автори на конвенциите во облекувањето, однесувањето и пред сè, во уметничкото писмо, експлицитно ја иницираат проблематиката на едно социо-културно однесување кое е во конфликт со постојните норми. Пружањето софистициран отпор и префинетото фрлање ракавица кон општествените системи и ликовните стандарди зборува за „историјата на модерната култура како запис на борбата на поединецот со институциите“39F. Деликатниот вкус и рафинманот во перцепцијата, незадоволството со опкружувањето, свеста за конзервативизмот на системот и институциите, отуѓеноста и надменоста, малиот интерес за тоа како ќе коментираат другите и ,најповеќе од сè, одењето против струјата на ликовните трендови, со тврдоглаво бранење на апстракцијата40F, се доволни аргументи за дефинирање неговиот став како денди, а неговото дејствување во ликовните сфери како art dandysm41F.
Volupté
„Можеби во животот се бара најголемата можна тага… , за да се стане човек пред да се умре“. Селин
#17 Кој не го знае чудесниот расказ на Балзак Непознатото ремек дело, во кој колегите Никола Пусен и Парбус, во визијата на стариот сликар Френхофер на саканата жена Катерина Леско, не можат да ја пронајдат совршеноста, туку само бои нејасно расфрлани “… Кога се приближија забележаа во еден агол на платното крај на некое голо стапало, кое стрчело од таа збрка на бои, тонови, нејасни преливи, некаква магла без облик; но тоа беше едно прекрасно и живо стапало. Останаа скаменети восхитувајќи се на тоа дело… Тоа стапало тука изгледаше како труп на некоја Венера од пароски мермер кое ѕирка од урнатините на изгорениот град“42F. Во овој расказ Балзак ја антиципира апстракцијата, а неговиот сликар во неодредената состојба меѓу „видовитост и умствена поматеност“ се затвора во себе, тоне во осаменост. Сцената завршува со палење на платното и самоубиство на сликарот.
Сведувањето на саканата на стапало има свој сличен пандан во Изворот на светот (1860), провокативното дело на Гистав Курбе, кое ја вознемирува француската интелектуална средина во средината на 19. век.43F. Создадено е како контра-теза на Олимпија и Појадок на трева на Едуар Мане, од чија атмосфера нè гледаат заведливите погледи на женските актови. Реализмот на Курбе ескалира во транслација на идејата: од расчекореното женско тело без глава и раце, нè демне отворот на женскиот полов орган: арогантно издигнат и вперен во нашиот поглед44F. Оваа инверзија Петковиќ ја користи во уште посимплифицирана форма: пукнатина-дупка45F, сместена во раскошно структурално и колористичко опкружување преку колажната техника. Во визуелна смисла ова е негов прв порешителен исчекор од полето на апстракцијата, во насока на еден интимен реализам кој навестува желба за блискост кон љубовниот чин. Неговата „жена“, како и во случајот на Курбе, сака да нè врати кон изворноста или кон „нативната обсценост“, дури и кон „женственоста на самото сликарство“.
#18 Ваквиот пресврт ја објаснува потребата на сликарот, паралелно на феноменолошкиот, да негува и еден простор емоционално подинамичен и сексуално поексплицитен: да ја истера на чистина желбата како едновремено објективна и субјективна енергија на убавината во уметноста. Одговорот на телесните повици, слушањето на својата душа, разголувањето на внатрешниот пејзаж и допирот на златната екстаза, Петковиќ ги отелотворува во идеал на една вечна жена, растреперена во убавината на совршеноста, но недопирлива. Отворот-вулва е само мамка. Длабочината треба да се сокрие на површината (Хофманстал), бидејќи не е интересно она што е сокриено (Витгенштајн). Соблазнителниот таинствен и розов рај со треперлив центар, во суштина е опстојување на една непризната надеж на дното од неговото битие. Во тој супра-свет на авторот болката е таа што ја разјадува убавината. Време е да го свртиме вниманието кон меланхолијата што го разградува задоволството.
#19 Кога ќе се изгуби саканото, без разлика дали е тоа некој идеал / идеја или личност, субјектот ја презема вината, се повлекува во себе. Самоказнувањето се дефинира како меланхолија – бегање – наместо борба и спротивставување, „губење на себе си во ноќта на телото“. Кога предметот на желбата исчезнува се јавува тагата, бидејќи љубовта е принцип на обновување на другиот во себе“46F. Тоа докажува дека убавината, не можејќи да ги замени сите вредности, бидејќи е временски ограничена, може да има супститут во тагата. Кога ќе се заклучи дека е невозможно да се трансформира во бесмртност, се наметнува сознанието дека во суштина таа е загатка што ретко кој ја решил. На пр. „Аристотел ја поврзува меланхолијата со спермичка пена и еротизам, исклучиво повикувајќи се на Дионис и Афродита“47F. Петковиќ, во периодот кога го создава циклусот Според Курбе, како да живее во децентрирана темпоралност, заглавен во минатото, доследен на приврзаноста кон убавите спомени, но без иднина. Слика омаж на отсутност, еротски копнеж сплотен со сладострасна тага. Не е задоволен поради високите критериуми што си ги беше поставил. Да сака да го достигне возвишеното, а да се чувствува немоќен – тоа е она што ги создава внатрешниот конфликт и неспокојството. Чувството дека се ближи крајот на убавиот ден, го претвора во пукнатина изодениот пат на евдемонизмот. „Може ли навистина да му се погледне на идеалот в лице во неговата голотија?… И што станува тогаш, ако не една огромна празнина?“48F. Бодлеровиот spleen – состојба на духот компатибилна со претчувството на катастрофа – ја аргументира таа празнина во еротизираното страдање.
#20 За Ернст Блох фрулата е почеток на музиката. Таа е израз на она што ни недостасува49F. „Тоа свирење на фрула е постоење на она што веќе го нема… Исчезнатата нимфа останала како звук”50F. Кога животот се повлече од Драган Петковиќ, ни остана неговиот опус, но не само како звук, туку и како материјален и духовен аргумент за доследната потрага по убавината.
#b
34. Charles F. Stuckey, Blossoms and Blunders: Monet and the State II, Art in America, NY, September 1979;
35. „Не сум се откажал од „убавото сликање“ затоа најдов материјали кои потсетуваат на природата. Го заменив лененото платно со свилен материјал. Свилата е глатка и блескава и сама по себе има етеричен и апстрактен ефект. Глатка е затоа што е неутрална… Бојата на таква површина станува лазурна, а како лазурна, таа е и воздушеста и повеќе просторна. Кога е затегната на рамка дава впечаток на стакло“, пишува Петковиќ понатаму во истата семинарска работа. Сакам да нагласам дека во заоставнината на авторот не сретнав масло на свила;
36. Но кај големиот импресионист зад апстрактниот впечаток на претставата стои и сериозниот проблем со нарушениот вид. Моне преживеал 20 операции на катаракта, а боледувал и од болеста xanthopsia, и во еден период сликата ја гледал или како целосно жолта или како сина. Во 1922. му пишува на пријателот Марк Елдер дека уништил неколку дела, дека е речиси слеп и дека треба да се откаже од сликањето. Макс Елдер забележал во неговото ателје… „диво касапење на слики, масакрирани дела, крвави како рани“. In: Charles F. Stuckey, opus. cit., p. 119. Можеби е малку претерано да се сведува неговата естетика на нарушениот вид, бидејќи она што го почнува Моне во младоста, не е драстично поразлично од последните дела – Лилјаните – порачани од Клемансо за Оранжеријата во Париз
37. „Considering the delicate spectacle Monet had attempted to depict-photosensitive water lilies floating on the surface of his garden pond along with the reflected images of passing clouds, the miraculous illusion of the world overhead interwoven with his feet…as if horizontal, vertical, behind, before, proximate and distant were useless concepts..:“. In; Charles F. Stuckey, opus cit. p. 121;
38. „Clarity of the white as a first color is the container of all others“. In: Robert Ryman, Art Forum, Summer, 1992, p. 92;
39. Carter Ratcliff, Dandysm and Abstraction in a Universe Defined by Newton, Art Forum, N.Y., No 4, 1988, p.89;
40. Картер Ратклиф пиктуралната автономија во апстракцијата ја дефинира како дендизам. Исто, стр. 85;
41. Картер Ратклиф во истата статија констатира дендизам во облекувањето кој потоа се пренесува и на ликовен план. Петковиќ целосно може да го добие епитетот на денди, еден од ретките во нашата ликовна уметност, можеби само неговиот претходник -маестро Никола Мартиновски -беше негов истомисленик.
42. Во: Оноре Де Балзак, Филозофске приче, Непознато ремек дело, Култура, Белград, Загреб, 1949, стр. 407;
43. „Во тоа време таа буквално беше квалификувана како ‘свињарија’. Реализмот на Курбе беше веднаш разбран како напад на добриот вкус и на лицемерието на Второто царство … , како вулгарност и обсценост“. In: Bernard Marcadé. Devenir femme de l’art. In: Feminimasculin, Gallimard/Electa, Paris, 1995, p. 25;
44. „Женски полов орган кој нè гледа“ („un sexe de femme qui nous regarde“);
45. Асоцијации може да се најдат и во делото Etant donnés на Марсел Дишан; во Concetti spaziali, лацерациите или издупчените -платна на Лучио Фонтана, кој велел дека неговото „откритие е една дупка и една точка, тоа е сè, и сеедно ми е дали ќе умрам по ова откритие“ („Ma decouverte c`est un trou et un point, c`est tout, et ça m’est égal de mourir après cette découverte“);
46. Јулија Кристева, Црно сунце, Депресија и меланхолија, Светови, Нови Сад, 1994, стр. 252;
47. Исто, стр. 13;
48. Ги Мишо, цитирано дело, стр. 31;.
49. Според Овидиј, фрулата ја изразува тагата на богот Пан за нимфата Сиринга;
50. Ernst Bloh, O umjetnosti, Školska knjiga, Zagreb, 1981, str. 150