Интеркултуралноста: тренд, егзотика, естетика, поетика и…така натаму!

/, Театар/Филм, Блесок бр. 47/Интеркултуралноста: тренд, егзотика, естетика, поетика и…така натаму!

Интеркултуралноста: тренд, егзотика, естетика, поетика и…така натаму!

Ние, меѓутоа, овде зборуваме за интеркултуралниот аспект на ова имагинарно, идеалистичко, безмалку илузионистичко театарско заедништво, кое што – теориски – би требало да е многу „пошироко“, но и покомплексно од евроазиската театарска идеја на Барба.
Интеркултуралноста аплицирана врз некоја конкретна театарска/театрална практика – интеркултуралноста за каква што се застапуваат Арто, Брехт/Brecht, самиот Барба, Брук/Brook, Гротовски, Шекнер и останатите театарџии-истражувачи… – на студентите обично им ја објаснувам како „вертикална“, „апстрактна“ или „утописка“: насочена кон „сцревина на темнината“, како што вели Арто, таа работи исклучиво со архетиповите. Во различностите со кои навидум се занимава, таа загрижено ги бара само нивните истости: оние праисконски потсвесно-мисловни мотиви заеднички на сите луѓе и на сите култури, како што вели Јунг/Jung (Jung, 1974).
Дали ваквата „апстрактна“ (психоаналитичка?), несомнено артоовски разбрана нтертекултуралност (која, сметам, попрво би требало да се именува како транскултуралност!), може да помине – целосна и „неоштетена“! – низ процес на театрализација и во која мерка?
Несомнено, може. Макар што, најчесто, ваквиот напор резултира со претстави од сосема специфичен експериментален тип: да речеме, легендарната претстава „Племето Ик“ на Питер Брук/Peter Brook, која – највероватно – никој од нас не ја видел во живо, макар што сите за неа можеме да есеизираме со саати; имено, легендите што го продолжуваат нејзиниот живот несомнено се докажуваат како помоќни и поважни отколку самата нејзина метатеатарска, езотерична, во најдобра смисла експериментална егзистенција.
Лично ми успело – еднаш, одамна и сосема случајно – да видам една таква експериментална интеркултурална (транскултурална?) претстава поставена од самиот Барба. Видувањето се случи на маргините на некој од италијанските семинари на ISTA, во мигот кога ансамблот на Барба, составен од седум-осум еклатантно интернационални изведувачи (меѓу кои и една автентична танчерка од Бали!), на жителите на едно италијанско гратче им ја понудил (или им ја наметнал, сеедно) најдиректната интеркултурална размена. Макар што, во текот на перформансот што се одвивал во таа августовска приквечерина, збунетите гледачи од време на време удираа со дланки и, колку што се сеќавам, успејаа дури да пропеат некоја локална песна, до денденес не сум сигурна во естетичките, но и во комуникациските аспекти на самиот настан.

* * *

Се разбира, кога е во прашање конкретната театарска практика (имено, практика подразбира претстава наменета за редовна репертоарска експлоатација!), интеркултуралноста може/мора да се остварува и на помалку компликуван и помалку взискателен начин. Што значи: помалку артоовски (и езотерично), а повеќе прагматски (и препознатливо). Кога ја објаснувам суштествената разлика помеѓу ексклузивната артоовска интеркултуралност и ваквата прагматична „интеркултуралност од општ тип“, оваа втора на студентите обично им ја дефинирам како „хоризонтална“, „конкретна“, „очебијна“ и „дистопијска“.
За каква интеркултуралност станува збор?
Несомнено, за онаа што се препознава „со голо око“ и „на прв поглед“, бидејќи културната различност/другост ја третира а) преку впечатлива, добро одбрана и „добро скроена“ приказна за контакт/допир на две различни култури и б) преку елементарен, однапред зададен или избран, по правило тензичен/драматичен сценски знак. „Приказната“ за Шекспировиот Отело е од тие „добри приказни“, а самиот нејзин протагонист еден од таквите однапред зададени знаци, бездруго и еден од најдрастично избраните, оттука и најмоќните.
Впрочем, ретко кога во својата долга историја, но и ретко на која од своите географски дожини и широчини, европскиот театар се искажувал како „монокултурален“. Дури и повеќе: неговите најдобри и најпознати драмски прикаски (врз кои, инаку, тој и ги преживеал изминативе 25 векови), доколку биле претежно монокултурни (етноцентрични), тешко дека ќе ја доживеале рецепцијата каква што сè уште ја доживуваат.
Сите национални драматики што ги знаеме, просто, вријат од најразлични странци, дојденци, иноверци и слични различници, коишто фактички и ги провоцираат (постојано ги инервираат) нивните најинтересни „драмски приказни“.
Низ античките трагедии дефилираат Аргирци, Тројанци, Тебанци, Персијанци…
Низ Шекспировите драми и трагедии талкаат Маври, Евреи, скарани Веронези (Монтеки, Капулети и ини…), римски војсководци и египетски кралици, Неаполци и Миланези…
Низ веселите soggetti на commedia del arte постојано се караат – и тоа на своите питорескни и меѓусебно различни говори/јазици! – типови од сите страни на Земјината широчина…
Низ чудесните fasili на Караѓоз театарот на сенки меѓусебно се надмудруваат не само „домицилните“ Турци, но и цели дузини куклички чијашто провениенција е неспорно „интернационална“: елегантни Французи, слаткоречиви Грци, уфилени Евреи, преки Албанци, егзотични црнци, екстравагантни Арапи и Персијанци…
Низ големиот и некако амбигвитетен Рим (туѓ-ама-познат) супериорно се војваат секакви „нашинци“ на Марин Држиќ: Дундо Марое, Помет, Петрунела, Лаура… За да го „провери“ нивниот (несигурен) статус во навидум отворениот (космополитски) медитерански свет, луцидниот комедиограф Marino Darsa Raguseo во играта воведува и еден „автентичен“ странец, Германецот Уго Тудешко…
Колнатиот статус на вистински странец (етнички, јазички и културно другиот) е клучниот мотив на една од најголемите балкански комедии, „Кир Јања“ на Јован Поповиќ кого сите го викаме Стерија…
… и така натаму.

Сепак, интеркултуралната напнатост што ја еманираат спомнативе но и неспомнативе текстови, како и специфична, исклучително разгранета но и исклучително суптилна мрежа на интеркултуралните релации што се воспоставувала и продолжува да се воспоставува преку нивата театрализација, тешко дека се допира со екслузивниот артоовски концепт на алхемиска/архетипска театарска интеркултуралност (транскултуралност?), разбрана како систем на духовни/метафизички знаци на истоста во различностите. Барба би рекол: истиот принцип, различни претстави.
Од друга страна, интеркултуралноста каква што ја познава, но и каква што може да ја издржи театарската практика од општ/„масовен“ вид, мислам, не тендира кон вакви ексклузивни, безмалку лабораториски цели. Оттука и се осмелувам да заклучам дека, употребувајќи ја (секојдневно) синтагмата интеркултурален театар, ние најчесто мислиме на нешто што не го кажуваме.

* * *

Мораме, изгледа, да му се вратиме (сепак!) на самиот почеток на овој текст и да го повториме иницијалното прашање:
За што, всушност, зборуваме кога зборуваме за театарската интертекстуалност?
Дека прашањето не треба да се разбере како некаква реторичка фигура, можеме да се увериме доколку, на пример, решиме кредибилитетот да му го провериме на денес најпопуларен и најбрз начин: со помошта на кој било од познатите интернет пребарувачи. Отворајќи го, деновиве, „севозможниот“ Google, утврдив дека – доколку сакам сериозно (картезијански, имено: класично/традиционално „европејски“) да го изучувам проблемот за кој во моментов пишувам – треба да прегледам неколку милиони најразлични страници, кои што реферираат на некои од неговите битни аспекти. Обидувајќи се да проверам што е и колку пишувано за одвај три елементарни поими/категории, коишто (претпоставувам) би требало теориски (сериозно?) да го „засегаат“ прашањето за театарската интеркултуралност (види: intercultural theatre, cross-cultural theatre, postcolonial theatre), констатирав дека истите се појавуваат, вкупно, во нешто повеќе од 1.600.000 севозможни виртуелни комбинации. Како, воопшто, да се навлезе во таа џунгла? Дали и на нејзините бесконечни мрежи треба да се применува фамозната досетка на најнесреќниот и најтрапавиот од сите принцови, Хамлет, кој искрено верува оти во секое лудило сепак треба да има некаков систем?
Се разбира, одамна научивме дека, денеска, треба да се живее (но и да се пишува!) според некои поинакви правила на игра. Колку и да сме, евентулано, носталгични по „некогашниот суреден и непроменлив свет“, денеска (сепак) знаеме дека „тој свет веќе не може да биде наш“ (Eko, 1962). Оттука и свикнавме оти – најпосле! – треба да размислуваме, истражуваме, заклучуваме и пишуваме „врз основа на некои нови категории: амбигвитет, неизвесност, посибилитет, пробабилитет“ (ibid.).
Особено кога/доколку расмислуваме и пишуваме за некои специфични, прилично „неизвесни“ и несомнено амбигвитетни феномени. Каков што е и интеркултуралниот театар!
Како што покажа беглото претражување извршено со поддршката на алатките што ги нуди Google, виртуелните варијации на тема „театарска интеркултуралност и нејзините комплементарни појави“, упатуваат на неизбежниот заклучок:
Да, во нашето нестално, апорично и прилично амбигвитетно време – време чијшто карактер го одределува/условува молскавичниот подем на две-три планетарни појави: медиумската доминација, индивидуалната мобилност и незапирливата кокаколизација на Вселената (или, скратено, глобализациските процеси што се во постојан подем!) – театарската интеркултуралност може да се третира како уште една од оние згодни и практични трендовски појави. Да се биде интеркултурален тоа, несомнено, значи и да се биде во тренд (trendy).

2018-08-21T17:21:28+00:00 април 16th, 2006|Categories: Теорија, Театар/Филм, Блесок бр. 47|