Театарот како културен систем

/, Театар/Филм, Блесок бр. 21/Театарот како културен систем

Театарот како културен систем

Од книгата „Семиотика на театарот” од Ерика Фишер-Лихте

Театарот се игра во огромен број различни култури: во земјоделските култури или во така наречените примитивини култури кои се базирани на лов и риболов; во софистицираните древни цивилизации од Средниот и Далечниот Исток, како тие на Персија, Турција, Индија, Малезија, Јапонија и Кина; и во целата Западна култура. Секаде каде што има култура, постојат и форми на театар.
Истражувањата вршени во други, непознати култури, постојано потврдуваа колку широко е распространет театарот како културен феномен, и неговиот висок профил предизвика голем број на различни обиди за негово интерпретирање. Постоењето на театарот беше објаснето, на пример, антрополошки, социолошки, и психолошки. Гледано од позиција на културолошките науки, на прв поглед изгледа како театарот да е еден од можните културни системи. Театарот може, како земјоделието, ловењето, градењето на куќи, изработката на алати, на оружје, на садови и облека, трговијата, однесувањето на трпезата, правилата на облекување, системот на општествени односи, религиозните обичаи, јазикот, правото, митовите, литературната традиција, итн, да биде конститутивен дел на она што, како конечен збир од сите тие системи, го нарекуваме култура. Сепак, културолошките студии мораат да дадат објаснение за многу очевидниот факт дека театарот е еден од уникатните елементарни потсистеми во скоро сите култури кои ни се познати – факт кој е особено очевиден токму затоа што се работи за систем кој не е еден од оние културни системи што служат за задоволување на примарните физички потреби.
Театарот е, од една страна, еден од културните системи, т.е., тој ги пројавува истите карактеристики како и сите други системи, според кои, всушност, тој и може да биде дефиниран како културен систем на прво место. Меѓутоа, тој е, од друга страна, културен системsui generis, кој е значително различен од останатите културни системи поради одделните функции кои само тој ги извршува.
Културата овде ја подразбираме во нејзината широка смисла како нешто што е создадено од човекот како спротивставено на природата, која настанала без човечка активност. Сè што луѓето создаваат е „значајно“ за нив самите и за другите, бидејќи луѓето во основа живеат „во означувачки свет“, односно во свет каде сè што е осознаено се осознава како означител кој мора да биде осуден да има означено, т.е. значење. Секој произведен звук, дејство, објект, или обичај, симултано инволвира и продукција на значење. Продукцијата на значење според тоа може да се сфати како генерална функција на сите културни системи; токму оваа функција е онаа којашто на прво место им овозможува да бидат дефинирани како културни системи. Со други зборови, театарот, сфатен како еден од културните системи, има генерална функција на продукција на значења.
Културните системи самите по себе не произведуваат значења – тоа би била контрадикација по дефиниција – туку секогаш генерираат нешто што може да биде перцепирано со сетилата како звуци, дејства, објекти на кои им се додава определено значење во контекстот на културата во која се создадени. Продукцијата на значења така се развива преку создавањето на знаците.
Според Чарлс Морис, знакот во основа се состои од три нередуктивни конститутивни елементи: знаковниот медиум, нешто што го денотира она што е покажано, и интерпретантот. Морис издвојува три двострани релации од овие три елементи: прво, синтаксичката димензија на знакот, значи релацијата на знакот со другите знаковни медиуми; второ, семантичката димензија, односно релацијата на знакот со објектот на кој тој укажува; и трето, прагматичката димензија, односно релацијата од знакот до корисникот на знакот. Семиозата, или процесот со кој на знакот му се припишува значење, се одвива во сите три димензии; неговиот продукт, значењето, според тоа може адекватно да биде опишано и сфатено внатре во оваа тродимензионална структура. Значењето се јавува кога знакот е поврзан преку неговиот корисник со нешто внатре во контекстот на знаците; значењето може да се измени ако знакот е (а) вметнат во различен семиотички контекст; (б) поврзан со нешто друго; или (в) искористен од друг корисник. Со други зборови, значењето на знаците се менува ако се измени една од трите димензии. Бидејќи значењето е семиотичка категорија.
Оваа тридимензионалност дава објаснение зошто различни луѓе, а тоа добро познат факт, можат да придадат различни значења на еден ист знак – без разлика дали е тоа збор, слика, алатка или зграда.
Може да се претпостави дека во една култура, корисниците на знаците од таа култура им припишуваат на тие знаци значења кои содржат заеднички, поврзливи, релативно стабилни семантички компоненти, т.е. денотации и, уште повеќе, можни додатни компоненти на значењето – конотации. Последниве најчесто можат да бидат употребувани од сосема различни групи: тие можат да бидат употртебувани од сите во таа култура; од индивидуални класи или општествени слоеви; од одделни политички, идеолошки или религиски групи; од групи со одреден поглед на светот; од други групации; од различни субкултури; од индивидуални фамилии или други мали групи. Навистина, тие можат да бидат валидни само за една индивидуа, и тие се, воопштено, предмет на побрзи и подалекусежни промени одошто денотациите. Значењето, со други зборови, секогаш треба да биде прифатено како комплекс составен од „објективни“ елементи кои се интерсубјективно валидни во дадената култура, и од „субјективни“ елементи кои можат сосема да се разликуваат.
И денотативните и конотативните елементи на значењето имаат своја сопствена историја: тие се продукт на она што членовите на културата го искусиле во различните улоги кои тие ги имаат – како членови на културата, на општествениот слој, на одредена група, на семејство, или како индивидуи. Значењето секогаш е оформено од историјата и текот на животот на луѓето – и ова најмногу важи пред сè за конотациите.
Значењето кое е генерирано од различни културни системи ќе пројави висок степен на стабилност и хомогеност во културата која, од една страна ги утврдува и ги рестриктира можностите за искуство внатре во доволно чистите врски на различните групи (како на пример: деца и возрасни, возрасни и стари луѓе, мажи и жени, племето и племенскиот поглавар, шаманот и оној кој не е инициран), и, од друга страна, успешно ги блокира надворешните влијанија. Во спротивност, културата која или нема строги правила кои раководат со можностите за искуство на поединечни личности и индивидуални групи, или пак го дозволува – дури и го поттикнува – честиот контакт со други култури, ќе биде окарактеризирана со нестабилност и хетерогеност на средствата кои се конституираат во неа. Од една страна, втората култура ќе ја охрабри поделбата на комплексот од значења на денотација и конотација, земајќи го предвид тоа дека таа не може да функционира без еден минимум од заемно прифатени значења. (Оваа поделба е ирелевантна во културите со стабилни и хомогени значења, бидејќи знаците произведени од еден културен систем секогаш го означуваат целиот комплекс од значења.) Според тоа, културата ќе ги иницира оние ситуации во кои во принцип само денотацијата и/или денотацијата поврзана со одредени конотации ќе биде гарантирана вредност за сите предвидливи ситуации. Од друга страна, ќе биде избран определен број на значења (сфатени овде како комплекс од денотации и конотации), и кои значат исто за сите и се нужни за нив, бидејќи тие се проценети да бидат столбови кои би ги носеле базичните вредности на оваа култура.
Овие два типа на култури – и сите „варијации“ кои постојат помеѓу овие двете – се карактеризираат како со значења кои се генерирани од нивните сопствени подсистеми, така и со степенот на нивната стабилност и нужност. И двете овие одлики се историски специфични.
Значењата генерирани од еден културен систем не се изолирани, т.е. не се независни едно од друго, туку напротив тие формираат меѓусебно поврзани комплекси; овие се составени или од различни значења земени заедно, или, многу често, од комбинации со значења продуцирани од други културни подсистеми. Тоа е така бидејќи овие значења не се продуцираат арбитрарно, туку според определени правила, врз основа на код. „Кодот“ овде е разбран така да означува, многу обопштено, систем од правила за продуцирање и интерпретирање на знаци или комплекси од знаци. Една култура секогаш пројавува значења кои ги делат повеќе личности ако нејзините членови секогаш реферираат на истиот код кога ги конституираат значењата; дивергентни значења се јавуваат ако различни групи користат различни кодови, а притоа укажуваат на еден ист знак.
Овде мора да се направи разлика помеѓу така наречениот внатрешен и надворешен код. Внатрешните кодови се основата на еден кореспондентен специфичен културен систем; навистина во екстремни случаи, какви што се автономните уметнички дела, тие се основа на продуктот на тој систем; надворешните кодови се основа на неколку, а во екстремни случаи и на сите културни системи во една култура.

АвторЕрика Фишер-Лихте
2018-08-21T17:21:56+00:00 јуни 1st, 2001|Categories: Теорија, Театар/Филм, Блесок бр. 21|