Сценската машина

Сценската машина

– кон драматургијата на Ежен Јонеско –

Јонеско, тој рушител на боговите, го вбројуваат во редот на големите творци на човечки ликови, кои од Расин па сè до Моријак, успеале да воспостават цврста традиција. Наспроти ова отстапување, тој ѝ останува верен на својата дрска иноваторска драмска постапка, иако не се срами понекогаш од време на време да примени и некоја стара. Така на пример, првиот чин ја содржи вистинската „експозиција“; враќањето кон психолошката комедија, навистина бара употреба на овој класичен начин на работа.
За возврат не зачудува фактот што творецот на „Амедеј“ (Amedee, 1954) му противречи на теоретичарот од „Жртви на должноста“. Бидејќи „Амедеј“, барем во почетокот, е „криминалистичка“ пиеса.
Со ваквото „одрекување“ станува зачудувачки што воведната новина не претставува никаква загатка, имајќи во предвид дека првите редови од „Огненото знаме“ совршено јасно нè запознаваат со околностите: „Зошто неговата смрт не ја објави на време – ме праша Мадлен? Барем од трупот ќе си се ослободел порано, кога тоа уште било полесно!“
Напротив, првите изменети реченици во комедијата го наведуваат гледачот да си постави себеси одреден број на прашања. По кревањето на завесата, откако ќе набере една печурка, Амедеј мрмори со стиснати заби: „Ах, таа Мадлен, таа Мадлен, кога ќе влезе во таа соба од неа повеќе нема да излезе! Му се нагледала, меѓутоа не му се нагледала доволно. И ние доволно му се изнагледавме! Ах, тра, ла, ла, ла!“ Значи, кој е тој непријатен но магичен гостин. Мистериозноста расте кога Амедеј, самиот ќе погледне во таа соба и ќе изјави: „Уште за малку потпораснало, би рекол.“ Дали се работи за некое растение или можеби за некое животно?
Постојат многу поврзаности меѓу извонредното размножување на печурките и присуството на непознатото. „Ако продолжи да расне (во трпезаријата)“, воздивнува Мадлен, „ова ќе стане навистина неподносливо“. Животот продолжува, Амедеј се обидува да пишува додека Мадлен ја чисти куќата. Овие работи сепак не успеваат да ја разбијат тегмотата.
Амедеј повторно оди да ја погледне онаа „работа“; се враќа вознемирен и соопштува што видел: труп кој старее и расте. Гледачите, сепак ќе мораат да го дочекаат вториот чин за да го запознаат (можниот) идентитет на покојникот, во вестите откриен многу порано.
Најпосле, она што првиот чин го прави интересен не е „неизвесноста“ постигната благодарение на обрасците кои ја покажале својата ефикасност; тоа е, пред сè, придонес на оригиналната режија или чудесните скечеви, чинители кои се својствени за авангардниот театар, умерено додадени за непрекинато да ја зголемат напнатоста сè до точка на распрскување. Во текот на првиот дел на овој чин трупот не се гледа. Секој пат по враќањето од собата, Амедеј го поднесува сè уште безнадежното известување: „Пак пораснал. Повеќе нема да има место на диванот. Веќе му ѕиркаат нозете… Ноктите му се огромни… Прстите му излегуваат од кондурите.“ Потоа самиот труп укажува на своето присуство со „лесно“ пукање кое набргу станува „гласно“, сè додека не одекне „голем и силен удар во ѕидот“; „вчудовидени од ужас“, Амедеј и Мадлен, а со нив и гледачите, гледаат како „две огромни стапала“ лесно се појавуваат низ турнатата врата „испружени на сцената четириесет до педесет сантиметри“. Како некоја Расинова трагедија, комедијата на Јонеско започнува во моментот кога кризата станува неизбежна; додека во класичниот театар дијалогот ја открива патетиката на апстрактен начин, модерниот драматург може да прибегне кон сценските средства на конкретизирање. „Машината“ го заменува проучувањето на општествените состојби.

АвторЖан-Ерве Донар
2018-08-21T17:22:05+00:00 април 1st, 2000|Categories: Теорија, Блесок бр. 14, Театар/Филм|