Литературата како осемејствување

/, Литература, Блесок бр. 87/Литературата како осемејствување

Литературата како осемејствување

(Лидија Димковска: „Резервен живот“, Или-или, Скопје 2012)

„Не станав писателка. Ни сега не можам да пишувам. Пишувањето е самотнички чин, а јас сè уште ја чувствувам крај мојата глава и главата на Сребра. И дека ќе види што пишувам. И ме фаќа срам и непријатно ми е, и не можам да пишувам. Освен во себе“ (Злата, стр. 365)

#1 Најновиот роман на Лидија Димковска не што не е напишан „во себе“, туку е напишан на 368 густи страници обединети во книга тешка 380 грама, со ’рбетник широк 20 мм. Значи, Лидија Димковска не е Злата, раскажувачката на „Резервен живот“, едната од сијамските близначки. Со ова на самиот почеток го отфрламе автобиографското, не обѕирајќи се на тоа дали воопшто веруваме во литература без автобиографија или не…

Опашката на „Резервен живот“
„Резервен живот“ е раскрупнета и извишена „Скриена камера“, претходниот, прв роман на Лидија Димковска. Иако „Скриена камера“ не беше ни ситна, ни мала (110 грама, ’рбетник 11 мм); впрочем, во 2004 година кога се појави беше бележит книжевен настан, романот ја доби наградата „Стале Попов“ на Друштвото на писателите, а беше во најтесен избор и за сите други книжевни награди во Македонија таа година. За само еден глас не ја доби наградата Роман на годината на „Утрински весник“ за 2004, т.е. ѝ ја подаде на Оливера Николова, авторка која се спомнува и во „Скриена камера“, но, еве, повторно и во „Резервен живот“: Злата на 98 страница вели: „Сакам да бидам како Оливера Николова“.
Сметам дека е вообичаено претходните успеси на авторите да се влечат како опашки зад нивните нови дела. А опашката на „Резервен живот“ е мошне долга, љубителите на магичниот реализам би додале дека се влече преку „многу ливади и планини“, ние ќе додадеме „и преку многу земји и континенти!“, зашто Лидија Димковска е една од најуспешните македонски автори во и надвор од нашата земја со многу награди, преводи, книжевни резиденции низ светот…
Значи, „Резервен живот“ не е „Скриена камера“, дури ни тогаш кога ќе ни се стори дека прилегаат еден на друг. Се лажеме. Нè лаже ситното, вистината е во крупното.

Телото на „Резервен живот“
Ова е обемен и обземувачки роман, екстензивна раскажувачка магија, наративна впечатлива фреска врз нашите (и врз туѓите), последни речиси три децении. Приказната започнува 1984 во едно јунско приградско попладне во околината на Скопје, завршува на 18 август 2012 на истото место. И играта што ликовите ја играат е истата (онаа од насловната страница на романот): Претскажување на судбината. На почетокот ја играат сијамските близначки Сребра и Злата, на крајот близначките Марта и Марија, ќерките на Злата. Кругот се затвора, во него се влезени 28 години живот, растење, страдање, лична и заедничка болка, љубов со опачина од омраза, омраза со опачина од смрт, раздвојување на споените близначки, раздвојувањето на споените републики и покраини… Сребра останува надвор, кругот се затвора без неа, таа „не преживува“, како што не преживува ни СФРЈ при раздвојувањето… Попрецизно дозирани и подобро книжевно „одработени“ политички импликации, суптилни и умни политички алузии, но и радикални ставови соопштение како „уметност“, речиси не се сеќавам дека досега сум прочитала на македонски јазик. Но, телото на „Резервен живот“ не е тело на политички роман во ниедна смисла. Тоа е моќно, масивно тело на жестока лична сага, на единка која и буквално и симболично е слепена со Друг, со Другост без кои постојано е во животна опасност. Единка доведена на самиот раб помеѓу бездната на животот и бездната на смртта со само еден долг стап од спомени во своите раце со кој да држи рамнотежа, ако соумее…

Раширените раце на „Резервен живот“
Од едната страна досегаат до потресен, дури сурово реалистичен роман за сите лични и општествени премрежија низ кои поминуваме сите веќе со децении, од другата страна до „автофикциска биографија“ како што самата авторка го нарече своето писмо уште во „Скриена камера“: „Другите пишуваат автобиографска фикција, јас – автофикциска биографија“. Раширените раце на „Резервен живот“ во себе збираат смрт на дете, неиздржлив товар на вина, омрази, свадби и погреби, инцест, сиромаштија на душата претставена како социјална сиромаштија, вера и Господ, празници и традиции, самозадоволување, семејна дисфункционалност до најситни нијанси, одродување, прекинување на комуникација со најблиските, всушност – пресекување на блискоста како со сабја, засекогаш, матни зделки, малверзации, различни општествени (и лични) престапи од секаква природа, лажен соживот со длабоки корења на омраза првенствено поради неразбирање и недоволно познавање… Живеење за соседите, за јабанџиите, за Другите, само не за себеси… И покрај сево ова, во раширените раце на „Резервен живот“ авторката нашла место и за сопоставување на туѓите судбини и приказни (не-балкански), за туѓите настани, стравови и војни (а сепак балкански, значи и „наши“), за влевање на „нашата“, домашната болка со светскиот океан на страдањата, за сличните, помеките, но и посуровите судбини на жителите од географското соседство (но и не-балкански) и, мошне типично за Лидија Димковска, за одличните есеистички пасажи како вид дефинирање на сопственото раскажување, на сопствените книжевни и не само книжевни погледи. Еве само еден единствен извадок: „Одново и одново сфаќав дека и се раѓаме, но и не се раѓаме како национални битија. Не нè одредува само почвата на која сме се родиле туку и сите стапнати почви, сите ‘воздуси’ што сме ги дишеле, луѓето што сме ги сретнале, јазиците во кои сме си ја испробале силата на преобразбата. Човекот писател е семи-камелеон, семи-камен. А пред умирање едно црвче во душата му вели на мајчиниот јазик: ‘Кој си, кој беше?’ Умира пред да одговори на прашањето. На тоа прашање писателот–емигрант нема одговор“. (Злата, стр. 277) Прашањата за јазикот, за пишувањето, за националноста, за анационалноста, за татковинството и за (не)припадноста засегнати и одговорени на овој начин не се романескен материјал, а се среќаваат во „Резервен живот“ и никој не се сопнува од нив, не го загрозуваат жанрот, туку го острат, рашируваат, збогатуваат. Само за илустрација за „самообјаснувачкото, самодефинирачкото“ во романов, да го издвоиме зборот писател. Се спомнува 34 пати и процентуално, во однос на бројот на страниците, значи, писателот спомнува „писател“ на секоја 10,85 страница. 34-те пати опфаќаат навистина широк регистар на писатели: емигрантски, еднодомни, транснационални, раселени, такви кои продолжиле да пишуваат на мајчиниот јазик и по заминувањето, такви кои го смениле јазикот, кои престанале или почнале да пишуваат во новата средина… Пречесто е за случајност. Пречесто е за да поверуваме дека Злата е Лидија Димковска, зашто, нели Злата вели: „Не станав писателка (…)“ Уште еднаш, вака, ја отфрламе автобиографијата и математички.

Пердувите на капата на „Резервен живот“
И, како пердуви на капата на „Резервен живот“ дефинитивно можат да се сметаат оние прекрасни, со зборови „снимени“ филмски сцени во романот кои мислам дека досега не сме ги прочитале/„гледале“ од раката на Лидија Димовска. За нив не знаеше ни „Скриена камера“. Издвојуваме 3:
(1 сцена – стр. 62-63)
Одењето на лекар поради загноениот палец на Сребра, кога таткото ја носи едната од сијамските близначки в раце, а другата сама оди покрај нив, можете ли да го замислите тоа, можете ли да го видите како реално движење?,
(2 сцена – стр. 15-16)
Моментот кога Розе ги учи сијамските да возат велосипед, два велосипеда!;
(3 сцена – стр. )
Погребот на предметите на мајката кои секогаш стоеле во шифоњерите за некои подобри времиња. По смртта на мајката, Злата знае дека нема да има подобри времиња, како за мајката, така и за нејзините предмети со кои дополнително ја зајакнувала умислената семејна сиромаштија и ги погребува и нив со сите редови во гроб, веднаш до мајчиниот (неотворените сервиси за јадење – мртовци, неотпакуван миксер – мртовец, кутии бонбониери – несудено слатки мртовци, пакетчиња кафиња добивани од гостите – сто и двестеграмски мртовци, тегла мед донесена како подарок од Лондон – далечен мртовец некогаш донесен за здравје и внимание…).

Навистина е волшебно човек да чита на свој, мајчин јазик олку обемен, комплексен и светски роман, со сите можни значења и нијанси на придавката „светски“.

2018-08-21T17:20:51+00:00 декември 16th, 2012|Categories: Критика, Литература, Блесок бр. 87|