Најголемата Тежина. Што ако, еден ден или една ноќ, некој демон ви се прикраде во вашата најдлабока осаменост и ви рече: „Овој живот кој го живееш и досега си го проживеал ќе мораш да го живееш уште еднаш и неброено многу пати; и во него нема да има ништо ново, туку секоја болка и секоја радост, секоја мисла и глетка и сето она неискажливо мало или големо во твојот живот ќе ти се врати, сè во ист ред и последователност, дури и овој пајак и оваа месечева светлина помеѓу дрвјата, дури и овој миг и самиот јас. Вечниот песочен часовник на суштествувањето секогаш одново се превртува, а со него и ти, прашинке!“ Дали би се фрлиле на земја, крцкајќи со забите и би го проколнале демонот кој тоа ви го рекол? Или некогаш сте доживеале толку величенствен момент што би му одговориле: „Ти си Бог и јас никогаш не сум слушнал нешто побожествено од ова“? Доколку ве обземе оваа мисла, ќе ве измени, можеби ќе ве здроби. Прашањето во секое нешто „Дали го посакуваш ова уште еднаш, и уште неброено многу пати?“ ќе лежи врз вашите чинови како најголема тежина. Колку добро настроени кон себеси и животот ќе треба да станете за пламено да копнеете по оваа конечна потврда и печат?“
Фридрих Ниче, „Веселата наука“
Најголемата Тежина, според Ниче, е Вечното Враќање. Тоа е возможноста нечиј живот одново и одново да се проживува долж бесконечните ходници на времето и замислата за суштество обдарено со чувства кое знае дека тоа е така. Ниче ни го нуди овој концепт не како метафизичко верување, туку како избор. Изборот е да се земе предвид оваа замисла. Доколку некој избере да го стори тоа, тежината останува врз идните повторни проживувања. Ако сето ова повторно ќе се случи без да отсуствува и најмалиот детаљ, нема ли ние да сакаме да бидеме што е можно попродлабочени, секој момент во нашето делче од тој континуум да биде што е можно поинтересен и поинтензивно доживеан? Со ова прифаќање, ние ги земаме предвид сите други себности кои ќе го понесат искуството коешто сега ние го имаме. Навистина, се чини дека тоа ќе биде „Најголемата тежина“; што со миговите во кои ја вкусуваме болката, злата судбина или сме соочени со тешки одлуки? Дали овој товар не го зголемува влогот? Што со миговите кога околностите ни се измолкнуваат од контрола? Што со миговите во кои искрено чувствуваме дека не можеме понатаму, или сме принудени на болни сценарија од страна на сили помоќни од нас? Ниче му обрнува соодветно внимание на ова кога прашува: Дали би се фрлиле на земја, крцкајќи со забите и би го проколнале демонот кој тоа ви го рекол? Првичната реакција на една таква замисла е сушт ужас. Иако ова може да наликува на негативен коментар за човечката ситуација, Ниче продолжува да ја дава можноста на уживање во оваа идеја, покажувајќи дека тој всушност не го пригрнува нихилизмот за кој неправедно беше обвинет Валтер Кауфман (Walter Kaufmann), кој е можеби најистакнатиот Ничеов преведувач, дава еден одличен водич за толкување на интенциите на Вечното Враќање во неговиот „Вовед на преведувачот“ кон „Веселата наука“: „Ничеовите асоцијации во однос на оваа доктрина се сложени, но тие не можат да се разберат доколку не сфатиме дека (1) неговата првична реакција е дека ниедна идеја не може да биде поморничава од неа. Сепак, (2) тој ја смета за најнаучна од сите можни хипотези1F и чувствува дека кое и да било одбивање таа да се прифати поради тоа што е толку застрашувачка како замисла, би претставувало знак на слабост. Потоа (3) тој открива дека постојат моменти, па дури и начини на живот кои ја прават оваа идеја не само поднослива туку и убава и (4) прашува дали таа може да има и позитивна функција.“2F Самата помисла дека Вечното Враќање е убаво бара позитивен начин на живот, и без оглед на судовите, свој сопствен живот. Ниче од нас бара да ги сакаме сопствените неволји, да го прегрнеме хаосот, и одново да го проживееме сопственото лудило. Не само што треба да го правиме тоа, туку и да го правиме со екстаза, која доаѓа заедно со свеста дека сето тоа повторно ќе не задеси, уште недобројно многу пати. Вечното Враќање бара од нас секој миг од нашите живото да го правиме што е можно поинтересен и поисполнет. Тоа бара својата болка да ја направиме префинета и полезна, формативна. Како ќе ги донесуваме своите одлуки со тоа знаење во душите? Тука лежи употребната вредност во оваа доктрина; прифаќајќи дека ќе опстоиме во овој живот бесконечно многу пати, постои разлог да го збогатиме секој миг, будни или во сон, говорејќи или молчејќи, со другите или сами. Како може да се стори ова? Со екстатично прифаќање на сите лица на сопственото суштествување – можеби, но, според моето мислење, исто така и со оддавање на ужасот на суштествувањето. Како можеме ова ужасно да го направиме убаво и интересно? Мораме да постапуваме токму така, бидејќи ужасното е неизбежно. Чистото избегнување на ужасот, иако од Ниче би било перципирано како маневар на слабоста, исто така претставува недостиг на потполното прегрнување на животот и следствено, начин на живот кој ќе предизвика каење, а каењето ќе биде Вечното Проклетство на оној кој избегнува. Ниче никогаш ја нема формулирано оваа доктрина, но неа ѝ ја посвети својата книга „Така зборуваше Заратустра“3F. Заратустра наликува на спис со мноштво монолози, некои од ликот Заратустра, а некои од авторот Ниче. Во него нема траги од трактат или дијалектика. Се чини како Ниче да немал друг начин да го објасни Вечното Враќање, освен да го покаже. Книгата е оптоварена со симболизам, делумо културен, а делумно од Ничеовата лична митологија.4F Во книгата се јавува неопходниот ужас, а спорни се и чиновите на Заратустра: дали тој е пророк или лудак? Најважната порака во книгата е афирмацијата на животот, во видот кој е воспеван од оној кој ужива во Вечното Враќање. Се чини дека оваа книга вели: „Доколку сте доживеале миг поради кој вашиот демон би го нарекле Бог, направете ги сите мигови, дури и оние одбивните, како тој миг.“ Симултаноста на ужасот и екстазата заедно со прифаќањето на Вечното Враќање е одлика на Ничеовото дионисиско, формулирано во неговата прва книга, „Раѓањето на трагедијата“.5F Ниче ни укажува на ова во Ecce homo,6F „Но тоа е поимот на самиот Дионис“. Едно друго согледување нè доведува до истиот исход. „Психолошкиот проблем на типот на Заратустра е е начинот на кој тој, велејќи Не и правејќи Не до досега нечуен степен, на сето она на кошто дотогаш сме му велеле Да, сепак може да биде спротивност на духот на негирањето; како духот кој ја носи најтешката судба, фаталноста на една задача, сепак може да биде најлесниот и најтрансцендентниот – Заратустра е танчер; како тој, кој го поседува најтешкиот, најстрашниот увид во реалноста, оној кој ја мислел најпонорната идеја, сепак не ја смета за приговор кон постоењето, ниту кон неговото вечно враќање, туку поскоро, за уште еден разлог повеќе самиот да биде вечното Да на сите нешта, громкото, безгранично велење Да и Амин“7F. „Во сите злоупотреби јас се уште ќе го носам благословот на моето Да“. Но тоа одново е поимот на Дионис. Според Ниче, тоа е дионисиското кое било занемарено уште од времето на Сократ8F, и кое треба одново да биде потврдено за животот да стане целовит. Вечното Враќање е учествување во судбината на целиот универзум, и сочувствување со него. Ужасот не може да се изостави, за да не ги загубиме миговите кои нашиот демон го престоруваат во бог. Самата природа на киното би го имплицирала него како медиум на избор за Вечното Враќање. Тоа е медиум каде што сликите ја преземаат природата на музиката, во таа смисла што филмот може да се пушта одново и одново, но исто така е и секвенца од слики кои можат да бидат репрезентативни за деловите од животот. Ниче вели во Ecce homo: „Можеби целината на Заратустра може да се смета за музика; несомнено, повторното раѓање на умешноста на слушањето е вброена во нејзините предуслови.“9F
Како Ниче би го сфатил киното? Несомнено, тука лежи идејата дека филмот е најнатуралистичката метафора за животот којашто ја поседуваме. Ако го земеме предвид ова, каква би била улогата на Најголемата тежина, Вечното Враќање? Творецот на филмот е соочен со една помалку метафизичка верзија на Вечното Враќање. Тој мора да се соочи со фактот дека филмот ќе биде повторно проживуван недобројно многу пати. Секоја донесена одлука ќе остане иста сè до завршувањето, секој детаљ ќе се случува одново и одново. Филмот, за разлика од другите изведувачки уметности, ова наполно го обистинува. Веќе нема место за интерпретација или за промена на појавувањето на актерите. Во мигот во кој филмот е завршен, тој е кристализиран во својата вечна судбина. Дури и музиката не го споделува овој квалитет, освен во смислата дека е снимена, но дури и тогаш, изведената композиција останува дело на композиторот, кое, во крајна линија, е отворено за интерпретацијата на изведувачот. Изведувачот на филмот е машината, и нејзината единствена интерпретација (или отстапување од интенциите на неговиот создател) би била техничката нефункционалност. Како доктрината на Вечното Враќање би требала, или би можела да биде применета врз филмот? Дали за публиката е битно таа да ја прифати оваа идеја? Можеби не; можеби тоа ќе зависи од целите на творецот на филмот, и од самиот филм. Филмот може да биде само раскажувач на приказни, но колку е интересна приказната ако нејзиното предавање не е интересно? Во своите филмови, англискиот режисер Питер Гринавеј го донесува оној вид одлука на кој повикува Ниче со Вечното Враќање. Во неговите филмови не постои ниту еден миг кој не е направен што е можно поинтересен. Секој кадар е слика, миг кој треба најпотполно да се проживее. Раните филмови на Гринавеј како Vertical Features Remake и A Walk Through H покажуваат дека дури и навидум неинтересната приказна може да биде направена интересна. А Walk through H е мошне личен наратив за еден патник кој никогаш не го гледаме и кој бара личност којашто не ја познаваме. Тоа е низа мапи/слики филмувани и раскажани на таков начи што недостигот од лично знаење од страна на гледачот е неважно, а филмот станува неодоливо интересен бидејќи секоја мапа е толку убава што одвај чекаме да преминеме на следната. Најголемата тежина на творецот на филмот се одлуките коишто мораат да бидат донесени за секоја секунда на неговото траење. Вообичаено гледиште е дека филмовите на Гринавеј се само убави, дека визуелниот елемент е толку исклучителен што тие носат мошне сиромашна приказна. Не треба да се одрекува квалитетот на Гринавејовото чувство за визуелност, но кај него исто така постои и чувство за драматичност според кое секој миг е интересен и секој момент е неопходен. Секој поединечен настан во филмот Drowing by Numbers е клучен за целата приказна раскажана од филмот, особено малите нерегистрирани настани како истурањето на бојата, патеката на некој инсект, дејството на некој лик во позадината. Во оваа смисла, музиката во филмот е исто така клучна за приказната, таа ни кажува какво чувство преовладува во филмот и на визуелната компонента ѝ дава еден вид значење кое е невозможно без неа. Ова можеби најмногу наликува на интензитетот којшто хорот ѝ го даваше на атичката трагедија. Гринавеј исто така не го избегнува ужасот. Тој е главна состојка на неговите филмови. Единствено низ морничавите можат потполно да се разберат радосните сцени. Во овие филмови постои една деликатна убавина на ужасот. Свињата која излегува од лицето на жената, со престрашено око и најтенката линија на светлоцрвена крв врз белата кожа во The Cook, The Thief, His Wife and Her Lover е еден таков пример. Во оваа сцена постои конвулзивност, и токму таму е згусната целата насилност во ликот на Алберт. Со своето прегрнување на застрашувачкото, Гринавеј ни дава филмови кои велат „Да“. Тоа се филмови кои им велат „Да“ на сите нешта, и како Заратустра, се мислители едновремено на најпонорните, како и на најнежните и најтрансцендентните идеи. Постои длабока разлика помеѓу нив и филмовите кои се стремат единствено кон стравичното. За Гринавеј, тоа е дел од целата приказна; не постои начин таа да се раскаже без овој дел, а и кога би била раскажана без него, дали би вредело да биде раскажана?
Доколку овие пасуси бидат протолкувани како молба до Питер Гринавеј да продолжи со приказната за Вечното Враќање, тогаш сум успеала во својата намера, но не наполно. Во нив постои и едн друг мотив. Доколку Гринавеј го наречеме уметнички наследник на Ничеовата доктрина, неговото овозможување „Така зборуваше Заратустра“ да се отелотвори низ неговиот вистински медиум, киното, би требало да претставува апотеоза на она што Ниче го има на ум кога вели: „радоста е толку богата што жедува за тагата, за Пеколот, за омразата, за срамот, за непотполното, за светот, бидејќи таа го познава, ах, колку го познава овој свет!“10F
#b
1. Забелешка на Kaufmann: The Will To Power, note 55.
2. The Gay Science, Trans. W. Kaufmann, 1974, Random House Inc., New York.
3. Завршено во 1885. Овој превод е од R.J. Hollingdale, Random House, 1969.
4. За читателот на Така зборуваше Заратустра: Hollingdale изложува една извонредна дискусија за Ничеовиот симболизам во последниот оддел од неговиот “Translator’s Introduction”
5. Објавено во 1872.
6. Ecce Homo, Trans. W. Kaufmann and R.J. Hollingdale, Random House, 1967; Thus Spoke Zarathustra, sec. 6.
7. Забелешка на Ниче: Cf. Заратхустра III, последниот дел, насловен “Седумте печати (Или: Песната Да и Амин)”
8. Во онаа мерка во која естетичкиот сократизам бараше уметноста да се повикува на разумот.
9. Ecce Homo, Thus Spoke Zarathustra, sec. 1.
10. Thus Spoke Zarathustra, Trans. R.J. Hollingdale, Random House, 1969, “The Intoxicated Song”, sec. II