На далечната страна на нормалноста

/, Блесок бр. 08, Литература/На далечната страна на нормалноста

На далечната страна на нормалноста

Првиот аргумент за недостатокот на генерациска свест во Централна и Источна Европа се наоѓа во тоа, што во отсуство на смисла за историски континуитет, не може да има генерации. Но, историската свест на еврејството во тој регион, не е идентична со свеста на мнозинството, бидејќи ниеден Евреин не може да каже, дека тие ја загубија или ја добија Втората светска војна. „Одеднаш, дојдов до сознанието“ пишува Максим Билер, потомок на руски родители, израснат во Прага, кој моментно живее како еврејски писател во Германија, дека „како на германски писател, вам не ви е неопходно потребна историјата или смислата за историја – барем не, за да се дефинирате себеси, да се разберете себеси, истовремено, како нешто прилично специфично и како индивидуа, опкружена од целината. Сигурното знаење, дека еден ден ќе бидете закопани во земјата, врз којашто цел живот сте газеле, и за којашто сте апсолутно сигурни како за постојан дом, е повеќе од доволно, за да осигура интелектуален мир на умот (…) Но, за Евреинот, кој постојано е свесен, дека тој не е навистина приврзан кон ниту едно место во овој свет – подеднакво, заради неопходност или забава – историјата на неговиот народ е единствениот постојан дом, што тој го има.“ За разлика од неговиот некарактеристичен патос, ова тврдење на Билер, веројатно, би можело да се прошири на сите народи од Централна и Источна Европа.

Школа на идентитетот

Сеќавањето на заедничкото искуство на Шоа неволно се одржува во текот на историјата, но над и зад тоа, низ еден вид став, опишан од Корнис. И ова е втората причина, заради која генерациите постоеле во еврејската дијаспора. Бидејќи долго време не се појави независен дискурс, во врска со настаните што следеа после војната, а когошто, една или друга генерација, можеа да го сметаат за свој сопствен, Шоах не дозволи конкурентни дискурси. Ниту пак било кој државен апарат со самопочит, можеше да си дозволи да ја измени приказната за холокаустот, до оној степен, како што се случи со историите на револуциите на пр. На ’56 и ’68. Извештајот во Таласа 1994 г. 1-2, на психоаналитичарите, коишто ги проучуваа и лекуваа потомците на оние, што го преживеаја холокаустот во регионот, сведочи за тоа, дека она, што се јавува тука е континурано поддржуваниот дискурс, а не некој вид мистифициран „национален дух“. Во еден од нејзините трудови, Џудит Кестенберг разликува три генерации: преживеаните, нивните деца и третата генерација. Таа заклучува, дека децата на преживеаните тежнеат кон тоа, тајната на Шоах да ја постават како своја сопствена и чувствуваат, дека тие треба да ја сокријат од нивните сопствени деца, но, сепак, неразумно ѝ ја оставаат во наследство на третата генерација. Преносот се одвива низ грешки, тишини и спонтани изливи (она, што психолозите го нарекуваат „издавање“) – со помошта на цела артилерија на мета-комуникацијата.
Идентитетот на третата генерација се воспоставува низ немирните фрагменти, како што се овие: од настанот, што тие можат да го запомнат, без било кога да го доживеат; несвесното однесување на едната, создава свесен идентитет кај следната генерација. Еми Барух од Софија, голем дел од својот есеј, му посветува на она, што таа го нарекува „волја“ за сеќавање – што значи, „селективно сеќавање“ на Евреите – во кое, на пример, секој Премин ја повторува приказната за егзодусот од Египет, додека, преживеаното искуство на холокаустот, го опкружува длабока тишина. Уметникот посакува да запомни сè, не оставајќи неоткриен ниеден дел од минатото и токму од оваа волја, таа го добива нејзиниот идентитет од другоста. Максим Билер, кој пишува исклучиво за Евреите, тврди, дека не толку самиот холокауст ја доставува неговата тема, колку она, што тој им го направил на преживеаните и нивните потомци, или, попрво, токму оние поместувања во свесното и несвесното однесување, што неговиот сопствен идентитет го направиле токму таков. Тој ја заменува актуелната меморија со естетизираните претстави на „предавничките“ моменти и другите феномени на мета-комуникацијата.
Милош Зиак, во чијашто фамилија, еврејството никогаш не се спомнало, беше крстен од секоја од неговите баби поодделно, бидејќи „доколку дојде друг Хитлер и властите не дозволат да одиш во едното село, тогаш, добро, можеш да одиш во другото село“. Потоа, двапати крстениот Милош Зиак живееше во „налик-на-холокаустот“ асимилаторската политика на Чешка – претерувањето го илустрира степенот на неговата идентификација, небаре и тој самиот станал учесник во приказната на неговите предци. Ова е дури и појасно, во случајот на Давид Албахари, кој што истата идентификација ја извршува, како определен вид „арс поетика“: според него, сеќавањето на холокаустот, го обврзува писателот да му се спротивстави на секој вид ужас. Референцата на Албахари, овде се однесува на југословенската војна; Елма Софтиќ – Кауниц од Сараево, тоа го предочува подиректно – тие во Сараево преживеаја втор холокауст, што на човештвото ќе му покаже, дека тоа не се подобрило, не, барем од Шоах наваму. Виктор Нојман, Констати Геберт и Милош Зиак не го именуваат тоа, но, тие пишуваат за комунизмот, како за непогрешливо слично, „мало доба на стравот“, што понатаму го проширува веќе широкото заедничко искуство на Евреите во регионот, со уште едно угнетувачко искуство.

Традиционални избори

Кога се работи за Евреите, мојата поранешна расправа за отсуството на динамика на модернитетот, е само умерено точна. Ниедна количина на државна пропаганда, не можеше да ги убеди сите овие луѓе, што, со себе го носеа сеќавањето на заедничкото искуство, дека нивната смисла за заедничката припадност, едноставно беше скршнување. Пропагандата не можеше да го вкалкулира фактот, што секој знаеше, дека „еврејската свест“ го обезбеди динамизмот, што ја модернизираше меѓународно признаената еврејска држава. Посебно прашање е тоа, што претставата за Израел во популарната имагинација на времето, очигледно беше идеализирана – еден вид визија за Канаан, бидејќи, што и да се случуваше всушност таму, можеше да се насети од неодредените гласини, што допреа до нас. Третата генерација ја досегна свеста, до средината на ’80-тите, во времето на „оживувањето на историјата“, и веднаш почна да трага по традицијата за своето необично фрагментарно еврејство, што беше составено од помодната стока на мета – комуникацијата. Враќањето на традицијата, секогаш обезбедува сигурна „стратегија на модернизацијата“, во периодите, преоптоварени со историја или, како што тоа го кажува Мирча Елијаде, во својот Мит за вечното враќање, враќањето кон традицијата е извлечено од инстинктивниот отпор кон историјата (Елијаде, 1993, 212-222). Оваа генерација слободно ја одбра можноста (или, поточно, обврската) за „оживување на историјата“ како нејзин идентитет, но, од друга страна, тие, несомнено, предизвикаа замена на нивниот „инстинктивен“ јудаизам, со „свесен јудаизам“, колку што е можно побргу, бидејќи тие побледуваа од неизвесноста, што ги придружуваше промените. Се чинеше, дека најочигледното решение, беше „увозот на традиција“ и во ова, Израел, исто така, зачекори истовремено со „националистичката иновација“ – да го употребиме изразот на Ерик Хопсбаун – на традицијата (Хопсбаун, 1983, 13-14). Во 1989 г., Израел имаше неколку стотици млади луѓе – меѓу нив и јас самиот – кои полетаа од еврејската држава, заради склоноста кон ветената земја, како гости на нацијата, за да ги посведочат подеднакво, прастарата и четири – децениската традиција, идеологија, кибуцизмот итн… Ова беше, за прв пат, најголемиот број на млади централни и источни Европејци, воопшто да видат како Евреите извршуваат физичка работа – но, тоа беше прв пат и било кој од Израелците, воопшто да сретне Евреи, коишто не беа фанатични во врска со идеологијата на нација – држава. Оттогаш, мисионерската горливост на еврејската агенција, значително опадна, иако, јас еднаш сретнав ортодоксен човек во Черновик, кој децата ги водеше во танцот, што ги фалсификуваше израелските народни песни, а, во Прага, видов млади луѓе, кои во кипот го поздравуваа новоизбраниот Нетанјаху, со сиот жар на неофит, кога тој, во текот на својот говор, алудираше на барањето за мировен процес.

АвторПетар Крастев
2018-08-21T17:22:10+00:00 април 1st, 1999|Categories: Есеи, Блесок бр. 08, Литература|