За двете последици од епистемолошката револуција

/, Литература, Блесок бр. 31/За двете последици од епистемолошката револуција

За двете последици од епистемолошката револуција

* * *

Како што логичкиот позитивизам не успеа да се заузда себе си во рамки на лингвистичките обработки, туку прими карактер прво на помоден интелектуален, а потоа и пошироко утврден modus vivendi (Колаковски), така и овие официјално методолошки ставови трансмитираат еден нов менталитет, нов дух на времето, кој како нешто „глобално“ ги импрегнира речиси сите сфери на човековата активност. Неговиот симбол на верата гласи: „верувам во сèè“ /омникредија/; но, под маската на заведливиот либерализам, всушност се крие посакуван (Рорти) обид за непосакувана интелектуална супресија, затоа што тоа е став проникнат со самоприпишана позитивна аксиологија; став, кој ја црпи својата привлечност токму оттаму, што навидум дозволува сè, а всушност не дозволувајќи ништо друго, освен самодекларираните не-екслузивистички позиции, каков што е впрочем и самиот тој, ги накажува како екслузивистички не-сè-верувачките позиции, кои eo ipso се отфрлаат како неприфатливи, зашто самиот не-екслузивизам решил екслузивизмот негативно да се рангира.
Токму така (имено, идеолошки) овој омникредија-став се справува со експлицитно ексклузивистичките позиции. При тоа останува прашањето: како тој се здобива со правото да пропагира против учењата кои веруваат во не-сè? Во тоа, впрочем, се состои и главната логичка тешкотија: концепциска инконзистентност.
Омникредија по својата суштина е релативистички спиритуализам, наоѓајќи ги своите богати извори во двете пост-револуционерни епистемолошки последици. Релативизмот си доби научно оправдување: тој останува релативизам дури и по обидите да се посегне по екстра-теориска критериологија во прагматизмот, зашто сè уште не е јасно како точно ќе се утврди што е заеднички корисно за наративите кои се во дијалог. Спиритуализмот, пак, во сите нијанси си наиде на широк прием, откако се сруши бастионот на науката, со што се изгуби постојниот сигурносен аларм.
Некои инстант и широкоградо реагираат на таквата состојба со еден вид духовна интоксичност: таквите омникредисти во себе го носат менталитетот на ренесансната магиска онтологија, демонологија, суеверие и секаков тип окултизам. (Александар Коаре) „Сè е можно“ во ренесансата е еквивалентно со „сè може да мине“ на постмодерната. Но, постои уште еден вид омникредисти; такви, кои се духовно алекситимични: тоа се оние, кои насила сакаат да го живеат современиот во-сè-верувачки тренд, а всушност се наоѓаат на патеките на старата сурова рациоманија, па сè што на транспарентен начин се покажува како духовно го дискредитираат како интелектуална ретардација со можности да се објасни преку апстрактни биолошки редукции. Најбесрамните меѓу нив, претендирајќи да останат апсолутни критичари во сè и на сè, стануваат критични случаи на критизерство, и уште покритично: случаи на перманентно интелектуално самопредавство. И едните и другите се карактеризираат со наивна вера дека сè секому допуштаат, а всушност се латентни ексклузивисти, зашто релативизмот е напросто логички и практично неможен: во секој речник се крие по некое аксиолошки инпрегнирано епистемолошко credo, кое овозможува разликување на пожелното од непожелното (или вистинитото од невистинитото).
Се чини дека само некоја транс-субјективна инстанца е доволен гарант за прифатливото или вистинитото кое не е само мое; исто така, само кажувањето кое ја содржи истата, концепциски и методолошки може да полага право на ексклузивизам; и надокрај, само таквото учење не ги трпи логичките тешкотии, со кои се соочува омникредистичкиот ексклузивизам, скриен под маската на сè-допуштливоста.

Забелешка. Главниот мотив за воведување нов збор-кованица е личната согледба на несоодветноста на стариот термин „релативизам“ во новите духовни услови и проникнатости на денешното време. Имено, релативизмот е вредносно неутрален (или, барем, претендира кон тоа): таквата поставеност, меѓутоа, е невозможниот вик на објективистите. Релативизмот е став, со кој може некако да се оперира на „објективистички“ терен. Но, кога самата подлога е дестабилизирна, тогаш е јасно дека и соодветните игри, претходно овозможени токму со постоењето на сега ревидираната, или повеќе-непостоечката подлога, мора самите во одредена мера да претрпат реконцептуализација.
„Омникредија“, пак, е поопфатен, полидимензионален концепт. Експлицитно содржејќи ја, на етимолошки начин, основната идеја дека надокрај станува збор само за агрегат од „вероисповеди“, а не за оправдано одржување пристојна дистанца од различните наративи на дискурзивен начин. Исто така, овој термин одговара повеќе на екуменистичкиот, или глобализирачкиот, или конвергирачкиот тренд, присутен во културните или културолошките области; тренд, кој е реален повик за млакост во поглед на стварите на вистината, апел за компромис со вистината. Во честопати одбележуваната смисла на разликата меѓу модерна и постмодерна, овој неологизам можеби има сили да придонесе кон постојното мноштво демаркации. Причината за ова ја наоѓам во присуството на зборот credo во „омникредија“, кој прецизно го изразува постмодерниот или веќе супрамодерниот душевно-духовен и субјективирачки менталитет, што од своја страна, успешно би го дистингвирал од претходно постојано истакнуваниот дискурзивен и објективирачки менталитет на модерната.
Но, најсоодветен мислам дека е новиот термин, затоа што е егзистенцијална определба (токму и повторно, затоа што го содржи зборот credo), во која е вклучен стариот „релативизам“, виден исклучиво како теориска свест. Ова, пак, може да се рече дека влече корени во новото епистемолошко бришење на стриктната дистинкност помеѓу т.н. набљудувачки и теориски термини, помеѓу т.н. контексти на откривање и оние на оправдување, помеѓу непоматеното интелектуално и сматното емоционално поведение, помеѓу полето на знаење и полето на верување.
Можеби ништо од реченото не е доволно да се воведе нов термин, можеби веќе познатиот „релативизам“, ги исцрпува сите својства, за кои во еден момент помислив дека отсуствуваат од напластените значења на истиот, а во следниот поверував дека ги изразува новововедениот „омникредија“, сепак … ecce verbum.

Користена литература:
1. Aleksandar Koare: Naucna revolucija, Nolit, Beograd, 1981
2. Dudley Shapere: “Meaning and Scientific Change” in Scientific Revolutions, ed. Ian Hacking, Oxford University Press Inc., New York, 1981
3. Ian Hacking: “Lakatos’s Philosophy of Science” in Scientific Revolutions, ed. Ian Hacking, Oxford University Press Inc., New York, 1981
4. Larry Laudan: “A Problem-solving Approach to Scientific Progress” in Scientific Revolutions, ed. Ian Hacking, Oxford University Press Inc., New York, 1981
5. Lešek Kolakovski: Filosofija pozitivizma, Prosveta, Beograd, /
6. Ričard Rorti: Konsekvence pragmatizma, Nolit, Beograd, 1992
7. T. S. Kun: Struktura naucnih revolucija, Nolit, Beograd, 1974

АвторСилвана Димитровска
2018-08-21T17:21:43+00:00 март 1st, 2003|Categories: Есеи, Литература, Блесок бр. 31|