– пост-колонијално читање на „ММЕ…“ од Дејан Дуковски –
Применувајќи го денес актуелниот, и исто толку провокативен, постколонијален прочит, во кратката анализа на еден избран, егземпларен фрагмент од последната драма „ММЕ“ (1997) на моментно најекспонираниот драмски автор од Македонија – Дејан Дуковски (1969), овој текст предочува едно алтернативно промислување на односот помеѓу знаењето, едукацијата и животното искуство.
Текстот претставува пример на “case studies” (или, „студија на конкретен случај“), кадешто е применет интертекстуалниот метод (или, „читање на еден текст во рамките на друг текст“), како метод на взаемно расветлување и експликација на два или повеќе текстови, од различни дисциплинарни сфери. Применетата интердисциплинарна методологија, односно вкрстеното аналитичко читање на драмата, посегнува не само по соодветната книжевна интерпретација, туку и по најдлабоките и трансгресивни размисли за политиката на знаењето, како и за соодветната идеолошка моќ на знаењето.
Отаде, тргнувајќи од актуелната субверзија и преиспитување на фалогоцентризмот, т.е. Метафизичката традиција на западната мисла – овој текст ќе вклучи и авторефлексивна расправа, за самите поими на: предавачкиот метод, фигурата на Учителот, најценетиот модел на Знаењето, применетата политика на знаењето – сето тоа, врз основа на постмодернистичкото подривање и превреднување на фундаментите на фалогоцентризмот, односно западноевропската метафизичка традиција. Конечно, и за знаењето како своевидно (неоколонијално) жигосување.
Според тоа, ќе го прочитаме Вера, третиот дел од драмата „ММЕ…“, како егземпларна приказна, т.е. Наратив, индикативен за претставувањето на, и соочувањето со, некои рецентни поимања на знаењето како заведување, телесно впишување, алиенација, кастрација, доминација.
Иако насловот на овој дел гласи „Вера“, читањето ни покажува, дека, со оглед на содржината на драмскиот конфликт, тој наслов е ироничен (па, дури и циничен). Дејствието се случува во еден специфичен хронотоп, т.е. Зафрлената германска крчма „Црно прасе“ (ако ги следиме укажувањата на Михаил Бахтин, крчмата, заедно со на пр. Пазарите, саемите, плоштадите и сл. – спаѓа меѓу оние хронотопи, кои ја потпомагаат дијалогичната индивидуализација на човекот).
Од друга страна, драмата „ММЕ“ е напишана во еден специфичен, пост-модерен идиом, определен од метафизичкиот нихилизам, односно радикалното превреднување на основните, широко прифатени, западни културни вредности и традиции. Исто така, интересно е да се подвлече тоа, дека во оваа драма се застапени повеќе референци кон мета-театарот, односно поголем број авто-референцијални практики и постапки, кои вклучуваат разновидни цитати од семиотичката традиција на драмата и театарот.
Главните ликови, кои учествуваат во овој фрагмент, се: Др. Фалус (лик со многу индикативно име, кое подоцна се разоткрива како ефективна, парономастичка и интертекстуална референца кон Фауст, главниот лик од истоимената поема на Гете) – и Младиот (анонимен дојденец и студент, обземен од својата „воља за знаење“, како и од базично еротскиот мит за потрага).
Обата лика се идеолошки синегдохи, т.е. Претставници на определени и заокружени системи на поимања и вредности, претставници на определени идентитарни улоги, или, пошироко, определени (и индикативни) културни и имаголошки референци. Тие поседуваат повеќекратни, вкрстени, напоредни идентитети. Така, на пример, може да се исцрта следната „шема“:
#1
Отаде, драмскиот дијалог несомнено може да се следи и како симулација на една социјална комуникација, односно, посебен тип интерактивен конфликт, со свои определени социјални улоги.
Нивниот взаемен однос би можел да се опише како иницијација – Др. Фалус е оној, кој со оглед на својата компетентност, обученост, искуство – треба да раководи со тој процес на иницијација, и да биде Учителот; додека другиот – Младиот се наоѓа во улогата на аспирант, кој треба да мине низ иницијацискиот ритуал (којшто, како што е познато, неминовно, вклучува и подразбира извесен степен на телесна болка, обележаност и жртва).
Следејќи ги толкувањата на Дерида, процесот на подучување е многу сличен на процесот на трансфер (пренос, предавање) и на превод (адаптација) на одреден корпус знаења – а, пак, сите тие, се исто така, проследени со еден однос, кој е инкорпориран и во основниот психоаналитички чин – трансферот. Станува збор за љубовта.
Оваа длабока блискост помеѓу знаењето и еротизмот, далеку од тоа да биде само прикладна хипотетична конструкција на Дерида, одамна е воочена, и тоа, можеби, уште во библискиот мит за прогонството на Адам и на Ева од рајот – поради нивната непослушност, или подобро речено, нивната загуба на сексуалната невиност, односно духовната игноранција.
Според Платон, еротизмот подеднакво ги вклучува телесните искуства, како и искуствата од мистичен, религиозен и филозофски вид.
Во 17 век, во времето на просветителството, има една мошне провокативна ситуација: кога наоѓаме совпаѓање меѓу етимологијата на зборот книга (libre – т.е.слобода) и либертенското движење, како и нови аргументи за нашето проучување на блиските врски помеѓу знаењето и еротизмот.
Секако, да не го испуштиме од предвид Ниче, чијшто поим „весела наука“, како и целината на неговиот опус, можат да бидат согледани како своевидна апологија на екстатичниот филозофски субјект…
Помеѓу другите, и поимот „еротска иронија“ на Томас Ман, упатува токму на неизбежната (и, на моменти, сепак, понижувачка и подредена) улога на духовното, за сметка на сензуалното, телесното, животно пулсирачкото… искуство.
Но, да се вратиме на Др. Фалус!
Тој не се наоѓа само во улога на мајстор и учител, туку и во улога на Заводник. Според теоретичарите, заведувањето не е самото за себе цел: туку, првенствено, е медиум за стекнување надмоќ над Другиот (провоцирајќи ја и будејќи ја неговата желба, жедба и уживање).
Според Делез, фигурите на учителите и инструкторите исполнуваат всушност фалократски, едипизирачки, кастрирачки улоги. Учителот е големиот, кастрирачки, машки Друг. Затоа, низ поимот на едукацијата како телесно впишување, ние стануваме свесни (предупредени) за пенетрантните, отуѓувачки, насилнички (какви што се впрочем и во оваа драма), дури и параноидни (декомпонирачки) ефекти, што ги остварува знаењето, кога ќе почне да се закостенува во систем (интересно совпаѓање, во нашиот случај е – поднасловот на „ММЕ“ – параноја). Така се покренува расправа за можноста од идео-политичка злоупотреба и манипулација со знаењето во рамките на фалогоцентричниот модел.
Таквата манипулација е подеднакво возможна на хоризонталната, т.е. Интра-културалната, како и на вертикалната, т.е. Интер-културалната оска. Според укажувањето на Мишел Фуко, „секој едукативен систем е политички начин, како да се заштити, сочува или промени усвојувањето на дискурсите, знаењето и моќта, што тие ја носат со себе“. Со други зборови, секое знаење, како и процесот, односно начинот на стекнување и акумулирање на знаењата, неминовно ги вклучуваат стратегиите на моќта, чиишто идео-политички конотации воопшто не треба да се занемаруваат.
Во драмскиот фрагмент, што е предмет на нашиот интерес, и истовремено, провокација за потрага по некои алтернативи на фалогоцентричниот систем на образование, знаење и подука – помеѓу другото, се актуелизира – бинарната, интеркултурна опозиција помеѓу Балканот и Европа: во рамките на тој драматуршки East-West дискурс, Др.Фалус го претставува европскиот, колонијален – додека Младиот, балканскиот, пост-колонијален субјект.
Според постоечките имаголошки стандарди, Европа е позитивната референтна група, кон која Младиот го насочува своето аспиративно Јас, прилагодено на пропишаните европски модели и очекувања.
Истовремено, неговото учење, или доаѓање до знаењето, нè потсетува на аџилак, патување, пат (од своја страна, доста блиско до античките практики на самоспознавањето и самоедукацијата – преку патувањата и авантурите).
Но, се поставува следното прашање: дали посакуваниот трансфер на знаењето е воопшто возможен? Дали е тој реципрочен или пак асиметричен? Дали е втемелен на мажественот или на демократичност (интресна е забелешката на Томас Ман, дека мажественоста и демократијата се по природа неспоиви)? Дали, зад сето тоа, се крие уште нешто?