Извaдок
Јас не пишувам дијалог; јас ги пуштам
ликовите да разговараат еден со друг
Квентин Тарантино
ПРОЛОГ
Се случи така, едно мајско попладне во годината што веќе си замина, да поминам покрај паркот „Младост“ наспроти зградата на бившото Министерство за одбрана. Воздухот, по краткото невреме проследено со пороен дожд, беше почист; дождот ги изми асфалтот и тротоарите и тие сега блескаа, небаре беа бојадисани од разлеаните сончеви зраци, неколкуте розови одблесоци на синолички, па ти се чинеше небаре газиш врз сè уште неисушените бои.
И додека си чекорев така молчешкум по тротоарот залепен за самиот раб на паркот, вниманието ми го привлекоа повремените и монотони повици на две ромски момчиња. Тие, штом ќе им се доближеше некој минувач, го повторуваа истиот повик:
– Ајде бате, добра стока, евтина стока…! Добра стока, евтина стока…
Застанав и видов дека на тротоарот, врз провидна пластична фолија, во должина од околу 5-6 метри, беа наредени секакви стари книги. И да не беше повикот на двете ромски момчиња, јас сигурно ќе застанев. Тоа ми беше стара навика – да застанам и да буричкам по тие наслови, иако веќе подолго време сè повеќе се разочарував од случајните книги на улица.
Ромското момче поита да ми помогне, додавајќи ми одвреме-навреме понекоја од подебелите книги кои ги чуваше во картонски кутии.
– Не вади ги една по една – му реков, – извади ги сите и нареди ги на тротоарот, па самиот ќе ги разгледам.
– Без да ги продадеме овие тука, – објасни оној што веројатно беше постар, – не ја вадиме другата стока, зашто ќе ни се расипе.
Откако бев издвоил еден посебен Флобер („Госпоѓа Бовари“ преведен на дијалектот на Гегите од Зекрија Реџа), како и поради носталгијата од детството, „Легендата и авантурите на Тил Уленшпигел и Ламе Гуѕак“ од Шарл де Костер, кимнав со главата и воопшто не пазарејќи се, извадив да платам пред да си заминам. Тогаш ромското момче даде неочекуван предлог:
– Чичко, ако сакаш ќе ги отворам сите три кутии, разгледај ги… потоа јас повторно ќе ги вратам во кутиите. Што велиш, да ги отворам?
– Отвори ги… Ама побргу! – му реков.
Двете момчиња ги наредија книгите на тротоарот, обидувајќи се да ми го свртат вниманието на неколку томa од една руска енциклопедија. Ама јас продолжив да ги гледам кориците, беа тоа општопознати наслови од класичната литература, мртви соцреалистички романи, неколку двојазични речници! И разгледував така сè додека не застанав пред една книга со меки, црни корици, без наслов. Помислив дека можеби насловот ќе го најдам на внатрешните страници. Откако свртев две празни страници, наидов на запис запишан со ситни ракописни букви. Веројатно се работи за некаков дневник, си помислив, па прелистав уште неколку листa. Не наидов на никаков датум. Можеби некој превод…? Тргнав од две-три албански имиња, ама и оваа претпоставка отпадна. Не ја сфаќав природата на тој ракописен запис. Затоа, за да не го привлечам вниманието на ромските момчиња, го затворив тој дебел блок со записи во вид на книга и ги прашав:
– Колку барате за книгава?
– Земи ја за една стара пет илјадарка, – рече потценувачки к усо потстрижаниот, кој се чини беше шефот од овие две момчиња.
Му ја подадов пет илјадарката и го прашав од каде ги зел книгите… и додадов:
– Јас со години ги знам сите антиквари и продавачи на книги во Тирана, ама вас никогаш не сум ве видел, – обидувајќи се во меѓувреме да најдам место во мојата рачна чанта за црниот блок. А тоа воопшто не ми одеше лесно!
– Еее, бе чичко… така велиш… ама и тие што ги познаваш, и тие имале прв ден, нели? Е па така… и ние почнавме исто како и тие, прв ден… и со касмет… – не ја заврши реченицата.
Му покажав со рака да ми се приближи и тивко, онака како што се кажуваат тајните, му реков:
-Не те прашав џабе каде сте ги зеле книгите! Ама ако ги погледнеш, сите книги на третата и седумнаесеттата страница го имаат печатот „Лична библиотека на Т&Л Мертири“. Погледнете… Погледнете! А ова значи дека сите книги кои ги продавате се дел од некоја семејна библиотека. Кој ви ги дал? – прашав упорно.
Момчето го спушти погледот и мрморејќи нешто додека ги собираше книгите извадени од кутиите, рече:
– Жими сè, еден ни ги даде да ги продадеме, а добивката треба да ја поделиме фифти-фифти… Јас само толку знам.
Оддалечувајќи се од таму, го слушнав како ме моли:
-Чичко, жити Господ, не нè пријавувај! Леб вадиме од ова… Шо да праиме?!…
Следните денови бев потполно обземен со читањето на тие записи. Тие пренесуваа горки вистини, напишани под притисок на голем потрес, во вид на исповед упатена кон некој ценет човек, кој, се чини, го беше изгубил животот во сообраќајна несреќа. Тоа, во суштина, беше долг дијалог на некоја жена со починатиот во несреќата кому таа му ги кажуваше тајните кои ги беше закопала длабоко во својата душа. Истовремено, оваа исповед беше и обид на оваа жена (во овие записи таа себеси се нарекуваше Лирика Мертири) да му објасни на починатиот дека ѝ беше невозможно да му одговори на неговата љубов зашто сметаше дека таа беше недостојна за тоа.
Во почетокот помислив дека, доколку непознатата авторка на ракописот е жива и живее во нашиот град (тргнувајќи од некои реалности и јасни координати за времето и местото), јас треба да сторам сè за да ја најдам и да ѝ го вратам црниот нотес, свесен за неговата длабока интимна и приватна природа, уште повеќе затоа што се работи за женски запис. И се разбира, тргнувајќи од индикациите во ракописот, трагањето го локализирав во полето на медиумите зашто непознатата авторка самата кажуваше дека е новинарка; дека нејзиното формирање е поинакво; дека новинарската работа не ѝ се допаѓа и дека на неа гледа како на привремена работа.