2. Времето како лингвистички коцепт
Општата лингвистика и нејзината историја ни раскажуваат дека во различни периоди категоријата време претрпувала различни промени. Егзактноста на изразот, ако сакаме и филозофската, се базира врз јазичното изразување. Глаголот, односно дејството ни кажуваат во кое време се случува акцијата. За уметничкото изразување ова е од огромно значење, затоа што ги поставува основите на аналитичката критика; нешто се случува сега или се случило во минатото; доаѓа некој или ги прекинува настаните од минатото, но времето сè уште продолжува, така што автоматски постои импликација на еден друг настан.
Бидејќи овој текст нема цел да се вдлабочи во лингвистичката наука, накратко би споменале некои од нејзините допирни точки со интерпретацијата на уметничкото изразување како општ поим; тоа што во наратологијата се нарекува текст (проза, поезија, драмски текст, балетски синопсис, или либрето за опера, сеедно). „Светиот“ граматички концепт на времето во уметничкото изразување е несвршеното време или имперфектот. Продолжителноста и итеративноста на настаните. На пример, книгата на Итало Калвино „Ако еден патник една зимска ноќ…“ почнува на следниот начин: „Не знаев дали да ја напишам оваа книга, меѓутоа сепак ќе ја напишам. Лоша е, немојте да ја читате“. Од кога авторот почнал да не знае дали да ја напише книгата или не? И се поставува прашањето: кое е значењето на сево ова? Веднаш да одговориме: во продолжителноста на настанот; се опишува една активност што се случувала во минатото; таа треба да се развие, да се постигне кулминацијата, итн. Меѓутоа, и во еден друг елемент надвор од временскиот: комуникацискиот, комуницирањето со читателот, во така наречениот комуникациски канал.
Несвршеното граматичко време, според тоа, ја претставува таа граматичка категорија што означува дека темата продолжува, дека е итеративна, дека се развива. И во операта, на пример, додека во третата сцена и дует на првиот чин продолжува аријата помеѓу Риголето и Џилда, која што и во конкретниот случај ја изразува продолжителноста на еден настан, нараторот (употребувајќи го терминот на У. Еко)6F, Риголето, ни кажува колку многу ја сака неговата ќерка, и понатаму, како умрела нејзината мајка. Сето тоа, низ цела оваа арија во дует се случува за имперфект, несвршеното време. Во текот на сево ова го наоѓаме и свршеното време, аористот: се појавува послужителката во куќата која што и кажува на Џилда: „Горе се наоѓа Дуката од Мантова“. Кое е семантичкото решение на оваа ситуација?7F Џилда е вљубена во Дуката од Мантова, меѓутоа ова не смее да му го каже веднаш на нејзиниот татко; поради тоа, за времето на пристигнувањето на нејзиниот сакан таа се информира на таен начин (без знаење на Риголето). А за тоа, потребен е аористот, дефинирано и свршено време. Или на семиолошко ниво: преку комуникацискиот канал поминува и пораката на интертекстот (надтекстот, експликативниот текст) од еден на друг знак, во конкретниот случај од Дуката на Џилда, но Риголето (првиот знак во триаголникот според А.Ж. Греимас), не смее за тоа да знае. Според наратолошката терминологија на италијанскиот теоретичар У.Еко, тоа ја претставува неприсутната структура што недостига. Сето ова накратко ќе го споредиме со романот на Еко, „Името на розата“, каде целото време не се знае зошто умираат луѓето во мистичната црковна библиотека. Семиотичките системи на наставникот и ученикот се во постојна комуникација, за да ја постигнат целта: откривањето на тоа што се случуваше во библиотеката. А од другата страна на комуникацискиот канал се наоѓа недостижната структура, таа што недостига, а која што се открива на крај: книгата во библиотеката (каде што само одбрани луѓе смеат да влезат) била отровна, па секој што се обидувал да ја отвори, умирал. Да споменеме и тоа дека во „Риголето“, додека трае дуетот, музиката е меланхолична, романтична, во ритам на бавен валцер, со филозофска смисла за претскажување на минатите настани од страна на Риголето, додека при употреба на аористот, со појавата на послужителката, ритамот се забрзува и остава впечаток на неизвесност, поради рецепциски причини: публиката треба да знае дека се работи за соопштување на важен факт во настанот, самата „неприсутна структура“ (Еко).
Испреплетувањето на временските категории го наоѓаме, се разбира, и во многу други уметнички дела. Еве само уште еден пример: ако сцената на големиот свечен марш кај „Аида“ има карактер на победа од воен аспект, појавата на Амонастро сред сцена и неговиот дијалог со ќерка му Аида се опишуваат со аорист, иако ситуациите од типот „Слава на Египет“, „Одиме во војна“ или „Врати се победнику!“, се ситуации што течат, или изминати.
Ако продолжиме со овие опсервации, речиси на секое уметничко поле со изразен значај (расказен или раскажувачки ако сакаме, како што би рекол и Бертолд Брехт за сценската уметност: „покажете го тоа што треба да се покаже, затоа што важно е да се покаже“), ќе видиме дека концептот на времето, пред сè со неговата лингвистичка основа, во поширока смисла, има импликации на семантичко, филозофско и психоаналитичко ниво.
#b
6. Особено по книгите “Lector in Fabula”, “La struttura assente: ricerca semiologica” и “Sei passeggiate nei boschi narrativi”.
7. Поточно: драмска ситуација, според терминологијата на Етјен Сурио од книгата „Двесте илјади драмски ситуации“.